همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس / از ابزار بدهی تا ابزار مشقه
عصر بانک؛ بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه معتقدند که بازار سهام ایران به دلیل نبود یا کمرنگ بودن ابزارهای مالی همچون آپشن، فیوچرز، آتی و … بازاری پرریسک و تک‌جهت است. در واقع بازار سهام با رشد قیمت‌ها سود را تجربه می‌کند و با سقوط قیمت‌ها راهی جز نزول را ندارد. در حالی که شاید با وجود ابزارهای جدید بتوان در زمان کاهش قیمت‌ها از افت بازار جلوگیری کرد. از سویی نبود ابزارهای جدید مالی و ریسک بالای بازار باعث شده که نه تنها سرمایه‌گذار خارجی، بلکه سرمایه‌گذاران داخلی هم اقبال لازم و پرشوری به بازار نداشته باشند. به گفته بسیاری از کارشناسان، بازار سرمایه بدون ابزارهایی شبیه ابزار مشتقه معنی و مفهوم واقعی بازار را ندارد و سرمایه‌گذاران خارجی تصویری از بازار بدون ابزار مشتقه ندارند که بتوانند وارد آن بازار شوند. به گفته برخی مدیران لازمه فعال بودن ابزارهای مالی فراهم بودن زمینه لازم برای هر یک از این ابزارهاست که در سال‌های اخیر تاحدود زیادی به آن توجه شده و فعالیت‌های خوبی در این زمینه‌ها صورت گرفته است. حال سوال این است؛ نقش ابزارهای مالی در بازار ما کجاست؟ چرا بورس تهران این ابزارها را در دستور کار خود ندارد و آیا وجود این ابزارها میتواند به تغییرات چشمگیری در شرایط بازار منجر شود یا خیر؟
زمینه‌سازی قانون بازار اوراق بهادار برای توسعه ابزارهای مالی
واضح است که از ویژگی‌های بارز بازار سرمایه تنوع و در واقع پتانسیل وجود تنوع برای فراهم کردن رضایت سرمایه‌گذاران با انتظارات متفاوت است. به هر حال باید پذیرفت که در بازار سرمایه ایران بستر اصلی ایجاد این تنوع پس از تصویب قانون بازار اوراق بهادار فراهم شد. با تصویب قانون مذکور قاعدتا بحث تدوین مقررات و فرهنگ‌سازی، دو موضوعی بود که باید با تقدم و تاخر اتفاق می‌افتاد؛ ولی با توجه به نوپابودن بازار اوراق بهادار در این مقطع و خلأهای موجود ابزار تامین مالی بعضا موازی‌کاری و آزمون کردن بعضی ابزار اجتناب‌ناپذیر بود. هر کارشناسی که تا حدود کمی هم از بازار سرمایه و ابزارهای نوین مالی اطلاع داشته باشد، لزوم وجود انواع ابزار مالی در بازار سرمایه را می‌داند. بنابراین بحثی پیرامون این موضوع نیست. بحث اصلی، فراهم بودن زمینه لازم برای هریک از ابزارهای مالی است. به‌عنوان مثال لازمه اصلی فعال بودن ابزار مالی بدهی امکان رقابت در زمینه هزینه‌های تامین مالی و تناسب بین ریسک و بازدهی اوراق است. در سال‌های گذشته در بازار اوراق بهادار بدهی ابزار مالی متنوعی با تایید مباحث فقهی اوراق صورت گرفته و زمینه برای رشد آن فراهم است؛ ولی قاعدتا امکان رقابتی بودن نرخ ابزار بدهی جهش چشمگیری در رشد و کاربرد این ابزار فراهم خواهد کرد.
