10 زیر‌ساخت قابل ترمیم در بورس
عصر بانک؛در شرایطی که بورس تهران از نیمه دوم دی‌ماه 92 تا کنون ریزش ممتدی را به دلایل مختلفی از جمله افت قیمت نفت، ریزش قیمت در بازارهای کالایی و همچنین ضعف در ساختار اقتصاد کلان کشور را تجربه کرده است، کارشناسان مشکلات ساختار متعددی را برای این بازار رکودی عنوان می‌کنند و معتقدند سازمان بورس نباید از حل این مشکلات غافل شود، چرا‌که این ضعف‌های ساختاری موجب کاهش کارآیی و نقدشوندگی بازار سهام شده‌اند و در شرایط فعلی نیز رکود و بی‌اعتمادی را تشدید می‌کند. کارشناسان ضعف‌های عمده‌ای را برای بازار سهام عنوان می‌کنند.
ضعف‌های موجود در نرم‌افزار معاملات آنلاین و قطعی مکرر در این سامانه، فقدان معاملات آتی و معکوس، فقدان بازار مشتقه ارز،ضعف بسترهای حقوقی در قوانین سازمان بورس به خصوص برای سرمایه‌گذاران خارجی، تلاش سازمان برای نگه داشتن قیمت‌ها، بسته بودن نمادها به مدت طولانی، وجود دامنه نوسان و حجم مبنا، پایین بودن سهام شناور شرکت‌ها، طولانی شدن پرداخت سود نقدی و پروسه ثبت افزایش سرمایه شرکت‌ها، همه جزو مشکلات ساختاری بازار مطرح می‌شوند.
بر این اساس کارشناسان معتقدند مسوولان بازار سهام باید برای اصلاح قوانین و مقررات موجود در بورس چاره‌ای بیندیشند تا بورس کشور زمینه مناسب‌تری برای رشد، توسعه و پذیرش سرمایه‌های جدید داشته باشد. بر این اساس «دنیای اقتصاد» به بررسی ضعف‌های ساختاری بورس تهران از منظر 6 کارشناس بازار سهام پرداخته است و در ادامه نیز برنامه‌های سازمان برای حل این معضلات از زبان مدیر نظارت بر شرکت‌های بورس آورده شده است.
بورس جای غیر‌حرفه‌ای‌ها نیست
امیر رضا کاهدی، مدیر عامل شرکت آریا سهم: آنچه به‌عنوان مشکل اساسی در ساختار بازار سهام مشاهده می‌شود این است که سازمان بورس بدون توجه به این مساله که بورس آینه وضعیت اقتصاد کلان کشور است سعی در نگه داشتن قیمت‌ها به دلیل دنبال کردن خط مشی حمایت از سرمایه‌دار خرد دارد این در حالی است که تلاش‌هایی از این دست باعث کم عمق شدن بورس می‌شود.خط مشی حمایت از سهامداران خرد، به خودی خود بد نیست، اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد آن است که بورس جای معامله‌گران حرفه‌ای است و سهامداران غیر حرفه‌ای باید از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ابزارهایی که در بورس تهران تعریف شده‌اند اقدام به سرمایه‌گذاری کنند.مساله مهم دیگری که معاونت حقوقی سازمان بورس نیز باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد، بسترسازی حقوقی مناسب برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی است، چرا‌که اگر این مساله حل نشود می‌تواند مشکلات زیادی از سوی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برای بورس به وجود آورد. به هر ترتیب حل این دو مشکل می‌تواند موانع احیای بازار سهام را از پیش روی آن بر دارد.
