از کلیک تا کلک راهی نیست
عصر بانک؛ چند وقت پیش در حال گشت زدن در کانال‌های مختلف تلگرام بودم که یک کانال فروش لوازم منزل و آشپرخانه نظرم را به خود جلب کرد. وارد کانال شدم و شروع به بالا و پایین کردن صفحه کانال کردم. چه اجناس جالب و لوکسی، چه قیمت‌های خوبی داشت! وسوسه خرید به جانم افتاد و تصمیم گرفتم چندتایی از آن اجناس را سفارش دهم. با مدیر کانال تماس تلگرامی برقرار و عکس اجناس انتخابی را برایش ارسال کردم. روز تحویل را با هم هماهنگ کردیم و قرار شد پول اجناس را در زمان تحویل، پرداخت کنم و هزینه ارسال هم رایگان باشد. روز موعود فرا رسید و پیک موتوری اجناس خریداری شده را برایم آورد و پول را تحویل گرفت. وقتی کارتن اجناس را یکی یکی باز کردم بسیار متعجب شدم. آنقدر کیفیت اجناس پایین و ضعیف بود که رغبت نگاه کردن به آنها را نداشتم. با آنچه در کانال تلگرام دیده بودم زمین تا آسمان فرق داشت. شباهت‌هایی جزئی با عکس داخل کانال داشتند ولی اصلاً چیزی نبودند که من انتخاب کرده بودم.
حسابی توی ذوقم خورد و از پولی که بابت این اجناس بنجل دادم پشیمان شدم. ولی چاره‌ای نبود و باید با خرید اشتباه خود کنار می‌آمدم، زیرا شعار «جنس خریداری شده پس گرفته نمی‌شود» در رابطه با خریدهای اینترنتی بیشترین مصداق را دارد. این تجربه بد باعث شد که دیگر سراغ خریدهای اینترنتی نروم و حتماً برای خرید به فروشگاه‌ها و مراکز خرید رفته و کالای مورد نظرم را از نزدیک دیده و خریداری کنم اما بسیاری از مردم هستند که نظرشان مخالف نظر من بوده و ترجیح می‌دهند خریدهای خود را از طریق اینترنت، موبایل یا لپ‌تاپ شخصی خود از طریق اپلیکیشن‌های خرید و فروش انجام دهند تا اینکه در فروشگاه‌ها و مراکز خرید وقت خود را تلف کرده و در آخر آنچه را هم که می‌خواهند پیدا نکنند.
این افراد معتقدند هر چه را بخواهند می‌توانند در فروشگاه‌های اینترنتی با قیمت مناسب‌تر پیدا کنند. البته ناگفته نماند که در دنیا، خرید اینترنتی همراه با فرهنگ و قوانین مربوط به این سبک از خرید و فروش به راحتی جا افتاده است و مردم بسیاری از جوامع، هرگز با مشکلاتی مانند کلاهبرداری و از این دست موارد مواجه نیستند. در واقع خرید اینترنتی امروزه در اغلب کشورها به بخشی از سبک زندگی و فرهنگ عمومی مردم تبدیل‌شده است که جامعه امروزی ما با آن فاصله زیادی دارد.
تاریخچه فروشگاه اینترنتی
خرید آنلاین یا online shopping نوعی از تجارت الکترونیک است که به مشتریان اجازه می‌دهد کالاها یا خدمات مورد نیاز خود را از طریق اینترنت و به وسیله web browser به صورت مستقیم از فروشنده خریداری کنند. تجارت الکترونیک اولین بار در سال 1991 توسط تیم برنرز لی پایه گذاری شد، پس از آن در سال 1995 فروشگاه آمازون و در سال 1996 فروشگاه eBay پا به عرصه تجارت الکترونیک گذاشتند که در حال حاضر جزء بزرگ‌ترین فروشگاه‌های اینترنتی دنیا محسوب می‌شوند. در عین حال فروشگاه‌های زیادی نیز در خلال این سال‌ها به‌وجود آمدند که لزوما نتواستند به موفقیت لازم دست پیدا کنند و چه بسیار فروشگاه‌هایی بودند که ورشکسته شدند.
