داتین، به دنبال ایفای نقش تجمیع‌کنندگی بانکداری باز
داتین با ارائه پلتفرم تجمیع‌کننده بانکداری باز به بانک‌ها و فین‌تک‌ها این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به تعامل با شرکت‌های مختلف، APIهای بانکی را درون یک پلتفرم واحد ارائه و یا دریافت کنند. پلتفرم بانکداری باز، ضمن کاهش هزینه‌های بانک‌ها و ایجاد امکان رشد برای فین‌تک‌ها، به خلق محصولات جذاب‌تر برای مشتریان منجر می‌شود.
عصر بانک؛بحران اقتصادی سال‌های 2007 – 2008 مانند طوفانی بود که بسیاری از ساختارهای اقتصادی پیش از این سال‌ها را تحت تاثیر خود قرار داد. پس از این بحران، لزوم کارا و بهینه‌تر شدن فعالیت‌های اقتصادی اهمیت پیدا کرد و ایده کوچک و متمرکز کردن فعالیت نهادهای اقتصادی مطرح شد. بانک‌ها هم به عنوان بزرگترین نهادهای اقتصادی، از این تغییرات در امان نبودند. «بانکداری باز» یکی از مفاهیمی بود که همان سال‌ها مطرح شد. بانکداری باز یک شیوه بانکداری به روش اقتصاد اشتراکی است که در آن، بسیاری از خدمات رایج بانک‌ها به شرکت‌های ثالث تفویض می‌شود.
اتحادیه اروپا سال 2007، در چارچوب قوانین PSD، بانک‌ها را ملزم به ارائه داده به شرکت‌های ثالث یا همان Third Partyها کرد و مفهوم «نئو بانک» مطرح شد؛ بانک کاملا دیجیتالی که سرویس‌هایی را از یک بانک اصلی دریافت می‌کند و آنها را همراه ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند به مشتریان خود ارائه می‌دهد.
حالا چند سالی است که مفهوم بانکداری باز در ایران نیز پررنگ شده است و بازیگران اصلی نظام بانکی نیز کم و زیاد راهکارها و محصولاتی در این حوزه ارائه کرده‌اند. به همین بهانه در گفت‌وگویی با احسان رفیعی، مشاور بانکداری باز داتین به شرایطی که پیدایش بانکداری باز را رقم زدند و مزیت‌هایی که بانکداری باز برای بانک‌ها، کسب‌وکارهای ثالث و مشتریان، خلق می‌کند، پرداختیم. رفیعی همچنین به فعالیت‌ها و خدمات شرکت داتین در زمینه بانکداری باز نیز اشاره کرد.
بانکداری باز؛ پاسخی به نیازهای متنوع مشتریان
افراد و گروه‌های مختلف، نیازهای متنوعی دارند و کسب‌وکارها برای افزایش مشتریان و درآمد خود به ارائه محصولات متنوع و منطبق با نیاز تک‌تک افراد روی آورده‌اند. مشاور بانکداری باز داتین با اشاره به همین نکته، می‌گوید: «امروز افراد تمایل دارند خدماتی که دریافت می‌کنند و بستری که روی آن خدمات می‌گیرند شخصی‌سازی‌شده باشد. در نتیجه کسب‌وکارها و ارائه‌دهندگان خدمات به این سمت حرکت کرده‌اند که نرم‌افزارهای شخصی‌سازی‌شده برای گروه‌های متفاوت و بر اساس نیازهای آنان ایجاد کنند.»
رفیعی همین مساله را یکی از دلایل حرکت نظام‌های بانکی به سمت بانکداری باز مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: «حوزه مالی و بانکی هم از این امر مستثنی نیست. نیازهای مالی و بانکی گروه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است؛ برای مثال نیازهای بانکی کسی که مدیریت یک شرکت را بر عهده دارد با یک فرد بازنشسته یا یک نوجوان متفاوت است.»