در این سال‌ها در زمینه تدوین مقررات و ایجاد ابزارهای مشتقه نیز فعالیت‌های خوبی صورت گرفته؛ ولی موارد مختلفی به‌عنوان مانع در توسعه این ابزار قلمداد می‌شوند. در حال حاضر طبق مقررات و به‌دلیل کاهش ریسک نوسانات قیمت سهام که کمبود عمق بازار دلیل اصلی آن است، سهام پذیرفته شده در بازارهای مختلف، مشمول محدودیت نوسان روزانه قیمت هستند.البته این موضوع مختص بازار سهام ایران نیست و در بازارهای مختلف و با توجه به الزامات تشخیص داده شده مقررات‌گذار هر بورس، به اشکال مختلف اعمال میشود. از نگاه کارشناسی این موضوع نیز نیازمند بازنگری مستمر و برخی اصلاحات است؛ چرا که یکی از موانع اصلی ایجاد ابزار مشتقه روی سهام وجود موانعی بر سر راه کشف قیمت است؛ ولی به هرحال نباید نگاه ساده‌انگارانه و نسنجیده به موضوع منجر به تشدید ریسک سرمایه‌گذاری در سهام شود؛ به‌گونه‌ای که زحمات و فرهنگ‌سازی‌های انجام شده تا به امروز را به هدر دهد. تجربه ایجاد ابزار قرارداد آتی روی سکه طلا نشان داد که با طی شدن مسیر صحیح و فراهم کردن زمینه مناسب می‌توان محدوده بازار اوراق بهادار را به مدیریت منظم برای سایر بازارهای اقتصادی گسترش داد.
پتانسیل‌های موجود در بازار اوراق بهادار به‌گونه‌ای است که انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاران و فعالان سایر بازارها ایجاد می‌کند تا از نظم و شفافیت نسبی این بازار برای توسعه بازار خود حداکثر بهره را ببرند.از جمله ابزار دیگری که شاید نیاز به آن در بازار سهام در برخی مقاطع زمانی به شدت احساس میشود فراهم کردن امکان فروش استقراضی است. بدیهی است این ابزار میتواند زمینه تعادل را در زمان‌های رشد بی‌رویه قیمت سهام شرکت‌ها فراهم کند ولی نکات ظریف موجود، مانند پایین بودن سهام شناور آزاد بسیاری از شرکت‌ها، مانعی برای فعال شدن این روش تعادل‌ساز بازار محسوب میشود. به هر حال خیلی از مشکلات موجود، در آینده و با زمینه‌سازی افزایش عمق بازار بر طرف خواهد شد. مادامی که عمق بازار در حدی نباشد که بخش قابل توجهی از اقتصاد را معطوف به خود کند، نمی‌توان خیلی انتظار نامتوازن صرفا برای طراحی ابزار جدید داشت. البته در سال‌های اخیر روند توسعه فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه به‌عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه قابل مشاهده است. قطعا از مهم‌ترین تکالیف شرکت‌های مذکور طراحی و توسعه ابزار مالی مورد نیاز بازار است و باید به‌گونه‌ای پیش رود که مقررات مصوب سازمان بورس، از بدنه نهادهای مالی براساس تشخیص نیاز بازار و تحلیلگران اوراق بهادار نشات گیرد.
بازار سهام نیازمند توجه مضاعف به ابزارهای مالی
ابزارهای مالی قابل معامله در بورس‌ها را می‌توان در یک تقسیم بندی کلی به ابزار سرمایه‌ای مثل سهام، ابزار بدهی مانند اوراق قرضه و ابزار مشتقه دانست. ابزار مشتقه (Derivative Contract) در مباحث مالی ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش دارایی پایه و شاخص‌های مربوطه نشات می‌گیرد. این ابزار به دارنده آن اختیار یا تعهد خرید یا فروش یک دارایی معین را می‌دهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوطه مشتق میشود. قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی گفته میشود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) میگیرند. دارایی پایه میتواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد. اگر بخواهیم قراردادهای سلف و آتی را با بیانی ساده تعریف کنیم باید گفت که این قراردادها دو طرف خریدار و فروشنده را متعهد می‌کند که دارایی مشخصی را در آینده‌ای معلوم با قیمتی که در هنگام بستن قرارداد تعیین میشود با یکدیگر مبادله کنند. اگر قراردادهای پیش‌فروش و پیش‌خرید در بازار سنتی و شبکه‌های غیررسمی (Over The Counter (OTC منعقد شوند به آنها سلف می‌گویند و اگر در بازارهای سازمان یافته منظمی‌مانند بورس مورد دادوستد قرار بگیرند و دارای استانداردهای مشخص قراردادی و تضمین انجام معامله باشند، قرارداد آتی نامیده می‌شوند.
