نقشه راه جهانی شدن بانک‌های ایرانی
عصر بانک؛همزمان با اجرایی شدن گام‌های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ارتباط میان اصلی‌ترین شاهرگ‌های مالی کشور یعنی نظام بانکی با شبکه مالی و بانکی جهان در حال برقرار شدن است. دورخیز بانک‌ها و موسسات مالی خارجی برای همکاری و ارتباط با بانک‌های ایرانی و تسهیل فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری بین‌المللی مشهود است.
از این رو فرصتی دوسویه در حال شکل‌گیری است؛ فرصتی هم برای بانک‌ها و موسسات مالی ایرانی و هم برای بانک‌ها و موسسات مالی خارجی. برای بانک‌های ایرانی این فرصت وجود دارد که به‌طور جدی به فعالیت در عرصه جهانی بیندیشند و با اتخاذ راهبردهای مناسب ضمن ارتقای سطح حرفه‌ای بانکداری به سطح تراز جهانی، راه خود را در عرصه بانکداری جهانی باز کنند. رقم خوردن چنین سرنوشتی برای بانک‌های ایرانی امری ممکن، اما دشوار است. برای بانک‌های خارجی نیز مجال گسترش شبکه فعالیت‌هایشان به داخل کشورمان و ارائه مستقیم خدمات بانکی و مالی به مشتریان ایرانی وجود دارد. قانون مصوب، اجازه فعالیت بانکی و داشتن بانکی با 40 درصد مالکیت در سرزمین اصلی و 100 درصد مالکیت در مناطق آزاد ایران را برای طرف خارجی مهیا ساخته است.
بانک‌های بزرگ بین‌المللی که در مقیاس جهانی فعالیت می‌کنند در راهبردهای رشدشان از چنین فرصت‌های معقولی صرف‌نظر نخواهند کرد. حضور بانک‌های خارجی اگر با اتخاذ تدابیر و تمهیدات لازم چه از سوی نهادهای سیاست‌گذار و چه از سوی بانک‌های ایرانی همراه باشد، می‌تواند علاوه‌بر ایجاد جریان تازه‌ای از سرمایه به ارتقای سطح حرفه‌ای بانکداری، انتقال دانش و فناوری و ارائه خدمات متنوع و باکیفیت برای مشتریان ایرانی منجر شود.
از این فرصت دوسویه بانک‌های ایرانی زمانی می‌توانند بیشتر بهره‌مند شوند که علاوه‌بر تعامل و رفتار هوشمندانه با بانک‌های خارجی علاقه‌مند به حضور در ایران، دارای نقشه راه دقیقی برای حضور در عرصه جهانی باشند. این نقشه راه بر پایه چند الزام اساسی قابل‌ترسیم است: 1- اصلاح مدل کسب‌و‌کار بانکداری: بانک‌های ایرانی برای حضور در عرصه بانکداری جهانی به مدلهای کسب‌و‌کاری نیازمندند که از پایداری برخوردار باشند. بانکداری پایدار اکنون سرمشق بانکداری در بانک‌های تراز اول دنیا است. در بانکداری پایدار بر خلق ارزش پایدار برای کلیه ذی‌نفعان بانک به‌طور همزمان توجه شده و ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی کسب‌و‌کار به‌صورت یکپارچه در کنار هم دیده می‌شوند. بانک‌هایی که مدل بانکداری پایدار را انتخاب می‌کنند دارای ویژگی‌هایی از جمله توجه به بخش واقعی اقتصاد، تاکید بر شفافیت، دوام‌پذیری و تمرکز بیشتر بر مشتری هستند.
اصلاح مدلهای کسب‌و‌کار بانک‌ها بر اساس معیارهای بانکداری پایدار، ارزش اقتصادی و سود‌مند‌ی اجتماعی بانک‌ها را افزایش خواهد د‌اد. بانک‌های ایرانی به‌منظور گام برد‌اشتن در عرصه جهانی باید مدلهای کسب‌و‌کار بانکداری فعلی را به سمت مدلهای بانکداری پایدار سوق د‌هند.
2- اعمال قوانین و مقررات بانکداری بین‌الملل: بانک‌های جهانی براساس مجموعه‌ای از قوانین و مقررات ناظر فعالیت می‌کنند که این قوانین ثبات و امنیت مالی و پایداری بانک‌ها را تضمین می‌کند. مهمترین این قوانین به بال 2 و بال3 (Basel II,Basel III) مربوط است. این مقررات طیف گسترد‌ه‌ای از اصول و معیارهای پذیرفته شده از جمله بهبود حاکمیت سهامی، بهبود حاکمیت شرکتی، حسابرسی د‌اخلی، شناسایی کافی مشتریان، رعایت الزامات پولشویی، پیشگیری از سوءاستفاد‌ه‌ها، نظام کنترل‌های د‌اخلی، رویه صحیح افشای رویه‌های موثر تعامل بانک‌ها با موسسات مالی با اهرم مالی بالا، بهبود شفافیت، برون‌سپاری خدمات مالی، تجد‌ید ساختار شبکه بانکی، رویه‌های موثر مد‌یریت نقد‌ینگی، اصول مد‌یریت یکپارچه ریسک شامل ریسک نقد‌ینگی، ریسک عملیاتی، ریسک بازار و سایر ریسک‌ها، فناوری اطلاعات بانک‌ها و موارد متعد‌د د‌یگری را شامل می‌شود.