بانک‌ها امکان ارائه محصولات متنوع مطابق با نیاز تمامی مشتریان خود را ندارند و همین باعث پیدایش شرکت‌های ثالث فین‌تکی می‌شود که ساختار چابک‌تری نسبت به بانک‌ها دارند و یک یا چند محصول محدود اما شخصی‌سازی‌شده برای یک جامعه هدف محدودتر نسبت به بانک‌ها ارائه می‌دهند.
اما ارائه‌دهندگان خدمات نرم‌افزاری و فین‌تک‌ها، برای ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده، به خدمات پایه‌ای نیاز دارند و اینجاست که بانکداری باز معنا پیدا می‌کند. رفیعی، API را به برق تشبیه می‌کند و می‌گوید: «لوازم برقی متنوعی در بازار وجو دارد که هر کدام یک یا چند نیاز مشتری را تامین می‌کنند. همه این لوازم برای کار کردن، به یک سرویس پایه به نام برق نیاز دارند که این برق توسط شرکت دیگری ارائه می‌شود. نرم‌افزارهای فین‌تکی هم برای ارائه خدمات، به سرویس‌های پایه بانکی مانند خدمات سپرده‌پذیری، انتقال وجه و … نیاز دارند که بانک‌ها، این سرویس‌های پایه‌ای را باید با Open APIها در اختیار کسب‌وکارهای ثالث قرار دهند.»
بانکداری باز چه تغییری در مدل کسب‌وکار بانک‌ها ایجاد می‌کند؟
مشاور بانکداری باز داتین به مفاهیم سینگل‌چنل، کراس‌چنل و آمنی‌چنل به‌عنوان نسل‌های قبل بانکداری اشاره می‌کند و در معرفی مفهوم بای دایرکشنال‌چنل(Bidirectional Channel) به‌عنوان نسل جدید بانکداری، می‌گوید: «نسل جدید، پلتفرم‌های بانکداری هستند. در این مرحله خود مشتری هم می‌تواند در نقش یک بانکدار عمل کند و عملیات مختلف مانند انتقال وجه، سپرده‌گیری، وام‌دهی فردبه‌فرد و… داشته باشد و در این راستا، تمام چیزی که نیاز دارد یک سری API است.»
رفیعی سپرده‌پذیری و ارائه تسهیلات مالی را دو نقش کلیدی بانک‌ها معرفی می‌کند و معتقد است که بانکداری باز به بانک‌ها کمک می‌کند تا بر وظایف اصلی خود تمرکز کنند. او می‌گوید: «در مدل سنتی بانکداری، بانک‌ها برای ارائه خدمات مختلف، با سطح کاربر نهایی در تعامل بودند. اما بانک‌ها امکان تامین نیازهای متنوع افراد و گروه‌های گوناگون را ندارند و به همین دلیل، در بانکداری باز، وظیفه ارائه خدمات به فین‌تک‌ها و شرکت‌های ثالث تفویض می‌شود و درآمد بانک، از محل وظیفه اصلی‌اش، یعنی کارمزد تسهیلات و سپرده‌پذیری و البته ارائه API به فین‌تک‌ها خواهد بود.»
مزیت‌های بانکداری باز برای بانک‌ها
مشاور بانکداری باز داتین در ادامه صحبت‌هایش، به نظام کارمزدی فعلی کشور و هزینه داشتن ارائه خدمات الکترونیکی برای بانک‌ها اشاره می‌کند و کاهش هزینه‌های کارمزدی بانک‌ها و درآمدزایی آنان را یکی از مزیت‌های بانکداری باز برای آنها می‌داند.
رفیعی شخصی‌سازی شدن محصولات بانک برای بخش‌های مختلف را مهم‌ترین مزیت بانکداری باز برای بانک‌ها می‌داند. او به قابلیت ارائه خدمات بانکی در سایر اپلیکیشن‌های خدماتی، سرگرمی و … به واسطه بانکداری باز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در مدل جدید بانکداری، فین‌تک‌ها خدمتی کاملا شخصی‌سازی‌شده را مطابق با نیاز مشتری و در لحظه نیاز به او پیشنهاد می‌دهند. پس مشتری‌ها رغبت بیشتری برای استفاده از خدمات بانکی دارند و مشتریان و منابع بیشتری جذب بانک می‌شوند. ضمن آنکه مشتری برای دریافت خدمات شخصی‌سازی‌شده، رغبت بیشتری برای پرداخت کارمزد دارد.»
