مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار؛ مفاهیم، زبان‌ها و معماری‌ها
عصر بانک؛مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار (BPM) یک «موضوع داغ» است. پیش‌تر در این باره گفتارهایی در همین صفحه درج شده است. تفاوتی که در فضای نرم‌افزارهای تجاری و سازمانی ایجاد شده است آن است که در گذشته، طراحان سیستم‌های اطلاعاتی برای شروع طراحی خود مستقیما به سراغ مدل‌سازی اطلاعات می‌رفتند. اما در دهه اخیر این واقعیت روشن شده است که فرآیندها به همان اندازه مهم هستند و باید به شیوه‌ای نظام‌مند مورد پشتیبانی قرار گیرند. این گرایش منجر به پیدایش «موج» سیستم‌های مدیریت گردش کاری در اواسط دهه 1990 شد.
هدف این سیستم‌ها خودکارسازی فرآیندهای ساختاریافته است. بنابراین، کاربرد این سیستم‌ها تنها به چند زمینه نرم‌افزاری محدود شد. اما انواع مختلفی از سیستم‌های اطلاعاتی «فرآیندآگاه» از مفاهیم مبنایی گردش کاری الهام گرفتند. مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار با بهره‌گیری از آمیزه‌ای از انواع مختلف تحلیل‌ها (مانند شبیه‌سازی، درستی‌سنجی و فرآیندکاوی) در مقیاسی وسیع‌تر به موضوع پشتیبانی از فرآیندها و پیوند دادن فرآیندها به کسب‌وکار و جنبه‌های اجتماعی می‌پردازد. افزون بر این، گرایش کنونی به مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار با پیشرفت‌های فناوری (معماری‌های خدمت‌محور) شتاب بیشتری یافته و باعث افزایش گرایش به استانداردسازی (مانند پیدایش زبان‌های نوین مدل‌سازی همچون BPMN و BPEL) شده است.
کتاب «مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار؛ مفاهیم، زبان‌ها و معماری‌ها» برای پاسخگویی به چالش‌های کاربردی نگاشته شده و بر دو علم رایانه و مدیریت اجرایی بنا شده است. با توجه به استقبال گسترده علاقه‌مندان به مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار، این کتاب عمیقا به گستره پهناور مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار پرداخته است. طبق گفته پروفسور ویل فان در آلست که از صاحب‌نظران علم طراحی سیستم‌های سازمانی است، اغلب کتاب‌هایی که در این حوزه به نگارش درآمده‌اند، یا به‌طور سطحی به مفاهیم پرداخته یا اینکه بیش‌ازحد به یک فناوری خاص معطوف شده‌اند. مزیت ویژه این کتاب آن است که بدون گرفتاری در دام سطحی‌نگری از زوایای مختلف به موضوع نگریسته و از همین رو تاثیر شگرفی در ادبیات موضوع مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار گذاشته است.
پروفسور فان در آلست در مقدمه خود بر این کتاب بیان می‌کند: «بر خلاف بسیاری کتاب‌های دیگر، توجه این کتاب تنها به یک روش مدل‌سازی یا دستورالعمل XML محدود نیست؛ بلکه بر مفاهیم ضروری تمرکز دارد. زبان‌های مختلف مدل‌سازی فرآیندها (مانند شبکه‌های پتری، EPC، شبکه‌های گردش کاری، YAWL و BPMN) نیز براساس این مفاهیم محوری مورد بحث قرار گرفته‌اند. افزون بر این، ویژگی‌های زبان‌های مختلف نام‌برده و ارتباط بین آنها با استفاده از فرامدل‌ها به تصویر کشیده شده است. روشن شدن این روابط اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا خواننده را از مبانی مدل‌های فرآیندهای کسب‌وکار آگاه و وی را برای پذیرفتن زبان‌های مدل‌سازی جدید در آینده آماده می‌کند. از دیگر جذابیت‌های این کتاب آن است که فصلی را به تحلیل فرآیندها اختصاص داده است. در این فصل، یافته‌های مربوط به درستی‌سنجی فرآیندها مورد بحث قرار گرفته و به ارتباط بین اجزای آنها توجه شده است. بخش پایانی کتاب مربوط به معماری‌ها و روش‌شناسی‌هاست. دو موضوع مهم در این فصل به تفصیل مورد بحث قرار گرفته‌اند: انعطاف‌پذیری و ترکیب خدمات. انعطاف‌پذیری فرآیند برای مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار در شرایط کمترساختاریافته ضروری است. با استفاده از این مقوله پلی بین معماری خدمت‌محور و فناوری گردش کاری ساخته می‌شود.»
