کارت‌های اعتباری؛ قربانی شتابزدگی
عصر بانک؛به گزارش جام جم، طرح کارت‌های اعتباری عام در ادامه بسته خروج از رکود سال 1393 و طرح کارت اعتباری خرید کالاهای داخلی در سال 1394، سومین سیاستی است که در سه سال اخیر برای خروج اقتصاد کشور از رکود اجرا می‌شود و به نظر می‌رسد سرنوشت هرسه آنها به علت برنامه‌ریزی نامناسب، یکسان است و به اهداف موردنظر نمی‌رسد.
طرح کارت اعتباری از چند هفته قبل در مبالغ ده، 30 و 50 میلیون تومان رونمایی شد. تبلیغات اولیه بانک مرکزی و اظهارنظر مسئولان به گونه‌ای بود که مردم تصور می‌کردند از ابتدای مهر به شعبه هر بانکی مراجعه کنند، می‌توانند کارت اعتباری دریافت کنند.
درحالی که اکنون با گذشت بیش از دو هفته از اجرای این طرح، بسیاری از بانک‌ها خود را از آن کنار کشیده‌اند و مسئولان بانک مرکزی مواضع جدیدی اتخاذ کرده‌اند که با تبلیغات اولیه، کاملا متفاوت است. به عنوان مثال، ولی‌الله سیف در آخرین اظهارنظر خود درباره این طرح گفت: همه بانک‌ها موظف نیستند کارت اعتباری را ارائه کنند و این در اختیار بانک‌هاست که این خدمات را عرضه کنند یا خیر.
به این ترتیب با توجه به شرایط اعطای کارت‌های اعتباری، بخشی از مردم که بانک طرف حسابشان هنوز در این طرح شرکت نکرده، عملا هیچ راهی برای دستیابی به کارت اعتباری نخواهند داشت، مگر این‌که در بانک دیگری حساب باز کنند که کارت اعتباری می‌دهد، آنگاه چند ماهی با حسابشان کار کنند تا مشتری خوش‌حساب بانک شوند و کارت اعتباری بگیرند.
مشکل نقدشوندگی کارت‌ها و افزایش حجم نقدینگی، امکان خرید کالاهای وارداتی و شرایط سخت دریافت این کارت‌ها، از دیگر مشکلاتی است که تاکنون درباره اجرایی شدن آن مطرح شده است.
پیش‌بینی درست سیف
هنگام رونمایی از طرح کارت‌های اعتباری، ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی یکی از آفت‌های اجرای طرح‌های نوین نظام بانکی را شتابزدگی عنوان کرده و گفته بود: تجربه نشان می‌دهد یکی از اصلی‌ترین مشکلات درخصوص ایده‌های تازه، شتابزدگی و رقابت‌زدگی (فضای رقابتی) میان بانک‌هاست، اما باید به دور از شتابزدگی، کارت‌های اعتباری، جایگزین دیگر روش‌های تأمین مالی شود.
اکنون بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که با توجه به شرکت نکردن بسیاری از بانک‌ها در طرح کارت‌های اعتباری، همان شتابزدگی که سیف پیش‌بینی کرده بود، محقق شده است. البته مقصر شتابزدگی را باید خود بانک مرکزی دانست که با تبلیغات فراوان، مردم را به یک طرح ملی امیدوار کرده بود، اما اکنون با یک طرح کوچک و در سطح محدود بانک‌ها مواجه شده‌اند، به طوری که مردم باید به صورت حضوری به همه شعب بانک‌ها مراجعه کنند و جویا شوند که آیا کارت اعتباری در آن بانک و شعبه ارائه می‌شود یا خیر. ضمن این‌که بسیاری از بانک‌های خصوصی و دولتی اعلام می‌کنند که هنوز بخشنامه‌ای به آنها برای ارائه کارت اعتباری داده نشده و نمی‌توانند چنین خدماتی را به مشتریان ارائه کنند.
از سوی دیگر برخی مشتریان بیان می‌کنند برای دریافت کارت اعتباری به شعباتی که این خدمات را ارائه می‌کنند، مراجعه کرده‌اند، اما آنقدر شرایط اعطای آن را سخت گرفته‌اند که مشتری حاضر نشده آن را دریافت کند. برخی شعبات هم فقط برای مشتریان خاص خود این کارت‌ها را در نظر می‌گیرند و مردم عادی نمی‌توانند از آنها بهره ببرند.
از سوی دیگر برخی مشتریان می‌گویند که هیچ شعبه ای کارت اعتباری 50 میلیون تومانی ارائه نمی‌کند و تنها کارت‌های ده‌میلیون تومانی را پیشنهاد می‌دهند.
خرید کالای خارجی با کارت اعتباری
دکتر حسین صمصامی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره طرح کارت اعتباری گفت: یکی از معضلات اصلی کارت‌های اعتباری مشخص نبودن خرید محصولاتی است که از خارج وارد می‌شود یا در داخل تولید شده و این موضوع جای بحث دارد و دولت و بانک مرکزی نیز در این زمینه پاسخ مشخصی ندادند.
وی افزود: کارت‌های اعتباری با هدف خروج از رکود صادر شده و باید منتج به خرید کالاهای تولید داخل شود. مسلما دولت قصد ندارد با ارائه طرح‌های مختلف، اقتصاد کشورهای دیگر را تقویت و محصولات آنها را عرضه کند و متاسفانه در این زمینه تمهیدات لازم در نظر گرفته نشده است.