از نظر زیرساخت‌های بانکداری الکترونیک از اروپا جلوتریم
مشاور بانکداری باز داتین معتقد است بانکداری الکترونیکی در ایران، از لحاظ رگولاتوری کمبودهایی دارد اما از لحاظ فناوری‌ها و زیرساخت‌ها از بسیاری از کشورهای اروپایی جلوتر است. او می‌گوید: «در بانکداری الکترونیک از همان ابتدا، حضوری کامل و مستقیم داشتیم و با توجه به شرکت‌های خوبی که در زمینه ارائه راهکارها و زیرساخت‌ها وجود داشتند و نقش تجمیعی بانک مرکزی و شبکه‌های شتاب و شاپرک، آخرین تکنولوژی‌های بانکداری الکترونیک در کشور به کار گرفته شدند.»
به گفته رفیعی، شرکت‌های ارائه‌دهنده زیرساخت‌های بانکداری الکترونیک از جمله داتین، سال‌هاست که در کنار ارائه محصول به بانک‌ها، API هم در اختیار آنها قرار می‌دهند و همین مساله، در کنار پیشگامی بعضی از بانک‌ها مانند بانک پاسارگاد در زمینه بانکداری باز، فرصت تولد و رشد فین‌تک‌های گوناگون مانند کیف‌پول‌ها، ابزارهای پرداختی، ابزارهای کارگزاری بورس و … را در سال‌های اخیر فراهم کرده است.
توسعه بانکداری دیجیتال یا بانکداری باز؟
مشاور بانکداری باز داتین، یکی دیگر از شاخص‌های توسعه بانکداری الکترونیک در ایران را توسعه بانکداری دیجیتال بانک‌ها می‌داند و از آن به‌عنوان یکی از موانع توسعه بانکداری باز یاد می‌کند. او می‌گوید: «بانک‌ها در سال‌های پیش و برای داشتن مزیت رقابتی نسبت به رقبا، وارد بحث بانکداری دیجیتال هم شده‌اند و خودشان هم محصولات بانکداری الکترونیک ارائه می‌دهند. همین مسئله در برخی موارد، بانکداری دیجیتال بانک‌ها را در جایگاه رقابت با بانکداری باز قرار داده است.»
رفیعی به فشارهایی که شرکت‌های ثالث به بانک‌ها برای گرفتن تخفیف و مزایا وارد می‌کنند، اشاره می‌کند. بر اساس گفته‌های او، ترس بانک‌ها از به وجود آمدن اهرم فشار از سمت شرکت‌های ثالث، یکی از دغدغه‌های آنها برای توسعه بانکداری باز است. از طرف دیگر، مزیت‌های بانکداری باز مانند کاهش هزینه‌ها و افزایش چابکی قابل‌چشم‌پوشی نیست و برای همین هم بانک‌ها به سمت راه‌اندازی شرکت‌های فین‌تکی وابسته به خود رفته‌اند.
در قانون‌گذاری از اروپا جا مانده‌ایم
مشاور بانکداری باز داتین همین دغدغه را از جمله دلایل اهمیت رگولاتوری می‌داند. او به وضع قوانین PSD در اروپا از سال 2007 اشاره می‌کند و می‌گوید: «نبود رگولاتوری آشفتگی‌هایی را به وجود می‌آورد و لازم است که چارچوب‌ها مشخص شود تا بین بازیگران مختلف این حوزه و طرفین معاملات اختلاف به وجود نیاید.»
