خرید دین می‌تواند به تحریک تقاضا کمک کند
عصر بانک؛در شورای پول و اعتبار موضوعی مبنی بر خرید دین از سوی بانک‌ها تصویب شد که فعالان بخش خصوصی نسبت به آن واکنش‌های مناسبی داشتند. نظر شما به‌عنوان یک کارشناس حوزه بازار پولی و بانکی در مورد موضوع عقد خرید دین که در برنامه پنجم توسعه هم قید شده بود، چیست؟ در مورد خرید دین بحثی در میان علما مبنی بر ربوی بودن یا نبودن این عقد ایجاد شده بود که این مورد با مطالعه و بررسی تمام ابعاد آن رفع شد؛ زیرا این روش معامله یک معامله پولی محسوب می‌شود. حال با توجه به شرایط اقتصادی جامعه که رکود به آن وارد شده و بانک‌ها با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌اند، خرید دین می‌تواند گرهی از مشکلات را باز کند. خرید دین در شرایط فعلی به تولیدکنندگان کمک خواهد کرد که زودتر از موعد طلب خود را دریافت کنند و در چرخه اقتصاد و تولید از آن استفاده مناسب را ببرند. از سوی دیگر بانک یا تنزیل‌کننده در موعد مقرر با ارائه سفته و اسناد پول را دریافت کرده که سودی را عاید فرد خواهد کرد.
در تشریح کامل عقد خرید دین، این خرید چه مزایایی برای قرض‌دهنده و از سوی دیگر برای طرف قرض‌گیرنده دارد؟
در خرید دین اصلا بحث قرض در میان نیست، اگر قرض در میان باشد رنگ و بوی ربا به خود می‌گیرد، اما این یک معامله تجاری است. در عقود قرضی اگر مبلغی اضافه دریافت شود، در این عقد ربا صورت می‌گیرد و در مجموع از گذشته با چنین مباحثی مخالفت شده است.
حال با توجه به شرایط رکود و نبود منابع بانکی برای اعطای وام و تغییر رویه نظام بانکی از وام به سمت عقود اسلامی، احیای خرید دین چه تاثیری بر تحریک بازار خواهد داشت؟
خرید دین از جمله عقودی است که می‌تواند به تحریک تقاضا منجر شود، البته به شرط آنکه بانک‌ها منابع لازم را در اختیار داشته باشند. منظور آنکه این مصوبه عاقبت مسکن مهر و وام مسکن در انتظارش نباشد. اگر این مصوبه و این خرید اجرا شود دو حسن خیلی بزرگ به همراه دارد؛ که عبارتند از بهبود وضعیت فروشندگان و بهبود وضعیت تولیدکنندگان، در این رابطه فروشندگان و تولیدکنندگان می‌توانند در مقابل اسناد تجاری در مقابل چک و سفته کالای خود را به اقساط عرضه کنند. خرید دین در این مرحله می‌تواند به جای وام خرید کالا بنشیند.
حال سوال اساسی این است که آیا روش خرید دین بر متغیرهای کلان تاثیرگذار نیست، زیرا در مصوبات اخیر شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی بارها احساس خطر نسبت به تغییر متغیرهای کلان اقتصاد دیده شده است؟
در این مورد باید گفت خرید دین تاثیری بر متغیرهای کلان اقتصادی ندارد، به‌طور مثال همواره نسبت به رشد پایه پولی احساس خطر وجود داشته است. رشد یا تغییر پایه پولی تعریف منحصربه‌فرد خود را دارد، رشد پایه پولی به واسطه ورود پول از محل دارایی‌های خارجی، رشد دارایی‌ها، افزایش میزان بدهی دولت و بدهی‌های دولت به بانک‌ها ایجاد می‌شود و به غیر از این موارد رشد پایه پولی رخ نخواهد داد. در خرید دین امکان دارد میزان تواتر معاملات و داغ کردن بازار افزایش یابد، در تعریف راحت‌تر اگر بانک در زمان خرید یک خودرو به وسیله شخصی عادی خرید دین را انجام دهد، خریدار صاحب ماشینی شده است که ماهانه پول آن را پرداخت می‌کند، فروشنده نیز نقدا به پول خود دست پیدا می‌کند و بانک بعد از پایان مهلت اقساط صاحب سود می‌شود. در این مسیر هر سه نفر یا سه طرف به سود و مقصود خود دست پیدا می‌کنند.