امروزه در بازارهای آتی و سلف انواع دارایی‌ها مورد معامله قرار میگیرند. دارایی‌های فیزیکی مثل طلا، نقره، نفت، محصولات کشاورزی، فلزات و دارایی‌های مالی مثل اوراق قرضه، نرخ بهره، ارزهای خارجی و اوراق سهام از آن جمله‌اند. قراردادهای سلف نیز به نوبه خود سازمان یافته‌تر از گذشته در بازارهای خارج از بورس (OTC) مورد استفاده تجار و شرکت‌های چند ملیتی که قراردادهای غیراستاندارد و خصوصی را ترجیح می‌دهند، مورد معامله قرار میگیرند. امروزه اوراق مشتقه در قالب چهار نوع قرارداد مشتقه اصلی مورد معامله قرار میگیرند، که عبارت است از:
قراردادهای آتی (futures contract): نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین میکنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت معامله می‌‌شدند. قراردادهای آتی مالی در سال 1972 وارد بازار شدند. در سال‌های اخیر، قرارداد بر پایه‌های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص‌های بازار سهام بسیار متداول شده‌اند و نقش مهمی در کنترل ریسک بازی میکنند.
قراردادهای سلف (Forwards): قراردادی است که به موجب آن دو طرف تعهد میکنند در یک تاریخ مشخص با یک قیمت مشخص یک کالای باکیفیت مشخص که کلا براساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند. در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد. براساس قرارداد سلف تمامی‌مبلغ باید قبلا پرداخت گردد و کالا در سررسید تحویل شود. به این ترتیب، در این معاملات، غالبا یا پول نقد رد وبدل میشود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می‌آیند. یکی از دارایی‌هایی که معامله سلف آنها بسیار متداول است، نفت خام (مثل نفت خام سبک عربستان، تحویل در ژانویه) است.
قراردادهای اختیار معامله (Options): اختیار معامله قراردادی است بین خریدار و فروشنده، به‌نحوی که خریدار از فروشنده اختیار معامله، حق خرید یا فروش یک دارایی را در یک قیمت معین خریداری می‌کند. در اینجا نیز همانند تمام قراردادها، هر طرف امتیازی را به طرف مقابل اعطا می‌کند، خریدار به فروشنده مبلغی تحت عنوان حق‌شرط پرداخت می‌کند که در واقع همان قیمت اختیار معامله است. فروشنده نیز حق خرید یا فروش دارایی مذکور را در یک قیمت معین به خریدار اعطا می‌کند. اختیاری که برای خرید یک دارایی داده میشود را اختیار خرید و اختیاری که برای فروش یک دارایی داده میشود را اختیار فروش گویند. قیمت تعیین شده‌ای که خریدار میتواند دارایی را خریداری کرده یا بفروشد، قیمت اعمال یا قیمت توافق نامیده میشود. به علاوه اختیار معامله مدت معینی دارد. حق خرید یا فروش دارایی در یک قیمت معین فقط تا تاریخ انقضایی که قبلا مشخص شده است امکان خواهد داشت. پس از اینکه تولیدکننده، برای یکی از مشتریان (یا سهامداران یا یکی از ذی‌نفعان) خود اختیار خرید یا فروش صادر کرد، این اختیار خرید یا فروش در بورس مورد خرید یا فروش قرار می‌گیرد، نرخ خرید یا فروش یک قرارداد اختیار بر اساس رقابت در بورس تعیین میشود. (نرخ پایه خرید یا فروش قرارداد اختیار توسط بورس تعیین میشود)
قراردادهای معاوضه (Swaps): قراردادی است که طرفین به موجب آن تعهد میکنند که برای مدت معین (توافق شده) دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص (توافق شده) به نسبت تعیین شده معاوضه کنند. پس از سررسید، هریک از طرفین متعهد است عین دارایی را به صاحب آن مسترد دارد. این دارایی ممکن است فیزیکی یا مالی باشد، این قراردادها به صورت غیررسمی(OVER THE – COUNTER MARKET) انجام میگیرند. نمونه متداول و شناخته شده معاوضه، معامله دو روش پرداخت سود برای یک مبلغ اصل یگانه است. معاوضه نرخ بهره، معمولا به سه صورت (نرخ ثابت در برابر نرخ شناور، نرخ شناور در برابر نرخ ثابت و نرخ شناور در برابر نرخ شناور) انجام میشود. در واقع معنای حقیقی مشتقات توافق میان دو گروه مشروط بر خروجی آتی دارایی پایه است. تصور رایج آن است که ابزارهای مشتقه خود دارایی می‌باشند، در صورتی که این تصور نادرست است، زیرا که یک ابزار مشتقه خود به تنهایی نمی‌تواند ارزشی داشته و ایجاد کند، اما بسیاری از ابزارهای معمول مانند سوآپ‌ها، معاملات آتی و اختیار معامله که دارای ارزش ذاتی نظری هستند می‌توانند از طریق فرمول‌هایی همچون بلک شولز محاسبه شده و به صورت مکرر در بازارهای آزاد قبل از تاریخ سررسید مورد معامله قرار گیرند. درحالی‌که بازار سهام ما در سالیان اخیر در بحث معاملات سهام و اوراق بدهی از رشد چشمگیری برخوردار بوده متاسفانه استفاده از ابزار مشتقه چندان جدی دنبال نشده است.
