بانکداری سایه در ایران از نگاه آمار و ارقام

گزارش پژوهشکده پولی و بانکی از حرکت بانک ها به سمت عرصه های غیر قابل نظارت

این روزها با کاهش نرخ تورم، تاکید مسئولان مرکزی بر کاهش نرخ سود سپرده ها و تسهیلات بانکی بیشتر شده است. اما از سوی دیگر، گفته می شود که مقاومتی در بازار پول کشور در برابر این تحولات وجود دارد. این که ریشه این مقاومت کجاست، هم اینک یک سوال جدی است. مطالعه پژوهشکده پولی و بانکی، نشان می دهد گسترش پدیده ای که از آن به بانکداری سایه یاد می شود، یکی از دلایل بروز این مقاومت است. گونه ای از بانکداری که حجم دارایی آن در کشور در 4 سال گذشته، رشد 20 برابر ی داشته است.این شکل از بانکداری به طور خلاصه به فعالیت هایی اطلاق می شود که شبیه واسطه گری مالی است. تنها با این تفاوت که خارج از نظارت ناظران بانکی صورت می گیرد. در ایران می توان این نهادها را تحت عنوان شرکت های بیمه، صندوق های بازنشستگی، صندوق های سرمایه گذاری و … مشاهده کرد. به تعبیری، موسسات مالی غیر مجاز را نیز می توان ذیل این موضوع دانست. در این رابطه موضوع قابل توجه، این است که ورود بانک ها به حوزه بانکداری سایه و ارتباط با آن، گسترش ریسک های مالی در بازار سرمایه را نهفته دارد که می تواند زمینه ساز یک بحران بزرگ باشد. لذا تعریف ابعاد و سازو کار نظارت بر بانکداری سایه در ایران، هم اینک اهمیت مضاعف یافته است.

بانکداری سایه چیست؟

به طور خلاصه بانکداری سایه شامل مجموعه ای از واسطه گری های مالی غیر بانکی مانند صندوق های سرمایه گذاری، شرکت ها و موسسات پولی و مالی است که در واقع عملکرد بانکی را انجام می دهند اما تحت نظارت قوانین مدون نظام بانکی نیستند. بانک های فعال ذیل بانکداری سایه، بر خلاف بانک های سنتی، می توانند با آزادی عمل بیشتری نسبت به نظام بانکی اقدام به ارائه خدمات و محصولات و استفاده از ابزارهای متنوع موجود در بازارهای مالی نموده و کارمزدهای ارائه خدمات متنوع را متناسب با منافع خود و شرایط بازار رقابتی تغییر دهند. در ایران این موسسات شامل شرکت های بیمه، صندوق های بازنشستگی، صندوق های سرمایه گذاری، موسسات اعتباری، لیزینگ ها، شرکت های تامین سرمایه، صندوق های قرض الحسنه و تعاونی های اعتبار می باشند.

چرا بانکداری سایه مهم است؟

در شرایطی که شاهد ارتباط گسترده نظام بانکی سنتی با موسسات بانکداری سایه هستیم، علیرغم برخورداری بانک ها از منافع بانکداری سایه، بانک ها در مقابل ریسک های این موسسات آسیب پذیر تر می شوند. این خطرات را می توان در حالت های مختلف زیر مشاهده کرد:

 چنانچه بانک ها در بانکداری سایه سرمایه گذاری کرده باشند، با بروز زیان اعتباری در این موسسات، آن ها می توانند اقدام به دریافت وام از بانک ها کنند که در آن صورت ریسک های بعدی، به نظام بانکی منتقل می شود.

  امروزه بانک ها در بورس نیز اقدام به سرمایه گذاری می کنند. در صورتی که بخش عمده ای از این تامین مالی با اوراق بهادار صورت گرفته باشد و این اوراق بهادار در ارتباط مستقیم با موسسه فعال در بانکداری سایه باشد، هر نوع تغییر و تحولی در وضعیت اقتصادی و غیر اقتصادی به بروز بحران در بانک مورد نظر منجر خواهد شد.

  بانکداری سایه ای، که عمدتاً با منابع مالی کوتاه مدت سرو کار دارد، غالباً مجبور به فروش سریع دارایی های خود ( بسته به شرایط) می شود که به کاهش قیمت این دارایی ها در بازار مالی منجرمی شود. لذا در صورتی که بانک ها نیز در این دارایی ها سرمایه گذاری کرده باشند، این موضوع سبب کاهش ارزش دارایی های بانک ها خواهد شد.

بانکداری سایه در ایران از نگاه آمار و ارقام

با نگاهی به آمار و ارقام در حوزه بانکداری سایه ای در ایران، می توان دریافت که اندازه این شکل بانکداری در ایران در سال های گذشته، روندی صعودی داشته است. بی جهت نیست که در این سال ها، فعالیت های واسطه گری مالی، ارزش افزوده بالایی داشته است.

بر اساس آمارها، حجم بانکداری سایه ای طی سال های 88 تا 92، از نزدیک چند ده هزار میلیارد ریال به بیش از 400 هزار میلیارد ریال رسیده است.از سوی دیگر، سهم بانکداری سایه ای از تولید ناخالص داخلی طی این سال ها از حدود 4 درصد به 76 درصد رسیده است.هم چنین بررسی شاکله بانکداری سنتی در ایران نشان می دهد سهم عمده ای از این بانکداری در سال 92، در بخش موسسات اعتباری غیر بانکی بوده است. حوزه ای که به لحاظ عملیات واسطه گری مالی، بیشترین شباهت را با بانک ها داشته است.

بانکداری سایه و الزامات پیش رو

با توجه به روند روز افزون گسترش بانکداری سایه ای در ایران، که تداوم این روند نیز برای سال های آینده پیش بینی می شود، ضرورت به کنترل درآمدن فعالیت های آن در راستای ثبات بازار مالی کشور بیش از پیش اهمیت می یابد. به خاطر داریم که ضعف در کنترل برخی موسسات اعتباری در ماه های گذشته، منجر به بروز چه شبه بحران هایی برای بازار پولی کشور شد.

در این راستا موارد زیر قابل توجه است:

   شناسایی انواع ریسک های موجود در فعالیت های موسسات بانکداری سایه توسط یک مقام ناظر و همچنین قاعده گذاری توسط سازمان بورس و اوراق بهادار و بانک مرکزی می تواند به سازماندهی این نظام در اقتصاد پولی کشور کمک نماید.

   در بانکداری سایه ای، به دلیل عدم الزام به پرداخت سپرده قانونی (مانند اغلب موسسات اعتباری)، فرصت کاهش بهای تمام شده پول وجود دارد که می تواند نرخ های سود موجود در بازار را متاثر، آهنگ انباشت منابع پولی در بانکداری رسمی را کند و زمینه را برای هدایت منابع به بانکداری سایه ای فراهم کند. لذا نظارت موثر و همزمان بر بازار غیر متشکل پولی و بخش بانکداری در راستای تعیین دقیق حوزه فعالیت و دسته بندی ماموریت هر یک از بانک ها از سوء عملکرد این بخش در نظام پولی کشور می کاهد.
 

/فارس