از ایجاد و راه اندازی فروشگاه‌های اینترنتی در ایران بیش از هشت یا 9 سال نمی‌گذرد. در سال‌های اخیر با توسعه زیرساخت‌های مخابراتی و افزایش دسترسی به اینترنت در جامعه و ارزان‌تر شدن آن، در کنار گسترش خدمات بانکداری الکترونیک و آشنایی بیشتر مردم با فرهنگ خرید اینترنتی، شاهد رشد فروشگاه‌های اینترنتی در کشور هستیم اما با توجه به اینکه تعداد زیادی از فروشگاه‌های اینترنتی بدون تحلیل و بررسی شرایط بازار و بدون برنامه‌ریزی مدون، پا به عرصه تجارت الکترونیک کشور گذاشته‌اند یا به سرعت از بازار خارج شده یا آنکه در وضعیت زیان دهی هستند، زیرا در کشور ما اکثر کسب و کارها بدون هیچ مطالعه و ارزیابی راه اندازی می‌شوند و پس از مدتی با زیان هایی که به صاحبان خود وارد می‌کنند یا ورشکسته یا تعطیل می‌شوند. اما بازار خرید و فروش اینترنتی در چند سال اخیر با حضور شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و تلگرام شدت و شتاب بیشتری در کشورگرفته است. بسیاری از فروشگاه‌ها و مراکز خرید برندهای معتبر و آشنا، در کنار فروش فیزیکی اجناس خود، از کورس فروش‌های اینترنتی عقب نمانده و اقدام به ایجاد صفحه و کانال‌فروشگاه خود برای فروش‌های اینترنتی نیز کرده‌اند. در این میان شبکه‌های اجتماعی بستری مناسب برای این تجارت الکترونیکی نوپا در جامعه امروزی ماست.
فروشگاه اینترنتی، رقیب بازار سنتی
تغییر سبک زندگی، دسترسی آسان به اینترنت، مواردی مانند ترافیک، گرانی سوخت، آلودگی هوا، فاصله زیاد برای رسیدن به مراکز خرید، عواملی هستند که به رونق بازار خرید و فروش‌های اینترنتی کمک کرده است؛ در کنار این مسائل ارائه مشوق‌هایی از جمله اعمال تخفیف روی برخی محصولات خاص، هدایت خریدار به سمت برخی محصولات با شیوه‌های جدید تبلیغ، حذف کانال واسطه، فقدان محدودیت برای فروش محصولاتی در یک حوزه خاص و مهم‌تر از همه بازار انحصاری داخل برای آنها و نبود رقیب خارجی و به ویژه فروشگاه‌های مجازی مطرح دنیا، فروشگاه‌های اینترنتی را به رقیبی جدی برای فروشگاه‌های سنتی تبدیل کرده است. اگر چه مزایای خرید اینترنتی بسیار است اما هنوز هم بسیاری از افراد، خرید سنتی را به خریدهای اینترنتی ترجیح می‌دهند. به این دلیل که امکان لمس و مشاهده کالاهای مورد نظر از نزدیک در فروشگاه‌های سنتی وجود دارد. همچنین امکان ارتباط با دیگران و گشت و گذار در محیط خارج از منزل و برآورده شدن نیازهای اجتماعی هنگام خرید از فروشگاه‌های سنتی برای خریدار وجود دارد. همچنین اگر حقی از مصرف‌کننده زائل شود خریدار می‌تواند به مراکز مربوطه شکایت کند و حق خود را بگیرد که در فروشگاه‌های اینترنتی در ایران چنین شرایطی وجود ندارد.
با تمام این احوال، نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که بازار اینترنتی رقیبی سرسخت برای بازار سنتی است و آمار بالای فروش فروشگاه‌های اینترنتی نسبت به بازار سنتی گواه این موضوع است، به نحوی که در کشورهای بزرگ و پیشرفته دنیا مثل امریکا نیز تمام فروشگاه‌ها، در کنار فروش فیزیکی فروشگاه، فروش اینترنتی خود را نیز راه‌اندازی کرده‌اند، زیرا نمی‌توان منکر این سبک خرید جدید در دنیا شد، پس بهتر است با فناوری و تکنولوژی‌های روز دنیا همقدم شد. به هر حال جدال و رقابت میان فروشگاه‌های سنتی و مجازی، چالشی است که به تازگی جدی‌تر شده و در این میان صاحبان هریک از این نوع کسب و کار به دنبال یافتن مزیت‌های بیشتر و بهره‌برداری از آن هستند؛ حالا چه در شیوه‌های نوین و آنلاین و چه در شیوه‌های سنتی فروش.