خصوصیات ابزار مشتقه:
1. قیمت اوراق مشتقه مانند سایر کالاها و اوراق به عرضه و تقاضا بستگی ندارد، بلکه به قیمت دارایی پشتوانه اوراق وابسته است.
2. مصون‌سازی در بازار نقد یا تحویل فوری برای آینده کپی میشود یعنی آنچه در بازار امروز وجود دارد با همان شرایط در آینده به‌دست می‌آورد.
3. بدهی در اوراق مشتقه یک ادعای اقتضایی در زمانی مشخص است که آنها را به مثابه یک اهرم بسیار قوی مطرح می‌کند. بدهی بیانگر تعهد در مقابل خریدار است.
4. محلی که طرفین برای مبادله اوراق مشتقه غیراستاندارد حضور می‌یابند بازار خارج از بورس است که برای یکی ریسک رخ می‌دهد و دیگری مصون می‌ماند در این بازار تسویه حساب طرفین در زمان مقرر صورت می‌گیرد و پرداخت‌های لازم انجام
می‌پذیرد.
نقش اقتصادی ابزار مالی مشتقه:
1. انتقال خطر بازار
الف) کنترل بر دارایی‌های مالی
ب) محدود کردن دامنه تغییرات قیمت یا نوسان‌پذیری قیمت‌ها
ج) کنترل خطر انتشار دارایی‌های مالی
2. کاهش هزینه‌های تامین مالی وام گیرندگان
3. تغییر کارآمد نسبت بدهی‌های ثابت به بدهی‌های با نرخ شناور
4. افزایش بازده دارایی
5. تعدیل سریع ساختار جریان نقدی دارایی‌ها برای انطباق بیشتر با وضعیت شرکت در بازار
6. گریز از مالیات و دور زدن مقررات
امتیازات بازارهای اوراق مشتقه نسبت به بازارنقدی:
1. انجام معامله در آن برای تعدیل خطری که پرتفوی سرمایه‌گذاران با آن روبه‌رو است هزینه کمتری در بازار نقدی دارد.
2. معاملات سریع‌تر صورت می‌گیرد
3. برخی از بازارهای مشتقه می‌توانند معاملات دلاری بزرگ‌تری را بدون تاثیرگذاری نامناسب بر قیمت اوراق مشتقه جذب کنند یعنی بازار اوراق مشتقه میتواند نقدشوندگی بیشتری از بازار نقدی داشته باشند. درحالی‌که در خیلی از بورس‌های جهان حجم معاملات در بخش ابزار مشتقه با سایر بخش‌ها برابری می‌کند در بازار سهام ایران نسبت حجم معاملات این ابزار نسبت به کل معاملات بسیار ناچیز است. امکان پوشش ریسک، استفاده از نسبت اهرمی در معاملات، افزایش حجم معاملات، کشف قیمت بهینه برای دارایی‌های پایه و… از مزایای استفاده از ابزارهای مشتقه در بازار می‌باشد. برای مثال امکان فروش استقراضی که به معنی امکان فروش یک دارایی است قبل از آنکه دارایی در مالکیت فرد باشد میتواند از رشد حبابی قیمت‌ها در بازار جلوگیری کند. زیرا در بازار یک طرفه که سود همه افراد در خرید سهام صعودی است امکان رشد خارج از منطق قیمت وجود دارد درحالی‌که اگر افراد بتوانند از کاهش قیمت‌ها نیز منتفع شوند این موضوع محرکی برای افزایش فشار فروش روی سهامی‌خواهد شد که قیمت آنها از ارزش ذاتی فاصله معنی داری گرفته است.
