همه چیز درباره Corebanking از زبان یک Core بلد

عصر بانک؛عبدالحمید منصوری، فارغ التحصیل مدرسه عالی کامپیوتر، کار خود را در سال 1353 به عنوان حسابدار شروع کرد، در سال 1363 برای انجام پروژه‌‌ تبدیل سیستم تدارکات از طرف شرکت نفت به انگلستان رفت. در سال 66 به ایران برگشت و مدیریت پروژه سامانه منابع انسانی شرکت نفت را انجام داد. او در سال 1370 در شرکت داده پردازی مدیر پروژه فنی اطلاعات مالیاتی کشور بود که این پروژه به عنوان طرح جامع اطلاعات مالی کشور برای مکانیزه کردن فعالیت‎های مالیاتی مودیان تدوین شد تا کارشناس مالیاتی تشخیص مناسب‎تر و منصفانه‎تری از جریان گردش کالا و پول و خدمات در کشور توسط مودیان داشته باشد. در نیمه دوم دهه 70 طبق بخشنامه بانک مرکزی برای متمرکزسازی حساب بانک‎ها، مسئولیت پروژه جاری متمرکز بانک رفاه را برعهده داشت و این پروژه باعث آشنایی‌اش با سیستم بانکی شد تا اینکه در سال 80 به عنوان مدیر برنامه‎ریزی فناوری اطلاعات به بانک پارسیان ملحق شد و سپس معاون فناوری اطلاعات و عضو هیئت عامل بانک شد و در سال 91 با خروج از بانک پارسیان، بعد از حضوری کوتاه در شرکت اسوه، شرکت سامانه یکپارچه بزرگ فردا TLS را در گروه توسن برای مشاوره و کمک به ایجاد سامانه‎های بانک‎های بزرگ کشور تاسیس کرد. از سال گذشته هم ، شرکتی به نام تی‌تک (توسعه یکپارچه تراکنش های کارور ) را با سهامداری هولینگ فاخر (دارای مجوز پست خصوصی) و هولدینگ توسن تاسیس کرد که وظیفه و هدف این شرکت ایجاد زیرساخت فناوری برای صنعت پست ، پست مالی ، حمل و نقل و لجستیک است. در ادامه گفت و گوی عصربانک با این صاحب‌نطر بانکی را درباره Core banking و نقش آن در ارتقای خدمات بانکی می‌خوانید.

شروع بانکداری الکترونیک در ایران

منصوری در ابتدا درباره زمان ورود نرم افزارهای بانکی به ایران گفت: قبل از وقوع انقلاب در ایران به دلیل حضور بانک‌های خارجی در کشور، از نرم‌افزارهای بانکی به روز جهان در ایران استفاده می‌شد. برای مثال نرم‌افزاری در بانک ایران و انگلیس کار می‌کرد و حتی پروژه‌ای در بانک تهران فعال شدکه 4 شعبه را به صورت آنلاین متصل می‌کرد. پس از انقلاب در برهه‌ای استفاده از فناوری به دلیل دیدگاه‌های تند آن زمان کاهش پیدا کرد و به صورت کلی در آن زمان سامانه‌ها حساب محور بودند. این رویه تا حدود سال 66 ادامه داشت تا در آن سال طرحی مطرح شد که بانک‌ها را ملزم می‎کرد سامانه‌هایشان را توسعه دهند و از LAN شبکه‌ای استفاده کنند که این دیدگاه، زمینه حرکت از سیستم حساب محور با ویژگی شعبه محور را فراهم کرد. در سیستم بانک‌ها همیشه تسلسلی از مرکز به سرپرستی و سپس به شعبه وجود داشت که از خارج از کشور تبعیت می‌شد و بعدها با ورود فناوری امکان اجرای سیستم مشتری محور و حرکت به سمت اتوماسیون شبکه فراهم شد و بعد از اینکه بانک‌ها شروع به ایجاد شبکه LAN کردند، توانستند اطلاعات را در مرکز تجمیع کنند. یعنی هنوز ارتباط بین شعبه‌ها ایجاد نشده بود و مرکز به عنوان واسط عمل می‌کرد.