بورس تهران نیازمند معاملات آتی
مهدی طحانی، مدیر عامل کارگزاری آوای آگاه: فقدان معاملات آتی یا معاملات معکوس به‌عنوان یکی از ضعف‌های ساختاری در بازار سهام تهران به خوبی مشهود است. پس از اجرایی شدن اصل 44 قانون اساسی شرکت‌های زیادی وارد بورس تهران شدند، اما بیشتر آنها فقط به‌صورت اسمی در بازار وجود دارند و غالب آنها بر اساس منافع سهامداران اداره نمی‌شوند و این به دلیل پایین بودن سهام شناور آزاد شرکت‌ها است، به‌طوری که سهام شناور برخی شرکت‌ها زیر 10 درصد است که در این راستا می‌توان با ملزم کردن شرکت‌ها به رعایت این قانون، زمینه افزایش عمق بازار و نقدشوندگی در بورس را فراهم کرد. نکته مهم دیگر زمانبر بودن انتشار گزارش‌های شرکت‌ها روی سامانه کدال است. برای حل این مساله سازمان باید با تعیین قوانینی مسوولیت نهایی اطلاعات منتشر شده هر شرکتی به هیات مدیره شرکت واگذار شود. البته آنچه در شرایط کنونی در بورس تهران مشاهده می‌شود حاکی از واقعیت‌های اقتصاد کلان کشور است و این مشکلات ساختاری در زمان رونق بورس نیز وجود داشتند.
ضعف قوانین تجارت، عامل ضعف ساختاری بورس
محمد کفاش،مدیر عامل کارگزاری کالا سپهر: عمده ضعف‌های ساختاری در بازار سهام به دلیل ضعف‌های موجود در قوانین تجارت است به‌طور مثال ضعف قوانین مربوط به پرداخت سود و افزایش سرمایه دو مساله‌ای است که سهامداران را با مشکل مواجه می‌کند. ثبت پرداخت سود نقدی به مدت چهار ماه طول می‌کشد و بعد از آن نیز به مدت 8 ماه شرکت‌ها زمان دارند این سود را بپردازند و پروسه افزایش سرمایه نیز بسیار زمانبر و طولانی است، به همین دلیل با نزدیک شدن به فصل مجامع شاهد فشار فروش سهامداران هستیم. مشکل مهم دیگر بحث سخت افزاری و نرم‌افزاری معاملات است که با قطعی‌های زیادی مواجه است، به‌طوری که کمتر کسی از معاملات آنلاین در شرایط کنونی به خصوص در زمان عرضه‌های اولیه راضی است.
مشکل دیگر یکپارچه نبودن سیستم کارگزاری‌ها است، به‌طوری که در شرایط فعلی، سیستم قدیم، جدید، اتوماسیون و حسابداری
وجود دارد. آنچه در این میان اهمیت زیادی دارد توجه سهامداران خارجی به عوامل عنوان شده است به همین دلیل برای ورود این سهامداران باید مشکلات فوق حل شوند.
بسته بودن طولانی نمادها، مانع نقدشوندگی
ایمان مقدسیان، مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری سهام‌گستران: مهم‌ترین مشکل موجود در بازار سهام در شرایط کنونی بحث نقد شوندگی است. بعضی سهم‌ها به دلیل ابهام در شرایط بنیادی و شفاف نبودن با دولت برای مدت طولانی بسته نگه داشته می‌شوند به‌عنوان مثال نمادهای پالایشگاهی سال گذشته به مدت چند ماه بسته بودند و در حال حاضر نیز این مساله در مورد سنگ‌آهنی‌ها وجود دارد. حل این مشکل به خصوص بعد از حصول توافق هسته‌ای برای بازار بسیار پر‌اهمیت است چرا که سرمایه‌گذاران خارجی به این نکته توجه ویژه دارند. نکته دیگر بحث نرم‌افزار معاملات است که در زمان خرید و فروش با قطعی‌های مکرر مواجه می‌شود، این مشکل در زمانی که صف سنگین خرید و فروش وجود دارد بیشتر به چشم می‌خورد به‌طوری که ثبت سفارش‌ها با کندی صورت می‌گیرد و سهامدار نمی‌تواند جایگاه خود را در صف‌های خرید و فروش مشاهده کند.
به نظر می‌رسد رفع سه مشکل عنوان شده زمینه‌های افزایش عمق بازار را فراهم کند.