وی این کتاب را مقدمه بسیار خوبی بر مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار می‌داند؛ زیرا از یکسو بسیاری از موضوعات مرتبط را مورد بحث قرار داده و مفاهیم را به فناوری‌های ملموس پیوند داده و از سوی دیگر از تعاریف شکلی استفاده کرده و ارتباط بین اجزای پدیده‌ها را با فرامدل‌سازی تبیین کرده است. افزون بر اینها، این کتاب می‌تواند برای مدیران اجرایی و اصحاب کسب‌وکار هم مفید باشد؛ زیرا گستره مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار را فارغ از سوگیری به یک صنعت خاص پوشش داده است.
پژوهشگرانی که دارای پیشینه آشنایی با روش‌های اداری هستند در موضوعات مربوط به ساختار فرآیندها کندوکاو می‌کنند. ازآنجاکه این موضوعات را تنها با انتزاع فرآیندهای واقعی کسب‌وکار می‌توان نمایش داد، نمایش فعالیت‌های مربوط به فرآیندها اغلب تنها در کلمات خلاصه می‌شود. با استفاده از این انتزاع می‌توان جنبه‌های ساختاری فرآیندهای کسب‌وکار را به‌خوبی پوشش داد. این کار برای یافتن کاستی‌ها‌ی ساختاری فرآیندهای واقعی کسب‌وکار بسیار سودمند است. این کتاب به خوبی توانسته این موضوعات را پوشش دهد.
اما علاقه جامعه دانشمندان عرصه نرم‌افزارهای رایانه‌ای معطوف به این است که سیستم‌های نرم‌افزاری مقیاس‌پذیر و منسجمی را فراهم کنند. ازآنجاکه فرآیندهای کسب‌وکار در قالب فناوری‌های پیچیده اطلاعاتی بروز می‌یابند، یکپارچه‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی فعلی مبنای مهمی برای محقق کردن فرآیندهای کسب‌وکار از نظر فنی است. این کتاب رابطه بین این دو مقوله را بررسی و به هر دو گروه کمک می‌کند.
این کتاب افزون بر اینکه می‌تواند منبع درسی دروس «مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار»، «معماری سیستم‌های اطلاعاتی» و «مدیریت گردش کاری» در دانشگاه‌ها باشد، برای مدیران اجرایی به‌ویژه مدیران فناوری اطلاعات در سازمان‌ها راهگشا خواهد بود. این کتاب به‌صورتی روان و جذاب، مفاهیم نسبتا پیچیده مربوط به مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار را در قالب مثال‌ها و نمودارهای پرشمار شرح داده است که خوانندگان را با نقشه کلی و مسیر مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار آشنا می‌کند. به علت فنی بودن فصول مربوط به مدل‌سازی فرآیندها و تنوع مخاطبان کتاب، ترجمه این کتاب با حفظ شماره فصول و بخش‌های کتاب اصلی در دو جلد تنظیم شده است، به‌گونه‌ای که جلد اول دربرگیرنده مفاهیم، معماری‌ها و روش‌ها است و در جلد دوم به مدل‌سازی فرآیندها پرداخته می‌شود. این کتاب تالیف «ماتیاس وسکه» است که با ترجمه محمدجعفر نظری از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام به چاپ رسیده است.
/دنیای اقتصاد