با ورود به مرحله اجرا دغدغه‌هایی در مورد کیفیت ضمانت اسناد تجاری وجود دارد که مورد بحث قرار دارند. ضمانت چک، سفته و برات که در خرید دین بسیار مدنظر قرار گرفته است، از لحاظ کیفیت چگونه سنجیده می‌شود؟
ضمانت‌های خرید دین تا حدودی به بانک مرتبط می‌شود، البته باید تاکید شود که خرید دین باید طبق اسناد تجاری باشد و تمام موارد در اسناد درج شود؛ در خرید دین روند صوری نباید وجود داشته باشد. در کنار این مورد باید اعتبار افرادی که مبادرت به صدور اسناد می‌کنند مورد سنجش قرار گیرد، همچنین در خرید دین نیاز است که قدرت اعتباری ارائه‌دهنده سفته و چک به بانک نیز مورد تایید قرار گیرد. در مرحله بعد با ارزیابی اسناد، بانک نسبت به میزان پوشش ریسک معامله تضمین‌های متداول را دریافت می‌کند. در این نوع از عقود بانک به جای آنکه چندصد میلیارد تومان به خودروساز ارائه کند، مبلغ قابل توجهی را به ضمانت چندصد هزار نفر در اختیار خودروساز قرار می‌دهد که این رویه میزان ریسک ارائه پرداخت مبلغ قابل توجه را بسیار خرد و سرشکن می‌کند.
آیا می‌توان گفت که رویه‌هایی همچون خرید دین روشی خواهد بود که چرخه پول بانک بدون افزایش مطالبات بانکی ادامه داشته باشد؟
اگر روش خرید دین به درستی اجرا شود مطمئنا در نظام بانکی مشکلی ایجاد نخواهد شد، از سوی دیگر بانک‌ها نیز نباید اسناد و ضمانت‌های غیر‌صوری و واهی دریافت کنند، در مجموع این رویه مطمئن‌ترین راه و کم‌ریسک‌ترین راه تامین مالی است.
با این تفاسیر شما در میان ابزارهای مالی اسلامی خرید دین را بهترین راه در این زمینه می‌دانید؟
نمی‌توان خرید دین را به‌عنوان بهترین مطرح کرد، اما می‌توان آن را جزو بهترین‌ها در تامین مالی دانست؛ زیرا در تجارت امروز چیزی به‌عنوان کالا در مسیر مبادله قابل لمس نیست و تنها کار از طریق اسناد و با توجه به موارد درج‌شده در اسناد صورت می‌گیرد. اسناد بیانگر معامله و انتقال کالا و پول به حساب می‌آیند. در معاملات غیر‌صوری که تمام موارد در اسناد ثبت می‌شود می‌توان گفت یکی از مطمئن‌ترین و بهترین روش‌ها برای انجام معامله اتخاذ شده است. چنین روشی کاملا در دنیا متداول است، این روش در بخش تجارت و فعالیت‌های لیزینگ بسیار کمک حال بوده. در مورد لیزینگ‌ها می‌توان گفت، از طریق این روش چرخه پول در مسیر لیزینگ قرار خواهد گرفت و با حرکت در مسیر لیزینگ‌های مجاز کالای تولید‌شده نیز در مسیر فروش و مصرف قرار خواهد گرفت.
با توجه به اینکه، در مصوبه شورای پول و اعتبار تنها 10 درصد کل تسهیلات برای خرید دین در نظر گرفته شده است؛ پیش‌بینی شما از توان خرید دین در مسیر رونق چه خواهد بود؟
در این رابطه باید توجه داشت که 10 درصد حجم کل اعتبارات نظام بانکی رقم قابل‌توجهی را به خود اختصاص می‌دهد. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه در حال حاضر سیستم بانکی با کسری شدید نقدینگی مواجه بوده و اعتبارات نقدی آن بلوکه شده است، در مرحله اول سیستم بانکی تنها توان پرداخت 15 هزار میلیارد تومان را داشته باشد که این میزان خرید دین رقم قابل توجهی بوده و می‌تواند رونق را به بازار وارد کند.
/دنیای اقتصاد