وی در ادامه گفت: در انگلستان در سال 1983 سیستم متمرکز حساب محور، چند بانک آن کشور را پوشش می‌داد که حساب‌ها روزانه در مرکز تجمیع می‌شد. در ایران در حدود سال 70 بخشنامه‌ای با عنوان طرح تحول نظام بانکی در هیئت دولت مصوب گردید که از این طریق نهال بانکداری الکترونیک کاشته شد. بنابراین داشتن یک حساب جاری متمرکز در دستور کار بانک‌ها قرار گرفت. قبل از این طرح تسویه بین بانکی در سیستم متمرکز یک ماه زمان می‌برد، اما یکی از مزایای طرح جدید این بود که در سیستم جدید، بانک ملی به عنوان بانک نمونه انتخاب شد تا پروژه‌ای به نام سیبا یا سامانه یکپارچه بانکی آنی در سال 75 اجرا شود و متعاقب آن بانک رفاه سامانه جاری همراه را عملیاتی نمود و مدت تسویه بین بانکی به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد.

این پروژه باعث شد مشتری محوری در دستور کار قرار گیرد و اطلاعات مشتری و حساب‌ها و تعاملات مالی او تحت عنوان شماره مشتری در دسترس باشد. در واقع اطلاعات مشتری براساس نام، نام خانوادگی، نام پدر، تاریخ تولد، و شماره شناسنامه، یکتاسازی شد.

مصنوری در ادامه خاطر نشان کرد: قبل از انقلاب، ATMها و POSها به صورت محدود وارد کشور شده بودند. اما بعد از انقلاب، بانک سپه واژه عابربانک را وارد فرهنگ بانکداری کرد و در سال 71 بانک سپه حدود 100 ATM وارد کشور کرد و اجرای ایده بانکداری متمرکز را برعهده گرفت. سیستم POS هم به صورت پراکنده فعال بود و حتی در طرح تحول نظام بانکی، کاربرد کارتخوان دیده شده بود.

وی افزود: در آن زمان یکی از مشکلات سیستم بانکی ارتباطات مخابراتی بود. بانک‌هایی که در دهه 60 شروع به کار کردند به دلیل نیاز به سرمایه گذاری‌های بالا در ایجاد زیرساخت ارتباطات، صرفا بر سرویس‌های لوکال  و آفلاین تمرکز داشتند و کارت‌ها به صورت مگنتی بودند و داده‌های آنها محدود به شماره کارت و تاریخ اعتبار بود تا در سال 68 شاهد پیدایش محصولی به نام ثمین  در شرکت ایز ایران بودیم که همه اطلاعات و موجودی در خود کارت حفظ می‌شد.

دلایل استفاده از Core Banking

رییس هیئت مدیره شرکت TLS درباره دلایل استفاده از سامانه یکپارچه بانکی (سیب) یا همان Core banking گفت: در ابتدا سامانه‌های تسهیلات، سپرده، ضمانتامه و… بانکها مستقل بودند ولی بعد از مدتی تمام فعالیت‌ها تحت محور مشتری تجمیع شد. بنابراین بانکها برای تصمیم‌گیری بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات و شناسایی نیاز مشتری، لازم داشتند که کلیه اطلاعات مشتریان را تجمیع کنند.

وی افزود: در ایران، Core banking در حدود سال 1370 و با فاصله کمی در حدود دو سال از جهان تحت عنوان طرح تحول نظام بانکی ایجاد شد که همان طرح تجمیع کلیه فعالیت‌های بانکی بود. ولی با توجه به پیشرفت روز به روز تکنولوژی در جهان و عقب بودن تکنولوژی برخی بانک‌ها در ایران می توانم بگویم که هنوز هیچ بانکی به طور کامل Core Banking ندارد. برخی تعریف Core banking را محدود به داشتن CIF متمرکز یا GL متمرکز می‌دانند. ولی در واقع  این تعریف به این معنی است که مشتری در محوریت قرار دارد و هر فعالیتی که مشتری انجام دهد مانند دریافت تسهیلات و… در GL مشتری ثبت می‌شود. اما در تعریف جدید Core banking بانک باید اعتبارسنجی، رفتارسنجی، رتبه بتدی و درجه‌بندی مشتری را انجام دهد. مثلا بانک بر اساس رفتار، علایق و تراکنش‌های مشتری تشخیص دهد امروز به چه سرویسی نیاز خواهد داشت و بهترین خدمت را برای او انتخاب کند و به او ارائه دهد. اما چون نیازها هر روز در حال تغییر است و تکنولوژی هر روز رو به تکامل است، می توانیم بگوییم هیچ بانکی هنوز به صورت کامل Core banking ندارد. در این مسیر امروزه شرکت‌های فناوری مانند آمازون، مایکروسافت در حال تجمیع اطلاعات تراکنش‌های بانکی و مالی هستند و بر اساس اطلاعات و تراکنش‌های مالی افراد و کل داده‌هایی که از مشتری دریافت می‌کنند، به ارائه خدمات می‌پردازند.