مزایا و معایب خریدهای اینترنتی
شاید بتوان خرید کردن به‌صورت آنلاین را یکی از رایج‌ترین و آسان‌ترین روش‌های خرید نامید. با پیشرفت اپلیکیشن‌ها و سایت‌های خرید آنلاین، تعجبی ندارد که مردم دیگر وقت و انرژی خود را صرف گردش در مراکز خرید نکنند و با موبایل‌های هوشمند خود، فروشگاه‌های اینترنتی را برای یافتن مایحتاج خود جست‌وجو کنند. قطعاً این خریدهای اینترنتی دارای مزیت‌هایی نسبت به خریدهای سنتی است. یکی از مزایای مهم خرید اینترنتی، قدرت بالای انتخاب در میان طیف گسترده‌ای از کالاهاست. خریداران به جای آنکه محدود به چند خرده‌فروشی محلی شوند می‌توانند به فروشگاه‌های سراسر دنیا دسترسی داشته باشند. این ویژگی می‌تواند پیداکردن کالاهای نایاب و غیرمعمول را ساده‌تر کند.
در مقایسه با خرید از خرده‌فروشان سنتی، اینترنت به خریداران این امکان را می‌دهد که به راحتی دو کالا را در کنار هم مقایسه کنند و حتی در صفحه مانیتور خود به طور همزمان به دوکالا در کنار فهرستی از مشخصات هرکدام نگاه کنند. این کار بسیار ساده‌تر از آن است که مشخصات یک کالا را هنگام خرید کالای دیگر به خاطر داشته باشیم. یکی از برتری‌های فروشگاه اینترنتی امکان نمایش بازخورد مشتریان است که می‌تواند به خریداران اطلاعات ارزشمندی درباره کیفیت کالا یا خدمات مشتریان ارائه کند. فروش آنلاین به فروشندگان این اجازه را می‌دهدکه قیمت کالاها و خدمات خود را کاهش دهند و این بیشتر به این علت است که آنها هزینه‌های ویژه فروشگاه فیزیکی را ندارند.
صرفه‌جویی در زمان یکی دیگر از محاسن فروشگاه‌های اینترنتی است. با خلق و طراحی فروشگاه اینترنتی این امکان برای کاربران فراهم می‌شود که تنها با چند کلیک تمام نیازهای خود را خریداری کنند و این امر تا حد زیادی در زمان صرفه‌جویی می‌کند.
فروشگاه اینترنتی این امکان را برای خریدار فراهم کرده و به او اجازه می‌دهد تا به صورت آزاد و در طول 24 ساعت شبانه‌روز در هر زمان که می‌خواهد خرید خود را انجام دهد. اما در کنار تمام این مزایاها، قطعاً خریدهای اینترنتی در کشور ما معایبی هم دارد.
عدم تعامل فیزیکی و عدم توانایی مشتریان در لمس کالاها قبل از خرید، از جمله مشکلاتی است که به ماهیت مجازی بودن اینترنت برمی‌گردد که شاید برای بسیاری از افراد، ناخوشایند باشد. در برخی از این گونه خریدها با یک کلیک در دامی می‌افتیم که فریب و کلک پشت آن است. سرعت پایین اینترنت و کندی در لود شدن صفحات سایت‌ها و وجود مشکل برای ثبت نام در سایت و باز کردن حساب خرید در آنها از عوامل عمده نارضایتی مشتریان از سایت‌های فروش اینترنتی است. عدم امنیت لازم برای انجام مبادلات از جمله مهم‌ترین نگرانی‌های مشتریان است و باعث می‌شود که بسیاری از افراد به فروشگاه‌های اینترنتی اعتماد نکنند. این عدم‌اعتماد نیز به کلاهبرداری‌های بسیاری که از این طریق صورت گرفته است برمی‌گردد.
البته در این زمینه اقداماتی نیز انجام گرفته است. سازمان تجارت زیرمجموعه وزارت صنایع در سال‌های اخیر اقدام به طراحی آرمی تحت عنوان «نماد الکترونیک» کرده که اگر این آرم به صورت نرم‌افزاری در هر فروشگاه اینترنتی وجود داشته باشد و کاربر با کلیک روی آرم به سایت رسمی نماد الکترونیک هدایت شود، کاربر با کسب اطمینان شاهد اعتبار رسمی فروشگاه مورد نظر است و درنهایت هیچ نوع تقلب یا سوء‌استفاده در آرم الکترونیک وجود ندارد.
