بانکداری اسلامی یک مدل اثبات شده برای مدیریت بانکی است

عصر بانک؛به گزارش اداره کل روابط عمومی بانک دی، دکتر احمد شفیع‌زاده همچنین تاکید دارد که بانکداری اسلامی بیش از آنکه یک تفکر باشد یک مدل اثبات شده برای مدیریت بانکی است، مدیریتی که نه تنها در جهان اسلام که حتی در بین کشورهای غربی نیز مورد استقبال قرار گرفته است.

وی با اشاره به ایجاد مرکز مطالعات و توسعه بانکداری اسلامی در بانک دی خاطرنشان کرده است: همه موسسات بزرگ اقتصادی و بانک‌های موفق و روزآمد بخشی از منابع خود را صرف توسعه و تحقیق می‌کنند و این امر به پیشبرد اهداف مجموعه‌ها در بلند مدت کمک شایانی می‌کند.

به گفته شفیع‌زاده بانک دی با تاسیس مرکز مطالعات و توسعه بانکداری اسلامی از حضور محققان و پژوهشگران حوزه پولی و بانکی و همچنین متخصصان اقتصاد اسلامی بهره گرفته تا گامی هرچند کوچک در راستای توسعه هرچه بیشتر ادبیات و محتوای علمی تولید شده در حوزه بانکداری اسلامی در سطح جهان بردارد.

مدیرعامل بانک دی در این مصاحبه تصریح کرده است که امروز توسعه مفهوم بانکداری اسلامی اقدامی است در راستای تحقق هرچه بیشتر و بهتر آرمان‌های انقلاب اسلامی و امام راحل(ره) و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب برای نزدیکتر شدن به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در عرصه اقتصاد و بانکداری.

متن کامل این گفت‌وگو به شرح زیر است:

آقای شفیع‌زاده بانکداری اسلامی صرفا یک باور و اعتقاد دینی است یا به عنوان مدلی از بانکداری در عمل خود را به اثبات رسانده است؟

این سوالی است که ذهن بسیاری از مردم و حتی برخی از متخصصان را نیز به خود درگیر کرده است. مسلما بانکداری اسلامی رنگ ایدئولوژیک دارد و از مکتب اسلام نشات می‌گیرد؛ اما آیا این بدان معناست که ما امروز به خاطر رعایت اعتقادمان بخشی از منافع و سودآوری ها را کنار گذاشته ایم و بهره وری را کاهش داده‌ایم؟ قطعا پاسخ این سوال منفی است. بانکداری اسلامی امروزه به عنوان یک مدل بانکداری سودده و رایج در سطح بین المللی شناخته می‌شود. این مدل بانکداری در کشورهای اسلامی غیر از جمهوری اسلامی ایران نیز رایج است و در حالی که در برخی از این کشورها مانند مالزی سیستم بانکی ربوی نیز به صورت جداگانه وجود دارد؛ اما شاهدیم که سیستم بانکداری اسلامی در این کشورها رشد بسیار چشمگیری داشته و حجم قابل توجهی از منابع پولی را جذب کرده است. مسلما در صورتی که بانکداری اسلامی بهره‌وری لازم را نداشت؛ هرگز نمی‌توانست در چنین فضاهای رقابتی دوام آورده و روند صعودی خود را حفظ کند.

آیا می‌توان نمونه‌ای از این سبک بانکداری را در کشورهای غیر اسلامی نیز پیدا کرد؟

محبوبیت بانکداری اسلامی باعث شده بسیاری از بانک‌های خارجی نسبت به استفاده از آن اقدامات گسترده‌ای را پی ریزی کنند. برخی بانک‌های غربی برای جلب مشتریانی از کشورهای اسلامی مانند کشورهای حوزه خلیج فارس اقدام به گشایش شعب بانکداری اسلامی کرده‌اند و به مشتریان خود این اطمینان را می‌دهند که کلیه عملیات بانکی و خدمات ارائه شده در آن شعبه بر اساس اصول بانکداری اسلامی انجام می‌پذیرد.

این اتفاقات بهره‌وری و کارآمدی سیستم بانکداری اسلامی را نشان می‌دهد و آن را از صرف تعهد به اصول مذهبی خارج ساخته و به عنوان مدلی پیشرو که در حال فتح عرصه‌های جهانی است مورد توجه قرار می‌دهد.