بورس تهران نیازمند بازار مشتقه ارز
بهنام بهزاد‌فر، مدیر امور اعضای کانون کارگزاران: جای ابزارهای نوین مالی در بورس تهران در جهت رشد هر‌چه بیشتر بازار سهام، به شدت مشهود است. یکی از این ابزارها شکل‌گیری بازار مشتقه ارز است. پس از رفع تحریم‌ها و حضور سرمایه‌گذاران خارجی، راه‌اندازی این بازار بسیار مهم خواهد بود. پس از آن شاید مهم‌ترین ابزار راه‌اندازی ابزاری باشد که بتوان روی شاخص بازار سهام معاملات آتی داشت. این موضوع به این جهت بسیار مهم است که در شرایط منفی امکان سودآوری سهامداران فراهم شود.
موضوع مهمی که از نظر ساختاری می‌تواند زمینه بهبود بازار سهام را فراهم کند، برداشتن محدودیت‌هایی است که در حال حاضر پیش روی بازار وجود دارد. یکی از این محدودیت‌ها می‌تواند برداشتن حجم مبنا باشد که نمونه خارجی برای آن نمی‌توان متصور شد. افزایش دامنه نوسان شرکت‌های بورس و فرابورس نیز برای بازار سهام در بلند‌مدت بسیار مفید خواهد بود.
بازار سهام کارآ مستلزم اطلاعات شفاف
سید‌سلمان نصیر‌زاده ، کارشناس بازار سهام: بورس تهران در یک چارچوب مشخص باید به سمت یک بازار کارآ حرکت کند، در حقیقت بازار کارآ با بهره‌گیری از اطلاعات صحیح، کامل، شفاف و به روز می‌تواند عاملی شود که مکانیزم عرضه و تقاضا به درستی عمل کند، بر این اساس یکی از مشکلات بورس نبود اطلاعات شفاف و صحیح است و در حقیقت عدم دسترسی به داده‌های سالم طی سال‌های اخیر از مشکلات نهادی و پایه‌ای بورس بوده است، نمونه آن طی سالیان اخیر در گروه‌های پالایشگاهی، سنگ‌آهنی و پتروشیمی که بالغ بر 37 درصد از ارزش بازار را تشکیل می‌دهند، مشهود و مشخص است.
در کنار عدم دسترسی یکسان و شفاف به اطلاعات، سهام شناور اندک و مالکیت گسترده سهامداران حقوقی و نهادی دولتی دیگر معضلی است که مکانیزم عرضه و تقاضا را برهم زده است. ضعف ساختاری دیگر در بازار سهام، عدم توسعه ابزارهای مشتقه سهام طی سال‌های اخیر است. در حقیقت به دلیل آنکه بازار سهام به دلیل مشکلات ساختاری اقتصاد طی دوره‌های مختلف با فراز و فرودهای بسیار مواجه شده، از این رو استفاده و توسعه ابزارهای مشتقه سهام از جمله قراردادهای آتی سهام می‌تواند به توسعه و رشد بازار سرمایه و همچنین در جهت بهبود مدیریت ریسک و حرفه‌ای شدن سهامداران کمک شایانی کند.
برنامه‌های سازمان بورس برای حل معضلات ساختاری
پس از بررسی معضلات ساختاری موجود در بازار سهام، برنامه‌های شرکت و سازمان بورس را برای حل مشکلات عنوان شده جویا شدیم.