این موضوع همچنین برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیز نکته مهمی است، چرا که برای خیلی از معامله‌گران در بازارهای جهانی بازار سهام بدون ابزار مشتقه تقریبا بی معنی است. عدم توسعه ابزار مشتقه در بازار سهام در حالی رخ می‌دهد که ما یک تجربه نسبتا موفق از اجرای معاملات فیوچرز در معاملات سکه در بورس کالا داشته‌ایم. هر چند که مدتی است حجم معاملات در این بازار به‌دلیل نوسانات محدود قیمت سکه تا حدی کاسته شده است.با این حال تجربه موفق پیاده‌سازی یک ابزار مشتقه با لحاظ مسائل فقهی و شرعی نشان داد که می‌توان این ابزار را در مورد سایر کالاها و بازار سهام نیز به‌کار برد. هرچند که در حال حاضر معاملات فیوچرز در بازار سهام نیز برقرار است اما برخی محدودیت‌ها و البته عدم اطلاع‌رسانی درست در این زمینه سبب شده است که اقبال بازار سهام به این ابزار قابل توجه نباشد.به نظر می‌رسد در این زمینه لازم است تا متولیان بازار سرمایه با توجهی مضاعف در این بخش به تعریف سایر ابزارهای مالی متعارف در بورس تهران بپردازند و همچنین با یک برنامه‌ریزی مناسب به آموزش و اطلاع‌رسانی این ابزارها در بازار همت بگمارند تا علاوه بر افزایش پویایی بازار بتوانند در جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیز موفق‌تر عمل کنند.
ابزارهای مشتقه فرصتی برای پوشش ریسک
بنا به تعریف، ابزارهای مشتقه (Derivatives) معاملاتی هستند که اصل دارایی در آن جابه‌جا نشده و عملکرد قیمت ابزارهای مشتقه ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است. به سخن دیگر، رفتار این ابزارها از رفتار دارایی مربوطه در بازار ناشی میشود. البته در بسیاری از موارد، دارایی معامله نشده و فقط تفاوت قیمت‌ها یا حق بیمه بین طرفین تسویه میشود. معاملات اخیر صرفا برای کسب سود یا سفته بازی بوده و برای انجام معاملات در بورس و خارج از بورس انجام میشود. در حقیقت یک ابزار مشتقه ابزار مالی است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش اوراق بهادار، کالاهای اساسی، نرخ بهره، شاخص اوراق بهادار، انرژی و حتی سایر ابزارهای مشتقه نشأت می‌گیرد. این ابزار به دارنده آن اختیار یا تعهد خرید یا فروش یک دارایی مالی را می‌دهد. ارزش آن از ارزش دارایی‌های مالی مربوطه مشتق میشود. به‌طور کلی برای ابزارهای مشتقه می‌توان خصوصیات زیر را متصور شد:
1. وابستگی شدید قیمت یک قرارداد مشتقه به قیمت نقدی دارایی پایه در بازار به جای وابستگی به عرضه و تقاضا.
2. مصون‌سازی در بازار نقد و پوشش ریسک.
3. امکان کسب بازده بالا با توجه به وجود خاصیت اهرمی.
4. به حداقل رسیدن ریسک اعتباری (نکول) با توجه به وجود اتاق پایاپای.
ابزارهای مشتقه در یک بنگاه نقش بسیار مهمی ایفا میکنند. پوشش ریسک بنگاه‌ها، کاهش هزینه‌های تامین مالی، افزایش بازده دارایی‌ها، تعدیل سریع ساختار جریان نقدی دارایی‌ها برای انطباق بیشتر با وضعیت شرکت در بازار و معافیت‌های مالیاتی را می‌توان از این موارد برشمرد. انواع اصلی قراردادهای مشتقه شامل قراردادهای آتی (Futures)، قراردادهای اختیار معامله (Options) و قراردادهای تاخت (Swaps) می‌باشند. البته هریک از موارد ذکر شده دارای انواع مختلفی هستند که با توجه به شرایط بازار و استراتژی فرد یا شرکت برای پوشش ریسک یا سفته‌بازی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. همچنین از ترکیب دو یا چند قرارداد مشتقه، مشتقات جدیدی به‌وجود می‌آیند که هرکدام با توجه به شرایط بازارهای مالی، کارکرد خود را خواهند داشت. با توجه به نوسانات اخیر در بورس اوراق بهادار تهران که ناشی از رفتارهای هیجانی و خالی از تحلیل سرمایه‌گذاران حقیقی و استراتژی‌های کوتاه‌مدت و سوداگرایانه سهامداران عمده و نهادهای حقوقی می‌باشد، کمبود ابزارهای مشتقه بیش از پیش احساس میشود. کل ابزارهای مشتقه به‌کارگرفته شده در بازار سرمایه کشور، تاکنون شامل قراردادهای آتی چند کالای محدود بوده است که معاملات آنها رونق چندانی نیز ندارد. البته چند نمونه اوراق سلف موازی استاندارد جهت تامین مالی بنگاه‌ها در بورس کالا و بورس انرژی منتشر شده است که با توجه به ماهیت این اوراق، کارکردهای کلاسیک ابزار مشتقه را نمی‌توان برای آنها متصور شد.