انتظاری که از بانکداری اسلامی به عنوان ترکیبی از اسلام و یکی از نهادهای مالی ساخته شده توسط غرب می‌رود، چیست؟

بانک بدون شک یک ابزار کارآمد و دارای ابعاد متنوع در سیستم اقتصاد مدرن بین‌المللی است که وظیفه اساسی و ذاتی آن تجمیع سرمایه‌های کوچک و فاقد امکان مشارکت در سرمایه‌گذاری و تبدیل آنها به سرمایه‌های بزرگ برای ایجاد سرمایه‌گذاری‌های کلان در عرصه تولید و عمران آبادی است. مسلما این ابزار به عنوان یک پدیده مدرن و جزئی از اقتصاد مدرن بر مولفه‌های فلسفی مدرنیته مبتنی است. به عنوان مثال نرخ بهره یا اصل ربا در سیستم بانکداری غربی یک ارزش است. مسلما پدیده‌ای را که مبتنی بر ارزش‌های مدرنیته شکل گرفته است؛ نمی‌توان رنگ اسلامی زد، اما برای دستیابی به هدف تجمیع سرمایه‌های اندک در جامعه مسلمین و فراهم ساختن مسیر مشارکت این سرمایه‌های اندک، در سرمایه‌گذاری‌های بزرگ عمرانی و تولیدی می‌توان یک سیستم پولی فعال و توانمند برآمده از ارزش‌های اسلامی طراحی کرد که مثلا بجای نرخ بهره و ربا بر اصل مشارکت اسلامی استوار باشد.

یعنی مفهوم بانک در جامعه اسلامی صرفا در راستای تجمیع سرمایه عمل می‌کند؟

باید گفت سیستم بانکی علاوه بر وظیفه مذکور یعنی تجمیع سرمایه‌های خرد، وظایف دیگری نیز دارد که هر کدام به صورت مجزا قابلیت بحث در گفتمان اسلام را دارد و می‌توان برای تحقق این وظایف بر اساس مجموعه ارزش‌های اسلامی راهکارها و ابزارهایی را طراحی کرد و با گسترش دامنه پژوهش و تجربه مسلمین بر گستره فعالیت و کارآمدی آن افزود.

 نظام بانکی چقدر در توسعه اقتصاد اسلامی نقش آفرین بوده است؟

در نظام بانکداری اسلامی، بانک‌ها به عنوان وکیل سپرده‏گذار منابع به دست آمده را به صورت اعطای تسهیلات به متقاضیان پرداخت کرده و مطابق با قراردادها، سهم خود را از سود دریافت و به سپرده‏گذار بازمی‌گرداند. در این نظام، تعیین نرخ سود به بازدهی فعالیت‌های اقتصادی بستگی دارد. این نرخ نیز در حمایت از بخش‌های مختلف اقتصادی دچار تغییراتی می‌شود که باعث انگیزه بیشتر سرمایه‌گذاری در بخش با بازده بالا شده و آثار و پیامدهایی در اقتصاد کشور در راستای افزایش بهره‌وری به وجود می‌آورد.

بانک‌ها از طریق ابزارهای تأمین مالی جدید بر گرفته از عقود اسلامی مانند مرابحه، اجاره، مشارکت و… در تأمین مالی تعداد زیادی از پروژه‌های کوچک و متوسط موفق بوده‌اند که در شرایط نبود بانک‌های اسلامی چنین پروژه‌هایی نمی‌توانستند؛ در سیستم بانکی موجود که بر شایستگی اعتباری و ضمانت‌های مالی استوارند؛ به منابع مالی مورد نیاز دست یابند. این بخشی از نقش مهم بانک‌ها در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور است.

بانکداری اسلامی در آینه اقتصاد مقاومتی چگونه تعریف می‌شود؟

اقتصاد مقاومتی، اقتصاد ریاضتی نیست و هدف آن تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‏های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران است. این اقتصاد با رویکردهای جهادی، فرصت‌ساز، انعطاف‌پذیر، مولد، درونزا، پیشرو و برون‌گرا تبیین شده ‌است. در چارچوب ارتباطی میان اقتصاد مقاومتی و بانکداری اسلامی، توجه به نکاتی چون هماهنگی بازار پول با بازار سرمایه در اجرای اقتصاد مقاومتی، ترویج فرهنگ اقتصاد مقاومتی و آشنایی بیشتر جامعه با مسائل بانکداری اسلامی و حرکت جدی به سمت بانکداری اسلامی و اصلاح تبلیغات بانک‌ها و پرهیز از ترویج فرهنگ مصرفگرایی و لوکس‌گرایی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

این فرهنگ تا چه حد در میان بانک‌ها وجود داشته است؟

اگر این تصور در مردم وجود داشته باشد که بانکداری ما کاملاً ربوی است؛ عنصر اعتماد را که مهمترین سرمایه است از بین می‌برد بنابراین بانک‌ها باید در جهت هر چه اسلامی‌تر کردن نظام بانکداری کشور تلاش کنند چراکه بانکداری اسلامی بستر بسیار مناسبی برای تحقق اقتصاد مقاومتی است و مسلما اجرای صحیح آن الزامات و ساز و کارهای خاص خود را دارد که متاسفانه هنوز بعد از گذشت سی سال از تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا با چالش‌های جدی در حوزه سیاست‌گذاری و اجرا مواجه است. بانک دی در همین راستا اقدام به تاسیس مرکز مطالعات و توسعه بانکداری اسلامی کرده و تحقیق و پژوهش‌های شایان توجهی نیز در این زمینه انجام داده است . کمیته فقهی این مرکز نیز از اواسط سال 93 شکل گرفته است.