تفاوت بانک‌ دارای Core banking  و بدون Core banking

منصوری درباره نقاط ضعف بانک بدون Core banking  اظهار کرد: با توجه به اینکه امروزه حجم اصلی تراکنش‌های بانکی و پرداخت کشور بدون مراجعه به شعبه صورت می گیرد، بانکی که فاقد Core banking باشد نمی‌تواند این تراکنش‌ها را به درستی مدیریت کند. اگر بخواهیم بر اساس تئوری بانک حکمت‌مدار  عمل کنیم  و با استفاده از یک سامانه یکپارچه بانکی که بتواند بانک را به سمت تجریه و تحلیل داده‌ها ببرد، شعب بانکی را کاهش دهد و  انجام امور بانکی را به صورت اتوماسیون انجام دهد و از کارکنان شعبه در تجزیه و تحلیل‌ها و مشاوره به مشتریان استفاده کند، ابتدا باید کارشناسان فناوری آیین نامه‌ها را با عملیات جدید بانکی تطبیق دهند. در حالی که هنوز مقررات بانکی با فناوری اطلاعات منطبق نشده که باعث شده، در عمل ما Core banking خوب و موفقی نداشته باشیم. برای مثال هنوز افتتاح حساب بدون حضور در شعبه امکان پذیر نیست و برای اصالت مدارک حتما باید مشتری در شعبه حضور پیدا کند، یا هنوز ارائه تسهیلات بانکی نیاز به حضور در شعبه دارد و متمرکز نیستند، یا هنوز بانکی وجود دارد که 30 درصد فعالیت‌های آن در شعبه ثبت می‌شوند.

مزایا و معایب شرکت‌های  داخلی و خارجی ارائه دهنده Corebank

منصوری با اشاره به شرکت‌های داخلی و خارجی ارائه دهنده راهکارهای Core bank خاطر نشان کرد: مزیت نرم افزارهای خارجی این است که از نظر فناوری و تکنولوژی به روزتر هستند و سازندگان این نرم‌افزارها تجربه عینی بیش‌تری دارند، مثلا قبلا با 200 بانک دیگر کار کرده اند و از تجارب قبلی خود استفاده می‌کنند. ولی چون براساس رویه‌های خارج تنظیم شده‌اند، بنابراین در زمان ورود به کشور به دلیل تفاوت در مقررات، ساختار GL متفاوت و… لازم است تغییرات زیادی در آن‌ها صورت گیرد و بر اساس قوانین داخلی بومی سازی شوند که این زمان‌بر و هزینه‌بر است. برای مثال قوانین چک در ایران و خارج از کشور کاملا متفاوت است.

هم چنین به دلیل ضعف ما در تعاملات بین المللی گاهی آخرین نسخه محصولات به کشور ارسال نمی‌شود. یا با توجه به نوسانات شدید نرخ ارز گاهی هزینه پشتیبانی برای ما چند برابر می‌شود و در مجموع ارزبری بالایی دارند.

وی در مورد ارائه دهندگان داخی نیز گفت: واقعیت این است که ما از نظر تکنولوژی مشکل چندانی نداریم و ضعف عمده ما در در شناخت کسب‌وکار است.

مدیران بانک‌ها هنوز به دنبال تحول و مشتری محوری  نیستند بلکه به دنبال رفع نیازهای امروزشان هستند و از قوانین و مقررات بانک مرکزی تبعیت می‌کنند. در حالی که برای حرکت به سمت بانکداری مجازی باید مقررات به روز شود.

در مجموع به نظر من تولید داخلی ارجحیت دارد. دلیل اول این است ‌که امکان بومی سازی مناسب بالا می‌رود و دوم این‌که ما هنوز با رفتارهای بین المللی تطبیق نداریم. به علاوه از سال 97 با اعمال تحریم‌ها عملا استفاده از ارائه دهندگان  خارجی منطقی نیست.

پروژه پست بانک، اولین پروژه BOT  بانکی در ایران

رییس هیئت مدیره شرکت TLS در خصوص پروژه Core  پست بانک گفت: پروژه پست بانک توسط گروه توسن انجام شد. این پروژه با RFI شروع کرد، به RFP و سپس به مشارکت یا BOT رسید. در این پروژه تحلیل‌ها بر اساس gap analysis و پس از آن تفکر تطبیق دوطرفه صورت گرفت به این صورت که در مورد نیازهای مشتریان که نمی‌تواند تغییر رفتاری بپذیرد، نرم افزار با توجه به نیاز مشتری تطبیق داده شد و در برخی موارد نیز مشتری  ضوابط و مدل کارکرد سیستم را بپذیرد.