همچنین در سال‌های اخیر، سازوکار معاملات آتی سهام و معاملات اختیار فروش تبعی سهام نیز روی برخی از دارایی‌های مالی اعمال شد که با توجه به دستورالعمل‌های موجود و محدودیت‌های قانونی و شرعی، این ابزارها هیچ‌گاه کارکرد حقیقی خود را نداشتند و در نتیجه با اقبال بسیار محدودی از سوی سرمایه‌گذاران روبه‌رو شدند. این محدودیت‌ها باعث می‌شد، استراتژی‌های کسب بازده بالا و همچنین استراتژی‌های پوشش ریسک عملا قابل استفاده نبوده و در نتیجه برای سرمایه‌گذاران از جذابیت لازم برخوردار نبود. هم‌اکنون با توجه به هیجانات موجود در بازار به نظر می‌رسد توسعه و گسترش ابزارهای مشتقه و همچنین بازبینی دستورالعمل‌های موجود در بازار به کنترل این نوسانات و آسایش خاطر سرمایه‌گذاران کمک شایانی خواهد کرد. برای نمونه، قراردادهای آتی سهام و اختیار معامله بدون نیاز به داشتن سهم پایه (همانند سازوکار اوراق سلف موازی استاندارد) میتواند ابزارهای مشتقه فرصتی برای پوشش ریسک هیجانات و نوسانات سهام شود. همچنین گسترش این ابزارها، امکان گزینش انواع راهبردهای پوشش ریسک و راهبردهای خنثی به ریسک را در سبدهای سهام توسط سهامداران و نهادهای حقوقی و نهادهای مالی سبدگردان فراهم می‌سازد.
درخصوص ابزارهای مشتقه کالایی و ابزارهای مشتقه در حوزه انرژی نیز باید گفت که توسعه این ابزارها و همچنین گسترش دامنه دارایی‌های پایه استاندارد شده، به پوشش ریسک خریداران و فروشندگان در صنایع مختلف کمک خواهد کرد. همچنین گسترش این ابزارها سبب اقبال سفته‌بازان و واسطه‌های مالی به این حوزه شده و نقدشوندگی این بازار را تا حد قابل‌قبولی تضمین خواهد کرد. البته گسترش این ابزارها یک شرط لازم و اساسی دارد؛ آن هم اینکه قبل از طراحی ابزار مشتقه امکان نقل‌وانتقال آسان دارایی و همچنین سازوکار کشف قیمت عادلانه دارایی مشخص و اجرا شود تا با استفاده از این ابزارها و جلوگیری از فرصت‌های آربیتراژی نامعقول، مجددا شاهد اتفاقاتی که در بازار آتی سکه افتاد نباشیم. البته همان‌گونه که می‌دانیم این‌گونه ابزارها که در ایران، جدید و تقریبا ناشناخته‌اند در بورس‌های پیشرفته، بسیار جاافتاده و پرکاربرد است. علت کم‌فروغ بودن این ابزارها در بازار سرمایه ایران افزون بر پایین بودن دانش مالی نزد دست‌اندرکاران بازار، محدود بودن و گسترش نیافته بودن سازوکار بازار نیز بوده است. با به‌کارگیری تدریجی این ابزارها و گسترش دانش مالی مربوط به آن، برخی از کمبودها و کاستی‌های کارکردی بازار برطرف خواهد شد. از جمله اینکه ابزارهای کارآمدی برای پوشش ریسک معاملات در اختیار فعالان بازار قرار می‌گیرد که ضمن کاستن از ریسک سرمایه‌گذاری‌ها میتواند در جذب سرمایه‌های جدید به‌ویژه سرمایه‌های خارجی بسیار اثرگذار عمل کند. همانطور که می‌دانیم در صورت برطرف شدن موانع سیاسی و ارتباطی برای سرمایه‌گذاران خارجی، موانع مربوط به ابزارهای مالی و برخی مقررات خودنمایی خواهند کرد.