در این راستا روح‌الله حسینی‌مقدم، مدیر امور نظارت بر شرکت‌های بورس تهران به پایین بودن درصد سهام شناورآزاد به‌عنوان یکی از مشکلاتی که از سوی کارشناسان عنوان شد اشاره کرد و گفت: طبق گفته کارشناسان میزان سهام شناور شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاران خارجی بسیار بااهمیت بوده و سازمان بورس نیز برای افزایش درصد سهام شناورآزاد شرکت‌ها برنامه‌های زیادی داشته است اما متاسفانه سیکل‌های رکودی طولانی به خصوص در چند سال اخیر این برنامه‌ها را نقش بر آب کرده است اما قطعا برنامه تشویق و توبیخ برای شرکت‌هایی که حداقل سهام شناور را رعایت نمی‌کنند در دستور کار سازمان قرار دارد. پس از رعایت حداقل سهام شناور آزاد شرکت‌ها، سازمان طی برنامه‌هایی می‌تواند به رایزنی‌ها با مدیران شرکت‌ها بپردازد تا مقدار سهام شناور در بازار از حداقل در نظر گرفته شده نیز بیشتر شود. حسینی‌مقدم در مورد زمانبر بودن پرداخت سود نقدی شرکت‌ها به سهامداران افزود: شرکت‌ها به دلیل کمبود نقدینگی زیادی که با آن مواجهند ترجیح می‌دهند سود نقدی خود را دیرتر پرداخت کنند و زمان آن نیز طبق قانون تجارت اجرا می‌شود اما برای اینکه زمان پرداخت این سود کاهش پیدا کند باید اصلاحاتی در قانون تجارت صورت بگیرد. ضمن اینکه سازمان بورس برنامه راهبردی شرکت‌ها را اجرا می‌کند و یکی از معیارهای رتبه‌بندی شرکت‌ها زمان پرداخت سود نقدی پس از مجمع است و این عامل می‌تواند انگیزشی عمل کند و شرکت‌ها به کمتر کردن زمان سود نقدی پس از مجمع تشویق شوند.
حسینی‌مقدم در مورد طولانی بودن پروسه افزایش سرمایه شرکت‌ها گفت: خیلی موارد شرکت‌ها در ارسال و ارائه مدارک خود تاخیر داشته‌اند و از آنجا که با این پروسه آشنایی کامل ندارند این اقدام طولانی می‌شود به همین دلیل سازمان بورس در این زمینه در حال اجرای برنامه‌های آموزشی برای آشنایی شرکت‌ها با مقوله افزایش سرمایه است تا این مهم با سرعت بیشتری صورت بگیرد. ضمن اینکه در مورد شرکت‌هایی که زمان افزایش سرمایه طولانی دارند بررسی‌های زیادی صورت می‌گیرد و بسته به اینکه قصور ازسوی چه نهادی صورت گرفته است (به‌طور مثال از سمت ناشر، متعهد پذیره‌نویس یا خود شرکت) اقدامات مناسب صورت می‌گیرد.
این مقام مسوول شرکت بورس افزود: در رابطه با مشکلات نرم‌افزار معاملات نیز اقدامات در خوری از سوی سازمان بورس صورت خواهد گرفت به‌طوری که در ساختمان جدید واحد دیتا سنتر وجود خواهد داشت و بر این اساس سعی خواهد شد از بهترین شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری استفاده شود تا مشکلات بازار سهام کمتر شود.حسینی‌مقدم در رابطه با تلاش سازمان برای نگه داشتن قیمت‌ها گفت: اینکه سازمان بورس نباید در معاملات دخالت کند درست است اما در همه جای دنیا نهادهای حمایت گر از بازار وجود دارند. وی افزود: صندوق تثبیت بازار در آینده به‌طور متفاوت‌تری در معاملات وارد می‌شود تا نقدهای کمتری به آن وارد شود؛ چرا‌که ساز‌و‌کار این صندوق الگو‌برداری از بازار سهام کشورهای صاحب نظر بوده است.
حسینی‌مقدم ادامه داد: بحث معاملات آتی روی شاخص بازار سهام در اکثر کشورها صورت می‌گیرد و در بازار ما نیز قراردادهای آتی سهام داشتیم اما از لحاظ گردش معاملات مقبول نبودند. اما اخیرا برنامه‌ای به کمیته فقهی برای قرارداد آتی سبد سهام که خیلی شبیه معاملات آتی است، ارائه شده‌اند. وی در مورد معاملات اختیار گفت: دستور‌العمل معاملات اختیار و هم چنین انتشار آن تصویب شده و فقط بحث نرم‌افزاری آن باقی است که در آینده نزدیک حل می‌شود. حسینی‌مقدم در پایان نیز از تلاش سازمان برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارز و ابزارهای نوین دیگر در راستای عمق بخشی و کارآ کردن معاملات در بازار سهام خبر داد و گفت: پس از رفع تحریم‌ها در این زمینه اقدامات مناسبی از سوی سازمان صورت خواهد گرفت.