سرپرست پیشین وزارت امور اقتصادی و دارایی یکی دیگر از مشکلات این طرح را عدم مشارکت همه بانک‌ها در آن دانست و گفت: اکنون همه شعب بانک‌ها خدمات کارت اعتباری را انجام نمی‌دهند و اگر قرار است محدودیت‌هایی برای این طرح در نظر گرفته شود، قطعا اثر آن در اقتصاد مشخص نخواهد شد. صمصامی با اشاره به منابع بانک‌ها برای ارائه کارت‌های اعتباری تصریح کرد: بانک‌ها منابع نقدی لازم را به گفته خودشان در اختیار ندارند و اگر قرار است منابع آن از طریق خط اعتباری بانک مرکزی تأمین شود و دوباره در سیستم بانکی مورد استفاده قرار گیرد، خلق پول صورت خواهد گرفت، چراکه 80 درصد خلق نقدینگی اکنون در سیستم بانکی اتفاق می‌افتد. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اثرات کارت اعتباری در اقتصاد هنوز مشخص نشده و قبل از این‌که مشکلات آن برطرف شود، در بازار عرضه شده و سرانجام مردم را با معضل روبه‌رو خواهد کرد.
بانک‌ها الزام ندارند، اما رقابت کنند
دکتر فرشاد حیدری، معاون نظارت بانک مرکزی درباره سخن سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی مبنی بر این‌که بانک‌ها اجباری برای ارائه خدمات ندارند،گفت: نکته‌ای که آقای سیف اشاره کرده بودند، دال بر این نبود که اجباری نیست و من در این‌باره سؤال کردم و پاسخ دادند که این ابزاری جدید است و طبیعی است هر بانکی که خدمات بدهد، موفق‌تر خواهد بود.
وی افزود: یکی از کارهای بانک مرکزی، ابزارسازی است و کارت اعتباری نیز یکی از آنهاست و در این طرح بانک مرکزی الزام و اجباری در نظر ندارد و حتما بانک‌ها برای اعطای این خدمات رقابت می‌کنند.
معاون نظارت بانک مرکزی با اشاره به پیش‌بینی از استقبال مردم برای استفاده از این طرح ادامه داد: حتما مردم با استقبال گسترده‌ای سراغ این طرح خواهند رفت.
بخشنامه به همه بانک‌ها ابلاغ شده است
حیدری درباره برخی بانک‌ها که اعلام می‌کنند هنوز بخشنامه به دست ما نرسیده است، اضافه کرد: بانک مرکزی به همه ادارات مرکزی این بخشنامه را داده و تاکنون هیچ بانکی نبوده که در این زمینه اعلام کند آمادگی لازم را ندارد. به نظر می‌رسد با گذشت زمان موضوع کارت اعتباری عمومی و به تمام مشتریان ارائه شود.
وی تاکید کرد: بعد از مدتی از ارائه این طرح، بانک مرکزی آمار و اطلاعات لازم را از بانک‌ها دریافت می‌کند و بانک‌هایی که خدمات این طرح را ارائه کردند، حتما مشمول امتیازاتی خواهند شد. معاون نظارت بانک مرکزی تصریح کرد: به دلیل این‌که همه افراد می‌توانند از این کارت‌های اعتباری بهره‌مند شوند، بانک تضمین‌های لازم را برای ارائه خدمات دریافت می‌کند، اما قطعا این تضمین‌ها در حداقل ممکن خواهد بود.
تورم در کمین کارت‌های اعتباری
همچنین چندی قبل دکتر محمود بهمنی، رئیس کل پیشین بانک مرکزی و نماینده فعلی مجلس در خصوص کارت‌های اعتباری گفت: این طرح چنانچه واقعا به مصرف کالا و خدمات می‌رسید، می‌توانست تقاضا را تحریک کند، زیرا بخش مهمی از رکود فعلی در نتیجه فروش نرفتن کالاها و دپو شدن آنها در انبار کارخانه‌هاست.
وی افزود: نگرانی ما این است که این کارت‌ها به مصرف واقعی نرسیده و به طرق مختلف پولش خرج شود و کالایی نیز به فروش نرود، همان طور که در گذشته نیز شاهد چنین اتفاقاتی بوده‌ایم به طوری که به‌عنوان مثال، برای خودرو تسهیلات می‌گرفتند، اما بعد آن را در جای دیگر مصرف می‌کردند. این نماینده مجلس گفت: چنانچه این اتفاق صورت بگیرد به جای تحریک تقاضا، اثرات منفی نیز خواهد داشت و موجب بالارفتن تورم خواهد شد و تسهیلات آن نیز به سمت بازارهای غیرواقعی می‌رود.
بهمنی تاکید کرد: نظارت روی این طرح به این گونه مقدور نیست که بتوان تمامی فروشندگان، مغازه‌داران و خریداران را کنترل کرد، شرایط بازار نیز به گونه‌ای است که براحتی زمینه زد و بندهای کارت‌ها را فراهم می‌کند.
استقبال حداقلی
دکتر سیدبهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی گفت: با توجه به این‌که قیمت تمام‌شده پول در اغلب بانک‌ها بالای 20 درصد و قدرت وام‌دهی در حداقل ممکن است، استقبال بانک‌ها از این طرح را بعید می‌دانم.
وی افزود: نرخ سود بالای این کارت‌ها و همچنین صرفه نداشتن این نرخ برای بانک به دلیل این‌که اگر در مدت یک ماه این اعتبار به بانک بازپرداخت شود، نرخ سود آن معادل تسهیلات قرض‌الحسنه می‌شود و به بانک‌ها عایدی نمی‌رسد، از جمله شرایطی است که به‌نظر می‌رسد بانک‌ها از آن شانه خالی کنند. حسینی هاشمی با بیان این‌که طرح کارت اعتباری، روش خوبی برای خروج از رکود نیست، گفت: با توجه به وضعیت سیستم بانکی، شکستن یخ‌های رکود با اجرای این طرح خیلی بعید است.