او می‌گوید: «اتحادیه اروپا، از سال 2007 وارد بحث رگولیشن و قانون‌گذاری بانکداری باز شد و بانک‌ها را ملزم به همکاری با فین‌تک‌ها کرد. در PSD2 لایه‌ها و سطوح مختلفی که بانک‌ها ملزم به ارائه داده به شرکت‌های ثالث هستند، اختیارات آنها و الزامات امنیتی مشخص شده‌اند.»
رفیعی اشاره می‌کند که بانک مرکزی ایران هم در قوانین و چارچوب‌های مختلف از جمله چارچوب احراز هویت، پرداخت‌یاری و پرداخت‌بانی، الزاماتی در زمینه بانکداری باز وضع کرده است اما اکثر این الزامات در حال حاضر در مرحله پیش‌نویس هستند و برخلاف زمان‌بندی اعلام‌شده، نهایی نشده‌اند.
نگرانی از ورود بانک مرکزی در نقش تجمیع‌کنندگی بانکداری باز
رفیعی ورود بانک مرکزی به حوزه اجرایی بازارهای مالی را یکی از دغدغه‌های کسب‌وکارها می‌داند و می‌گوید: «این نگرانی وجود دارد که به‌خاطر دشوار بودن نظارت بر حسن اجرای قوانین، بانک مرکزی به حوزه اجرا ورود کند.»
در بانکداری باز، همه بانک‌ها ملزم هستند APIهای خود را با رعایت استانداردها در اختیار فین‌تک‌ها قرار دهند. فین‌تک‌ها می‌توانند خودشان مستقیماً API را از بانک بگیرند؛ اما برای فین‌تک‌ها و بانک‌ها راحت‌تر است که برای ارائه و دریافت APIها، با یک شرکت ثالث که «تجمیع‌کننده بانکداری باز» نامیده می‌شود، در ارتباط باشند و این‌گونه، به جای تعامل و توافق با شرکت‌های مختلف برای APIهای مختلف، تنها با یک شرکت در تعامل باشند.
او به فعالیت چند شرکت از جمله داتین در نقش تجمیع‌کننده اشاره می‌کند و می‌گوید: «هنوز قوانین مربوط به شرایط شرکت‌ها برای انجام نقش تجمیع‌کننده مشخص نشده است. بانک مرکزی باید قوانین و روال‌های نظارتی را برای تجمیع‌کننده‌های خصوصی مشخص کند.»
به گفته رفیعی، اگر تجمیع‌کننده دولتی باشد نظارت برای بانک مرکزی ساده‌تر می‌شود و اگر خصوصی باشد، رشد اکوسیستم بانکداری الکترونیک بیشتر خواهد بود. باید دید که بانک مرکزی در این معادله، کدام سمت را انتخاب خواهد کرد و این، یک دغدغه برای بخش خصوصی است.
داتین و مسیری که در بانکداری باز طی شد
داتین با توجه به ارائه سرویس‌های بانکی به بانک پاسارگاد از سال 1390، APIهای بانکداری را برای این بانک تولید و برای استفاده در شرکت‌های گروه مالی پاسارگاد از جمله کارگزاری پاسارگاد، شخصی‌سازی کرده است.
به گفته مشاور بانکداری باز داتین، همکاری با بانک پاسارگاد و سایر بانک‌ها و رشد تعداد APIهای ارائه‌شده توسط داتین، منجر به راه‌اندازی پلتفرم «فین‌تک‌لَب» توسط داتین در سال 1392 شده است.
البته طبق گفته‌های رفیعی، در سال‌های اولیه محدودیت‌های مختلفی وجود داشته و امکان ارائه API به تمام کسب‌وکارها فراهم نبوده است. اما این محدودیت‌ها به مرور برطرف شده‌اند؛ برای مثال بحث احراز هویت، در ارائه بعضی از خدمات محدودیت‌های جدی ایجاد کرده که با ورود بحث احراز هویت باز، امکان ارائه دسترسی به اطلاعات مشتریان توسط مشتریان دیگر و در نتیجه ارائه خدمات به واسطه‌ها هم درون پلتفرم فین‌تک‌لب فراهم شده است.
