جاری‌سازی ارزش‌های اخلاقی در سازمان
عصر بانک؛با توجه به مزایای متعددی که حاکم بودن ارزش‌های اخلاقی و انسانی در سازمان می‌تواند داشته باشد، بسیاری از سازمان‌ها به امید جاری‌سازی ارزش‌های اخلاقی، رو به تدوین منشورهای اخلاقی و رفتاری آورده‌اند. اخیرا موج استفاده از منشورهای اخلاقی به سازمان‌های کشور ما هم رسیده است.
اما آیا صرف تدوین منشور اخلاقی برای جاری‌سازی ارزش‌های اخلاقی در سازمان کافی است؟ پاسخ به این سوال، یک نه بزرگ است! منشورهای اخلاقی نیز مانند همه برنامه‌ها و خط‌مشی‌های دیگر نیازمند همراه شدن با اقداماتی عملی هستند. درواقع منشورهای اخلاقی باید با ابزارهای رسمی پیاده‌سازی همراه شوند تا بر فضای اخلاقی سازمان تاثیر بگذارند. با توجه به این امر، در زیر به نمونه‌هایی از این ابزارها، که کمابیش توسط سازمان‌های موفق در این زمینه مورداستفاده قرار می‌گیرند، اشاره می‌شود.
سنجش عملکرد اخلاقی: سیستم ارزیابی عملکرد، یکی از قوی‌ترین ابزارهای مدیریتی به‌شمار می‌رود که با استفاده درست و علمی از آن می‌توان رفتارهای دلخواه را در کارکنان به وجود آورد. برای جاری‌سازی ارزش‌های اخلاقی در سازمان نیز می‌توان از این سیستم بهره برد و از طریق قرار دادن معیارهای اخلاقی در کنار سایر معیارهای عملکردی، رفتارهای ملازم با ارزش‌های اخلاقی را در کارکنان تقویت کرد. کمیته‌های اخلاق: به گروهی از افراد گفته می‌شود که مسوولیت آنها تدوین خط‌مشی‌های مربوط به ایجاد، توسعه و تقویت جنبه‌های اخلاقی سازمان است.
معتمد اخلاقی: معتمد اخلاقی فردی است که کارکنان می‌توانند موارد مهم نقض اخلاق در سازمان را به‌صورت ناشناس و بدون ترس از تلافی به وی گزارش کنند. با توجه به اینکه یکی از موانع اصلی مشارکت کارکنان در بهبود فضای اخلاقی سازمان، نبود مراجع قابل‌اعتماد برای دریافت و رسیدگی به مسائل اخلاقی است، معتمد اخلاقی یکی از اثربخش‌ترین و درعین‌حال کم‌هزینه‌ترین ابزارها به شمار می‌رود.
برنامه‌های آموزش اخلاق: نباید انتظار داشت که کارکنان به‌صورت داوطلبانه و فعالانه به یادگیری اصول اخلاقی موردنظر سازمان اقدام کنند. ازاین‌رو لازم است طی برنامه‌های دوره‌ای، مواردی همچون چالش‌های اخلاقی، اصول اخلاقی و نحوه عمل کردن در شرایط مساله‌زا، به کارکنان آموزش داده شود.
سیاست‌های حمایت از افشا‌گران: سازمان‌ها نمی‌توانند بر تک‌تک رفتارهای کارکنان خود به‌طور دائمی نظارت داشته باشند و ممکن است بسیاری از تخلفات اخلاقی که دارای آثار سوئی بر سازمان و جامعه هستند از چشم سازمان پوشیده بماند. ازاین‌رو بسیاری از سازمان‌ها تلاش می‌کنند با تدوین سیاست‌ها و رویه‌های حمایتی، امر نظارت و کنترل را در سطح کارکنان گسترش دهند؛ به‌نحوی‌که در صورت مشاهده تخلف از منشور اخلاقی، خود کارکنان مورد تخلف را گزارش دهند. افشاگری همچون یک مکانیسم کنترل عمل می‌کند و نقش مهمی در کاهش تخلفات اخلاقی دارد. بااین‌وجود بسیاری از کارکنان تمایل چندانی به گزارش تخلف اخلاقی مشاهده‌شده ندارند؛ زیرا این کار برای آنها خطراتی دارد. ازاین‌رو سازمان‌ها باید اقدام به تدوین سیاست‌هایی برای حمایت از این افراد کنند.
البته این نکته را باید یادآور شد که به‌کارگیری هریک از این ابزارها باید جزئی از یک برنامه منسجم فرهنگی باشد. همچنین در صورت عدم توجه به زمینه و فرهنگ سازمان، استفاده از این ابزارها ممکن است حتی نتیجه عکس داده و واکنش‌های منفی زیادی را برانگیزاند.
هادی عارف
دانشجوی دکترای مدیریت منابع انسانی دانشگاه تهران
hadiaref@ut.ac.ir
/دنیای اقتصاد