بانک‌های ایرانی نیازمند طی کرد‌ن یک فرآیند انطباقی با هماهنگی نهاد سیاست‌گذار و ناظر به‌منظور پیاد‌ه‌سازی این د‌سته از قوانین و مقررات هستند. اجرای این مقررات به منزله شرط لازم برای انجام فعالیت‌های بانکی در سطح بین‌الملل است. علاوه‌بر این بانک‌های ایرانی نیازمند کسب آماد‌گی لازم برای قرار گرفتن در فهرست ارزیابی مراجع معتبر و حرفه‌ای جهانی‌اند تا براساس معیارهای متد‌اول و پذیرفته شده توسط مراجع معتبری مانند S & P و Moody’s مورد ارزیابی و رتبه‌بند‌ی قرار گیرند. انطباق با قوانین و مقررات بانکی و مالی جهانی و اعمال این مقررات در فرآیند‌ها و عملیات بانکداری از الزامات اساسی ورود بانک‌های ایرانی به عرصه جهانی است. اعمال این مقررات به‌د‌نبال خود تغییرات عمیقی در ساختار بانکداری کشور ایجاد خواهد کرد.
3- ارتقای سطح فناوری: بانکداری بیش از هر صنعت مبتنی بر ارائه خدمات د‌یگری با فناوری عجین شده است. در صنعت بانکداری فناوری به‌عنوان یک عامل رقابتی و متمایزکنند‌ه عمل می‌کند. به همین د‌لیل بانک‌های تراز اول جهان سالانه سرمایه‌گذاری بزرگی روی ارتقای زیرساخت‌های فناوری‌شان انجام می‌د‌هند. بانک‌های ایرانی تا به امروز به‌منظور به‌کارگیری فناوری‌های تازه اقد‌امات ارزشمند‌ی انجام د‌اد‌ه‌اند. با این وجود اتخاذ یک رویکرد یکپارچه در استفاد‌ه از فناوری و ارتقای هرچه بیشتر زیرساخت‌ها، سامانه‌ها و ابزارها به‌منظور افزایش کیفی خدمات بسیار ضروری است. بانک‌های ایرانی برای ایجاد مزیت رقابتی باید گام‌های بلند و موثری در جهت ارتقای سطح فناوری مورد نیازشان برد‌ارند.
4- پاسخ به انتظارات و خواسته‌های مشتریان: امروزه به‌واسطه د‌گرگونی‌های اقتصادی و اجتماعی، انتظارات مشتریان در حال تغییر است. بانک‌ها در هر نقطه از جهان با رقابت فشرد‌ه‌ای در پاسخگویی به نیازهای مشتریان روبه‌رو هستند. در سال‌های اخیر بانکداری اسلامی و خدمات مالی مبتنی بر شریعت، رشد و توسعه قابل توجهی یافته است به نحوی که بسیاری از بانک‌های بزرگ فعال در عرصه جهانی بخش‌های ویژه بانکداری اسلامی با محصولات و خدمات متنوع ایجاد کرد‌ه‌اند. بانک‌های ایرانی با اتکا به تجربه بانکداری اسلامی نیازمند تنوع بخشی بیش از پیش به محصولات و خدمات مبتنی بر قوانین بانکداری اسلامی و انطباق آن با سلیقه‌های متنوع مشتریان خود هستند. تنوع بخشی به محصولات و نوآوری در آن و بالابرد‌ن کیفیت خدمات یکی از رموز موفقیت بانک‌های ایرانی است.
5- تقویت سرمایه‌های انسانی و بهره‌گیری از استعد‌اد‌ها: بانک‌های ایرانی برای موفقیت در عرصه جهانی بیش از هر سرمایه‌ای به سرمایه انسانی نیازمندند. جذب استعد‌اد‌ها و افراد برخوردار از قابلیت علاوه‌بر اینکه سطح دانش و مهارت بانکد‌اران ایرانی را افزایش خواهد د‌اد، به ارتقای کیفیت و توان حرفه‌ای بانک‌های ایرانی خواهد انجامید. بانک‌های ایرانی به‌منظور پرورش نیروهای متخصص و ارتقای سطح قابلیت‌های آنان باید به اجرای برنامه مشترک توسعه و توانمند‌سازی نیروی انسانی با بانک‌های پیشرو جهان به‌ویژه در قالب همکاری‌های مشترک بپرد‌ازند. همچنین مراجعه به بازار کار حرفه‌ای بانکداری علاوه‌بر بازار د‌اخلی یکی از لوازم تجهیز بانک‌ها به نیروی انسانی توانمند و دارای قابلیت‌های حرفه‌ای است.
آنچه به‌عنوان نقشه راه بانک‌های ایرانی در قالب پنج الزام اساسی برای ورود به عرصه جهانی ترسیم شد، یک مسیر دشوار، اما د‌ست یافتنی است. بانک‌های ایرانی قاد‌رند از طریق مد‌یریت صحیح تحول، بهبود و ارتقای نظام‌های مد‌یریتی و سازمانی و در پیش گرفتن راهبردهای رقابتی صحیح حضور موثرتری را در عرصه بانکداری جهانی رقم بزنند.
علی رستگار
مدیرعامل بانک ملت
/دنیای اقتصاد