نحوه ارتباط نظام بانکی ما مشکلات روز جامعه مانند تورم و رکود چگونه است؟ آیا بانک‌ها توانسته‌اند در این رابطه اثرات مثبتی از خود به جای بگذارند؟

یکی از اقدامات ارزشمند دولت در دو سال اخیر تزریق منابع به بنگاه‌های تولیدی و تامین سرمایه در گردش واحدهای فعال است، در این زمینه انتظار از نظام بانکی این است که حمایت از تولید را به صورت جدی دنبال کرده و منابع لازم برای تأمین سرمایه در گردش را تأمین کند.

دولت اولویت خود را کاهش تورم قرار داده زیرا این اعتقاد وجود دارد که در شرایط بی ثباتی اقتصادی سرمایه‌گذاری شکل نمی‌گیرد و فعالیت اقتصادی توسعه نمی‌یابد. این امیدواری وجود دارد که با بازگشت ثبات به بازارهای اقتصادی امکان خروج از رکود فراهم شود.

در صورت بازگشت ثبات مد نظر چه تصوری برقراری رابطه میان بانک‌‌های ایرانی با خارجی‌ها و حضور بانک‌های خارجی در ایران وجود دارد؟

حضور بانک‌های خارجی با رعایت چارچوب‌های حاکمیت و سیاست‌های کلان نظام ابلاغی رهبر معظم انقلاب می‌تواند باعث اتفاقات مثبتی شود. ایجاد رقابت در بانک‌های داخل و زمینه سازی بروز نوآوری، تسهیل مبادله پولی بین بانک‌های داخلی و خارجی و تسهیل دسترسی به بازارهای سرمایه بین‌المللی تنها بخشی از مواهب آن است. البته نحوه ارتباط گیری بین آنها و بانک‌های ایران نیز نیاز به تبیین و زمان بندی مناسب دارد.

اصلی‌ترین موانعی که  بر سر راه بانکداری اسلامی وجود دارد کدام‌اند؟

یکی از بزرگترین مشکلات در اجرایی نشدن سیستم بانکدار بدون ربا در بسیاری از شعب بانک‌های کشور مساله آموزش است. افراد در سیستم دانشگاهی آموزش مرتبط با بانکداری غربی را می‌بینند و نمی‌توان از آنها انتظار داشت بدون هیچ مقدمه‌ای در فضای بانکداری بدون ربا فعالیت کنند. همان‌گونه که امروز در کشورهای توسعه یافته بر نقش فوق‌العاده مهم نیروی انسانی و غیر قابل جایگزینی بودن آن با عوامل دیگر تاکید دارند، ما نیز تا نیروی انسانی متخصص و باورمند به بانکداری اسلامی را تربیت نکنیم؛ نباید انتظار اجرای صحیح آن را داشته باشیم.

دورنمای اصلی بانک دی از تاسیس مرکز مطالعات و توسعه بانکداری اسلامی چیست؟

همه موسسات بزرگ اقتصادی و بانک‌های موفق و روزآمد بخشی از منابع خود را صرف توسعه و تحقیق می‌کنند و این امر به پیشبرد اهداف مجموعه‌ها در بلند مدت کمک شایانی می‌کند.

از دیگر سو امروز توسعه مفهوم بانکداری اسلامی اقدامی است در راستای تحقق هرچه بیشتر و بهتر آرمان‌های انقلاب اسلامی و امام راحل(ره) و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب برای نزدیکتر شدن به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در عرصه اقتصاد و بانکداری. آنچه امروز در ایران تحت عنوان قانون بانکداری بدون ربا در حال اجراست؛ نقطه کمال مطلوب ما در بانکداری اسلامی نیست. بلکه صرفا یک مبنای اسلامی و غیر ربوی حداقلی در سیستم بانکی است که از سال 62 تا کنون بارها در قالب ابزارها و عقود راهکارهای جدیدی به آن افزوده شده و از این نظر هنوز در ابتدای راه قرار داریم.

 بانک دی با تاسیس مرکز مطالعات و توسعه بانکداری اسلامی از حضور محققان و پژوهشگران حوزه پولی و بانکی و همچنین متخصصان اقتصاد اسلامی بهره گرفته تا گامی هرچند کوچک در راستای توسعه هرچه بیشتر ادبیات و محتوای علمی تولید شده در حوزه بانکداری اسلامی در سطح جهان بردارد.