جدول / 18 موج بورسی در هفت سال

شواهد رفتار گروهی سرمایه‌گذاران

بررسی‌ها از روند شاخص کل سهام از سال‌ 92 تاکنون نشان می‌دهد بورس تهران پس از هر رشد پرشتابی، شاهد دوره‌ای کاهشی بوده است. اما نکته قابل‌توجه، تایید رفتار گروهی سهامداران در هر دو دوره صعود و سقوط شاخص سهام بوده است. این رفتار با رشد حداکثر سهام بورسی در دوره‌های صعودی و عکس این وضعیت در دوره‌های کاهشی بازار قابل‌اثبات است. به‌طور کل از ابتدای سال 92 تاکنون 9 دوره صعود پرشتاب و 9 دوره نزول پرمقدار ثبت شده که در تمام این دوره‌ها رفتار توده‌وار به وضوح قابل‌مشاهده است.

سال 92 و توافق موقت ژنو: در بازه زمانی 18 شهریورماه تا 27 مهرماه سال 92، یعنی درست زمانی که توافق موقت ژنو روی برنامه هسته‌ای ایران در دستور کار قرار داشت، شاخص کل بورس تهران شاهد جهش 45/ 30درصدی بود. در این دوره بیش از 83 درصد صنایع بورسی در مسیر رشد قرار گرفتند. پس از آن اما در 15دی ماه 92 شاهد قرار گرفتن شاخص سهام در مسیر نزولی بودیم. شرایطی که تا 7 بهمن ماه این سال ادامه پیدا کرد و اصلاحی حدود 10 درصدی در کارنامه این بازار ثبت شد. در این دوره نیز غلبه رفتار گروهی در میان سهامداران سبب شد تا حدود 83درصد از صنایع بورسی با افت شاخص خود مواجه شوند.

سه دوره خوش‌بینانه با مذاکرات هسته‌ای: بورس تهران در سال‌های 93 تا 94 تحت‌تاثیر مذاکرات هسته‌ای ایران نوسانات زیادی را تجربه کرد. در اولین دوره 19 مهرماه سال 93 تا 20 آبان ماه این سال، رشدی 7 درصدی در کارنامه این بازار ثبت شد. اواخر سال 93 تا اواسط فروردین ماه 94 نیز شاخص کل بورس تهران رشدی 14 درصدی را تجربه کرد. دوره سوم رشد بورس با خوش‌بینی به مذاکرات هسته‌ای اما رشد حدود 7 درصدی شاخص سهام در بازه 10 تیر 94 تا 22 تیرماه این سال بود. در تمامی این دوره‌ها نیز شاهد حرکت توده‌ای معامله‌گران و رشد غریب‌به‌اتفاق صنایع بورسی بودیم. پس از هر سه دوره افزایشی شاخص سهام اما فضایی اصلاحی بر بازار حاکم شد. در این دوره‌های کاهشی نیز غلبه رفتار گروهی بر تحلیل و عقلانیت سبب شد تا بیش از 80 درصد صنایع بورسی در مسیر افت شاخص قرار گیرند.

برجام و رشد شاخص: برنامه جامع اقدام مشترک تحت‌عنوان برجام در اواخر تیرماه 94 منعقد شد. با اجرایی شدن برجام در مهرماه سال 94 اما شاخص سهام در مسیر صعودی قرار گرفت و افزایش حدود 33درصدی را تجربه کرد. در این بازه زمانی، 92 درصد از صنایع بورسی در مدار رشد قرار گرفتند. پس از فروکش هیجانات مثبت اما در اواسط فروردین 95 تا اواخر خردادماه این سال، کاهش 11‌درصدی بر نماگر بورس تهران تحمیل شد. در این دوره نیز شاهد کاهش حداکثر صنایع بورسی (74 درصد) بودیم.

نوسان دلاری شاخص سهام: در 11 شهریور سال‌ 97 اما رشد نرخ دلار از محدوده 11 هزار تومان به کانال 18 هزار تومانی، در کنار برخی عوامل بنیادی سبب شد تا شاخص سهام بار دیگر در مسیر صعودی قرار گیرد. رفته‌رفته اما این رشد، شکلی هیجانی به خود گرفت و با دنباله‌روی سهامداران از موج‌های مثبت، این رشد تمامی سهام و صنایع بورسی را در ‌بر‌گرفت. شرایطی که به رشد 46درصدی نماگر اصلی بازار سهام انجامید و 100 درصد صنایع بورسی را منتفع کرد. در دهمین روز مهرماه این سال به دنبال کاهش یکباره نرخ دلار به محدوده 13 هزار تومان اما این نماگر در مسیر کاهشی قرار گرفت. این روند تا 28 بهمن‌ماه به درازا کشید و شاخص سهام حتی به فاز خرسی فرو رفت و افت بیش از 20 درصدی را ثبت کرد.

در این بازه زمانی بار دیگر سهامدارانی که پیش از این بدون تحلیل وارد گردونه معاملات شده بودند، با هراس از ریزش بیشتر قیمت‌ها سراسیمه در نقش فروشنده ظاهر شدند تا بیش از 84 درصد از گروه‌های بورسی شاهد کاهش قیمت سهام زیرمجموعه خود باشند.

رفتارهای گروهی بدون توقف از اواخر سال 98 تاکنون: هجوم نقدینگی سرگردان به بازار سهام از اواخر سال 98 شکلی جدی به خود گرفت و ارزش دادوستد روزانه سهام که پیش‌تر به زحمت سطوح 500 میلیارد تومانی را تجربه می‌کرد، حتی به 30‌هزار میلیارد تومان نیز در سال 99 رسید. در این بازه زمانی دوره‌های صعودی طولانی‌‌مدت در بازار سهام ثبت شد و نماگر سهام نیز رشدهای سه رقمی را تجربه می‌کرد.

نکته قابل‌توجه اما رشد 100درصدی صنایع بورسی در این دوره‌های صعودی بود. هر چند در برهه‌هایی نیز شاهد اصلاح قیمت سهام بودیم که البته در این زمان نیز رفتار گروهی البته در مسیر عکس قابل مشاهده بود.  کم‌عمق بودن بازار سهام، سهام شناور پایین شرکت‌های سهامی، بی‌توجهی مقام ناظر به لزوم انجام عرضه‌های اولیه بزرگ و جذاب، قوانین دست و پاگیر خودساخته‌ای همچون دامنه نوسان و حجم مبنا، کمبود سواد مالی میان صاحبان نقدینگی حاضر در گردونه معاملات سهام، تلاش برای کسب سود حداکثری در کوتاه‌ترین زمان ممکن به سبب بالا بودن تب تورمی در کشور و غلبه ریسک‌های سیستماتیک بر عوامل غیرسیستماتیک همگی از دلایل عمده این خطای رفتاری در میان سرمایه‌گذاران است.