یکی دیگر از معایب خریدهای اینترنتی ترویج مصرف‌گرایی است. بسیاری از افراد را در اطراف خود می‌شناسیم که به صورت یک عادت روزانه، در سایت‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی، پرسه می‌زنند و اقلام و کالاهایی را که اصلاً نیاز ندارند فقط به این دلیل که شامل تخفیف ویژه می‌شود، می‌خرند. این فروشگاه‌ها با شگرد و تبلیغات ویژه از جمله تخفیفات اغواگر برای کالاهای خود بازاریابی می‌کنند. در نتیجه این رفتار، فرهنگ مصرف‌گرایی در جامعه ترویج می‌شود.
فروشگاه‌های اینترنتی و از بین رفتن بعضی از مشاغل
در این کارزار مبادلات آنلاین و تجارت الکترونیکی بسیاری از مشاغل و مراکز خدماتی با خطر انقراض و ورشکستگی مواجه هستند. همانطور که در بالا گفته شد یکی از مزایای مهم خریدهای آنلاین در دسترس بودن و ارزان بودن آن است. وقتی کاربران اینترنتی می‌توانند خدمات خود را به صورت اینترنتی بسیار ارزان‌تر و راحت‌تر از غیر اینترنتی آن دریافت کنند، جذب این فروشگاه‌ها و مراکز خدمات اینترنتی شده، به مروز زمان مراکز سنتی و فیزیکی این خدمات از بین رفته و جای خود را به اینترنت و فعالیت‌های آنلاین می‌دهد. بنابراین در کنار خرید کالاهای اینترنتی مشاغلی ایجاد شده که خدمات خود را به صورت ارزان و راحت به مردم می‌فروشند. مثل همین آژانس‌های تاکسی اینترنتی که با عناوینی مثل اسنپ و تپ‌سی و غیره چند وقتی است در سطح جامعه مشغول فعالیت هستند.
این مراکز آنلاین تاکسی، خدمات خود را نسبت به آژانس‌های تاکسی که مکان آنها به صورت فیزیکی وجود دارد بسیار ارزان‌تر ارائه می‌دهند و با استقبال بسیاری از مردم مواجه شده‌اند. صاحبان آژانس‌های تاکسی یکی از بزرگ‌ترین معترضان این سرویس‌های ارزان‌قیمت هستند، زیرا بسیاری از مشتریان خود را در این رقابت نابرابر از دست داده‌اند و روبه ورشکستگی هستند. تصور می‌شود تا چند صباحی دیگر آثاری از این مراکز خدماتی سنتی وجود نداشته باشد. همانطور که در بسیاری از کشورهای دنیا دیگر مراکز فروش بلیت‌های وسایل نقلیه مسافرتی مثل هواپیما و قطار وجود ندارد.
در اکثر نقاط دنیا تمام خطوط هوایی، بلیت‌های خود را از طریق اینترنت و به صورت آنلاین می‌فروشند و مسافرین خود شماره صندلی، ساعت پرواز و خط پروازیی خود را انتخاب می‌کند و دیگر هیچ واسطه‌ای در این میان وجود ندارد. اما در ایران هنوز این امکان برای افراد جامعه ایجاد نشده است ولی در ابعاد کوچک‌تر آن، در تهیه بلیت‌های سینما شاهد وجود این فناوری هستیم و دیگر خرید بلیت در گیشه بسیار کم و نادر شده است و مردم ترجیح می‌دهند با رزرو اینترنتی و مشخص کردن صندلی و سالن نمایش، اوقات فراغت راحتی را برای خود و همراهانشان فراهم سازند.
همانطور که گفتیم این سبک خرید و فروش در جامعه ما بسیار تازه و نوپا است و مشکلات و معایبی دارد که خریداران را عصبانی یا متضرر می‌سازد. نبود قانون مدون و مشخص، کمبود یا نبود فرهنگ استفاده از این فناوری، سوءاستفاده‌ها و کلاهبرداری‌هایی که بی‌اعتمادی جامعه را سبب می‌شود، مواردی هستند که مانع رشد و ترویج تجارت الکترونیک در سطح جامعه می‌شوند. خرید اینترنتی در ایران در حال آزمون و خطاست و تا تبدیل‌شدن به یک فرهنگ عمومی راه درازی در پیش دارد، راهی که عموم مردم را به خریدهای اینترنتی ترغیب کند. اما این را باید بدانیم که از این شرایط جدید راه گریزی نیست و برای همپا شدن با دنیا باید خود را با آن همسو کنیم. آموزش و یادگیری فرهنگ صحیح استفاده از فروشگاه‌ها و خدمات اینترنتی یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در این راه است. بیاییم اول از خودمان شروع کنیم.
/ روزنامه جوان