محسن نوربخش چه کسی بود؟

عصر بانک؛ سید محسن نوربخش (زاده 1327 در اصفهان – درگذشته 1382 در نوشهر) وزیر اقتصاد و دارایی در دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی و رییس کل بانک مرکزی در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد علی رجایی، میر حسین موسوی و محمد خاتمی (سال‌های 60-65 و 73-82) و نماینده مجلس بود.

نوربخش برای تصدی پست وزارت اقتصاد و دارایی در دولت دوم هاشمی رفسنجانی معرفی شد اما موفق به دریافت رای اعتماد نشد. وی همچنین استاد اقتصاد دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی بوده است.

محسن نوربخش سال 1327 در خانواده‌ای مذهبی، نظامی و اهل تجارت در اصفهان بدنیا آمد. پدر و عموی نوربخش هر دو نظامی بودند. دکتر نوربخش در سال 1353 با معظم کرباسی ازدواج می‌کند. پدرش آشنایی نزدیکی با سید محمد حسینی بهشتی داشت.

محسن نوربخش، از جمله جوانان ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های آمریکا بود که بعد از انقلاب، وقتی تحصیلات خود را پایان داد، با دریافت دکترای اقتصاد به تهران برگشت. اول بار نام محسن نوربخش زمانی بر زبان آمد که محمدعلی رجائی، اولین نخست وزیر به مقابله با اولین رییس جمهور ابوالحسن بنی صدر رفت و علی رضا صادق نوبری رییس انتخابی وی برای بانک مرکزی را که تحصیل کرده بانکداری در فرانسه بود نپذیرفت و به جای او نوربخش را قرار داد که در چند مقاله نظریات اقتصادی بنی صدر و تیم او را به نقد کشیده بود. به این ترتیب محسن نوربخش در دومین سال از تاسیس جمهوری اسلامی در 23خرداد 1359در مقام ریاست بانک مرکزی قرار گرفت و تا دومین روز از سال 1382 وقتی که از جهان رفت، همچنان در آن سمت بود،(جز در سال 65 که جای خود را به مجید قاسمی داد) در این فاصله، دوره‌ای به نمایندگی مجلس و پنج سالی را به عنوان وزیر اقتصاد و معاون اقتصادی رییس جمهور هاشمی رفسنجانی گذراند اما باز به بانک مرکزی جمهوری اسلامی برگشت. وی تا قبل از مرگش یک بار به مقام نخست وزیری نزدیک شد و یک بار نیز نام او به عنوان نامزد ریاست جمهوری بر زبان‌ها جاری گشت و در در تمام این سال‌ها در بخش اقتصادی باقی ماند و فعالیت سیاسی وی منحصر شد به شرکت در تاسیس حزب کارگزاران سازندگی و عضویت شورای مرکزی آن که آن هم به دنبال زندانی شدن غلامحسین کرباسچی عملاً منتفی گردید. در آبان سال 1360 که موضوع انتخاب نخست وزیر به مسئله‌ای بین رییس جمهور آیت الله علی خامنه‌ای و مجلس تبدیل شده بود و اکثریت نمایندگان مجلس به پایداری محمد خاتمی، نماینده اردکان علی اکبر ولایتی را که اولین انتخاب رییس جمهور جدید بود نپذیرفت و دومین پیشنهاد او محمد غرضی هم به مانع برخورد به نوشته هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود "قرار شد دکتر محسن نوربخش رییس بانک مرکزی[ برای نخست وزیری] مطرح شود چون امام گفته‌اند که بهتر است حزبی نباشد که اتهام انحصار طلبی وارد نشود."ولی سرانجام با انتخاب میرحسین موسوی، به بحرانی که در اولین روزهای ریاست جمهوری آیت الله علی خامنه‌ای بین مجلس و وی ایجاد شده بود پایان داده شد و نام محسن نوربخش بار دیگر زمانی به میان آمد که گروه‌های سیاسی به دنبال جانشینی برای هاشمی رفسنجانی می‌گشتند و اکثر اعضای دولت پس از نومید شدن از شرکت حسن حبیبی و غلامحسین کرباسچی به فکر محسن نوربخش افتادند که حوادث بهار سال 1376 کار را به انتخاب محمد خاتمی کشاند. دوران دشوار جنگ با عراق که سه سال آن کشور تحت محاصره اقتصادی آمریکا با کمبود شدید منابع پولی و ارزی برای تامین مایحتاج عمومی و نیازهای نظامی روبرو شده بود محسن نوربخش در جستجوی دادن انضباطی به سیاست‌های پولی کشور با دولت میرحسین موسوی به اختلاف رسید و جای خود را به جواد ایروانی داد که منتخب جناح چپ بود و خود با شرکت در انتخابات مجلس در فهرستی جا گرفت که نام هاشمی رفسنجانی در صدر آن بود و با 666 هزار رای از مردم تهران به مجلس رفت. نوربخش با پایان جنگ و آغاز ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به عنوان وزیر دارائی و امور اقتصادی وارد کابینه وی شد اما مجلس پنجم که جناح محافظه کار در آن اکثریت یافته بود وی را در مقام وزارت نپذیرفت و به فاصله چند دقیقه از سوی هاشمی رفسنجانی به معاونت اقتصادی رییس جمهور انتخاب شد، مقامی که چندی بعد با رفتن وی از پست‌های اجرائی حذف شد و نوربخش بار دیگر به ریاست بانک مرکزی جمهوری اسلامی منصوب گردید. تحت ریاست محسن نوربخش، بانک مرکزی جمهوری اسلامی هم دوران پائین آمدن روز به روز ارزش پول ملی ایران را تجربه کرد و هم در شش ساله آخر، دوران ثابت نگاه داشتن ارزش ریال در مقابل پول‌های معتبر جهانی. در هر دو دوره وی با شدت از سیاست‌های پولی جمهوری اسلامی دفاع کرد. در دو سال اخیر نوربخش از جانب هر دو جناح سیاسی مورد انتقاد قرار گرفت. هواداران اصلاحات مایل بودند شخصی که هماهنگی بیشتری با سیاست‌های اقتصادی دولت داشته باشد در آن مقام قرار گیرد و جناح محافظه کار هم به جهت تاکید نوربخش بر سیاست‌های کنترل حجم پول و انضباط پولی از وی راضی نبود.

نماینده جمهوری اسلامی در بانک بین‌الملل

در زمان نخست وزیری شهید رجایی، نوربخش به عنوان نماینده دولت در بانک بین‌الملل انتخاب شد تا برای همکاری‌های بین‌المللی با دیگر کشورها اقدام‌های لازم را انجام دهد. هیأت وزیران در جلسه مورخ 1359/11/29 بنا به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی، محسن نوربخش، معاون کل وزارت امور اقتصادی و دارایی را به عنوان نماینده اصلی دولت جمهوری اسلامی ایران در بانک بین‌المللی انتخاب و تعیین نمود.

وفات

محسن نوربخش، در شامگاه 2 فروردین ماه 1382 در بیمارستان نوشهر به علت سکته قلبی درگذشت. پیکر وی در قطعه 25 بهشت زهرا به خاک سپرده شده است.او قبلاً یک بار عمل قلب انجام داده بود. محمد خاتمی پس از مرگش از او به عنوان مردی قابل ستایش، دلسوز وهوشمند تمجید کرد.ابراهیم شیبانی پس از وی عهده دار این سمت شد.

/مبنا