در حال حاضر در فین‌تک‌لب، امکان ارائه APIهای باز به استارت‌آپ‌های فین‌تکی و غیرفین‌تکی وجود دارد تا آنها راحت‌تر بتوانند از خدمات بانکداری باز در کسب‌وکارشان بهره‌مند شوند. همچنین فین‌تک‌لب نقش سندباکس هم دارد و کسب‌وکارها می‌توانند با کسب مجوزهای لازم از بانک، از این پلتفرم در توسعه اولیه و آزمایش کسب‌وکار خود استفاده کنند و در صورت موفقیت، از بانک‌های طرف قرارداد و خدمات تجمیع‌کننده استفاده کنند.
تجمیع‌کننده بانکداری باز داتین چه مزایایی دارد؟
داتین از سال 1395، در راستای اجرای نقش تجمیع‌کنندگی گام برداشته و یک بستر تمجیع‌کنندگی فراهم کرده که با سیستم احراز هویت باز، یکپارچه است. سرویس‌های بانک‌های طرف قرارداد داتین و برخی از سرویس‌های سایر بانک‌ها در این تجمیع‌کننده یکپارچه شده‌اند.
مشاور بانکداری باز داتین از تعامل با سایر بانک‌ها برای حضور در این پلتفرم نیز استقبال می‌کند و می‌گوید: «اگر نیاز باشد بستر ESB و احراز هویت باز خود را در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهیم و اگر نه، در صورت داشتن استانداردهای لازم سرویس‌های آنها را داخل تجمیع‌کننده خود ارائه خواهیم داد.»
او به تنوع APIهای داتین به‌عنوان یکی از مزیت‌های راهکار بانکداری باز داتین اشاره می‌کند و می‌گوید: «بعضی از بانک‌ها، بر اساس APIهای داتین خدمات الکترونیکی خود مانند موبایل بانک را توسعه داده‌اند. با توجه به سابقه و تخصص داتین در ارائه API به کسب‌وکارها، اگر نیازی در بازار حس شود و استارت‌آپی نیاز به سرویس جدیدی داشته باشد داتین می‌تواند سریع و راحت برای این سرویس، API فراهم کند و ارائه بدهد.»
رفیعی با بیان اینکه داتین تنوع محصول بسیار خوبی در بانکداری باز دارد، ادامه می‌دهد: «تنوع و سرعت ارائه APIها به‌خصوص برای بانک‌هایی که کل راهکار بانکداری الکترونیک‌شان از جمله سوئیچ، CMS و کربنکینگ را از داتین می‌گیرند، بیشتر است؛ چراکه این بانک‌ها برای داشتن API به تعامل با شرکت دیگری که زیرساخت‌های بانکداری الکترونیک‌شان را ارائه داده است، نیاز ندارند.»
البته بانک‌هایی که از سوئیچ شرکت‌های دیگر استفاده می‌کنند هم می‌توانند از بانکداری باز داتین استفاده کنند. او اشاره می‌کند که داتین با توجه به تنوع فنی، زیرساختی و ارائه سرویس با پروتکل‌های متنوع، امکان ارائه محصول به بانک‌ها مطابق با هر نوع استاندارد را دارد.
رفیعی بهره‌مندی کم‌هزینه و آسان از مزیت‌های بانکداری باز را یکی از آورده‌های استفاده از تجمیع‌کننده داتین می‌داند و می‌گوید: «بانک‌ها با استفاده از تجمیع‌کننده داتین، امکان ارائه محصولات جدید را به استارت‌آپ‌ها و به طبع آن به مشتریان خود می‌دهند؛ این استارت‌آپ‌ها با افزایش جذابیت محصولات، باعث جذب مشتریان و سرمایه‌های بیشتر به بانک می‌شوند و ضمن کاهش مسئولیت‌های بانک، درآمدهای جدیدی برای بانک فراهم می‌شود.»