ناکارآمدی تسهیلات صندوق پس انداز با رشد قیمت مسکن

بررسی‌ها نشان می‌دهد، صندوق پس انداز مسکن یکم در حال حاضر پاسخگوی نیاز متقاضیان مسکن نیست ،بنابراین تجهیز مجدد آن با استفاده از منابع موجود در بخش مسکن کشور مانند اقساط بازگشتی مسکن مهر نمی‌تواند توجیهی داشته باشد، پس به نظر می‌رسد برای افزایش قدرت خرید متقاضیان و سقف تسهیلات می‌توان با پیشنهاد اعطای اعتبار از محل صندوق توسعه ملی این صندوق را مجددا احیا و میزان سقف آن را به شرط طولانی شدن مدت بازپرداخت افزایش داد.

ابوالقاسم رحیمی انارکی مدیر عامل بانک مسکن چند ماه پیش یگانه گزینه برای افزایش سقف تسهیلات خرید مسکن را استفاده از منابع صندوق توسعه ملی دانسته و گفته بود که در این زمینه پیشنهاد شده رقمی در حدود یک میلیارد دلار از سوی این صندوق بابت افزایش سقف تسهیلات خرید در اختیار مجموعه بانک مسکن قرار گیرد.

هر چند ابوالقاسم رحیمی انارکی، مدیرعامل بانک مسکن 26 دی ماه در حاشیه نمایشگاه مسکن، شهرسازی و بازآفرینی شهری با بیان اینکه منابع صندوق پس انداز مسکن یکم از محل سپرده‌ها تقریبا مصرف شده است، گفته بود: فعالیت صندوق پس انداز مسکن یکم با توجه به استمهال 7 ساله خط اعتباری مسکن مهر ، از منابع ایجاد شده از محل اقساط پرداخت شده مسکن مهر به بانک مسکن خواهد بود. بعد از انتشار این صحبت‌ها، گزارش هایی از در معرض خطر بودن بقای صندوق‌ صندوق پس‌انداز مسکن یکم، در رسانه‌های مختلف منتشر شد و عملکرد این صندوق مورد نقد کارشناسان قرار گرفت. بانک مسکن نسبت به این انتقادها واکنش نشان داد و اعلام کرد که با وجود افزایش قابل توجه قیمت مسکن، صندوق پس انداز مسکن یکم همچنان کاراترین ابزار برای کمک به خانه دار شدن و ارتقای قدرت خرید خانوارها در این زمینه است.

اما واقعیت این است در شرایط فعلی بازار مسکن، تسهیلات این صندوق کارایی چندانی برای خرید یک واحد مناسب را ندارد و از طرفی با توجه به شرایط این صندوق مانند سپرده گذاری حداقل یکساله، تنها بخش محدودی از محرومان از مسکن می‌توانند از تسهیلات آن استفاده کنند.

مطابق با آخرین گزارشی که بانک مسکن از عملکرد صندوق پس انداز مسکن یکم تا پایان دی ماه سال جاری منتشر کرد، آمار کل تسهیلات پرداختی از محل صندوق پس انداز مسکن یکم از ابتدای تاسیس این صندوق به 91 هزار و 85 فقره رسیده است.

یعنی طی 3.5 سال عملکرد این صندوق که تنها مسیر پیشنهادی برای خانه دار شدن افراد بوده است، کمتر از 100 هزار خانواده صاحب خانه شده‌اند. این در حالی است که در این مدت بیش از 2.2 میلیون تقاضای جدید و ناشی از ازدواج در بازار مسکن ایجاد شده است. در حالی که طرح مسکن مهر متوقف شده و هیچ طرح جایگزینی هم ارائه نشد.

در سال های اخیر صنعت ساختمان با رکود سنگینی مواجه بوده است. تحریک تقاضای خرید مسکن مهمترین راهکاری بود که برای خروج از این وضعیت تولید مسکن اتخاذ شد. آمار تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده توسط شهرداری ها نشان از افت 50 درصدی میزان تولید مسکن در سال های 92 تا 96 نسبت به چهار سال قبل از آن دارد.

در آغاز کار این صندوق برای آپارتمان های نوساز حداکثر 7 ساله در نظر گرفته شده بود، ولی بعد از مدتی از شروع به کار این صندوق به دلیل استقبال پایین مردم از این طرح، مسئولین وزارت راه و شهرسازی تصمیم به افزایش جذابیت‌های این تسهیلات گرفتند و شرط نوساز بودن را به 15 سال ساخت افزایش دادند تا عملا اندک تاثیر این صندوق برای تشویق تولید مسکن به حداقل برسد.

در شرایطی که میزان تولید مسکن با عرضه آن تطابق ندارد، افزایش میزان وام خرید مسکن نیز تبعات تورمی خود را خواهد داشت. بعضا این افزایش قیمت ها منجر به خروج بخشی از متقاضیان مسکن از بازار خرید می شود. از طرفی پس انداز حداقل یکساله برای دریافت وام، در شرایطی که هر چندسال یکبار اقتصاد کشور دچار تورم های شدید می‌شود، جذابیت چندانی ندارد. بطوری که در یکسال اخیر افزایش شدید قیمت مسکن نسبت به سال گذشته منجر به انصراف 34 هزار نفر در 10 ماه نخست امسال از سپرده گذاران صندوق پس انداز مسکن یکم شد.

بررسی درآمد و هزینه های خانوارهای ایرانی نشان می دهد که خانوارهای دهک‌های پایین و متوسط جامعه امکان پس انداز یکساله مبلغ اولیه مورد نیاز برای سپرده گذاری و البته بازپرداخت اقساط این وام را ندارند. مطابق داده های بانک مرکزی، در سال 96 پس اندازی که یک خانواده شهری می تواند در یک سال داشته باشد به طور متوسط کمتر از 2 میلیون تومان است.

در همین سال در شهر تهران که نزدیک به نیمی از خانواده ها فاقد مسکن ملکی هستند، متوسط هزینه ها بیشتر از میزان درآمد بوده است، یعنی بخش عمده ای از خانواده های محروم از مسکن کشور نمی توانند از این تسهیلات بهره مند شوند.

در ابتدای آغاز به کار صندوق پس انداز مسکن یکم، این ادعا وجود داشت که این صندوق خوداتکاست و نیازی به سایر منابع بانکی ندارد، اما بعد از مدتی مشخص شد تا از فرصتی که بانک مرکزی از طریق استمهال 10 ساله اقساط بازگشتی مسکن مهر در اختیار آن قرار داده است، استفاده کنند. اقساط بازگشتی مسکن مهر که می توانست هم منبعی برای اتمام تعهدات قبلی حاکمیت به مردم در تحویل واحدهای باقی مانده مسکن مهر باشد و هم برای تدوام این طرح مورد استفاده قرار گیرد.