در  این پروژه، Core banking پست بانک، جانشین 4 سامانه جداگانه فراز (شعب)، سیمیا(دفاتر)، کیمیا (قرض الحسنه) و ارزی شد. این پروژه قرار بود 18 ماهه انجام شود ولی در تاریخ 19 فروردین 96 قبل از موعد آن به صورت بیگ بنگ عملیاتی شد. در طرح این پروژه شرکتی به عنوان BU پیش بینی شد که متولی و مجری راهبروی این پروژه و فناوری اطلاعات بانک شود. بنابراین این شرکت با نام سامانه کاربردی کلان همگام (سکه) توسط پیمانکار تاسیس شد و در فاز بعدی به دلایل مشارکت پست بانک 30درصد آن به پست بانک منتقل شد و در حال حاضر 70درصد آن  متعلق به گروه توسن است.

چالش‌های مدیریتی و فنی پروژه پست بانک

منصوری درباره چالش‌های این پروژه افزود: یکی‌از چالش‌ها، القای باور منفی از سوی افرادی بود که معتقد بودند این پروژه شکست خواهد خورد. به علاوه ناهماهنگی‌هایی در اجرای کار وجود داشت. مثلا به دلیل جزیره‌ای بودن سامانه‌ها، برای یک شماره مشتری چندین حساب و کارت ثبت شده بود. یا استثنائاتی که دولت برای برخی روستاها قرار داده بود مانند نرخ‌های متفاوت و…. در ابتدا مشکلاتی را ایجاد کردند. یک سری مشکلات امنیتی نیز به دلیل پراکندگی سیستم مرکزی وجود داشت. برای مثال برخی شعب به دلیل وجود شبکه اینترنتی، فاقد امنیت بودند.

وی درباره عملیاتی بینگ بنگ پروژه افزود: 17 فروردین 96 که روز تعطیل بود 8000 نقطه و 400 شعبه قطع شدند و 12 تا 14 ساعت بعد کارت و نظام پرداخت سامانه در کل کشور عملیاتی شد و روز 19 فروردین همه شعب با کمترین چالش بدون اینکه تراکنش های بانکی متوقف شود، آماده خدمت رسانی بودند البته اشکالاتی و چالش هایی وجود داشت که با تلاش مدیران و کارکنان بانک و  شرکت پیمانکار مهار شد.

با پیاده سازی پست بانک چه قابلیت‌ها و مزایایی به بانک اضافه شد؟

منصوری در خصوص مزایای این پروژه برای بانک گفت:ایجاد GL متمرکز، تسهیلات متمرکز در یک سامانه (اینترنت بانک، موبایل بانک، تلفن بانک)، مشتری محوری و شناسایی مشتری در بانک، یکپارچه شدن سیستم ارزی، بالا رفتن کیفیت تراکنش‌ها، کم شدن قطعی سیستم و…  از مزایایی این پروژه برای پست بانک هستند.

از نظر آماری در مورد جرایم بانک، قبلا حدود 5میلیارد جرایم شتابی در یک سال وجود داشت که حالا تقریبا به حداقل و چند ماهی هم به صفر رسیده است.

در مورد تراکنش‌ها شاهد حجم بالایی بوده‌ایم. به طوری که در اسفندماه گذشته بالای 100 میلیون تراکنش داشتیم که این عدد در حال افزایش است چون اعتماد مردم و مشتریان به پست بانک افزایش یافته است.

از نظر ظرفیت اسناد مالی در سال  96 حدود 390 میلیون و در سال  97 حدود 500 میلیون بوده که این اسناد در حال افزایش هستند.

به علاوه با این پروژه، در پست بانک، زیرساخت و بانک اطلاعاتی بزرگی ایجاد شده است که در آینده و در سایر زمینه‌ها می‌توان به راحتی از آن استفاده کرد.

گذار به بانکداری دیجیتال

این صاحب نظر بانکی درباره آینده بانکداری گفت: مهم‌ترین نیاز ما بومی سازی رویه‌ها و مقررات بر اساس نیازهای فناوری است، چون ما از نظر زیرساخت مشکلی نداریم. برای مثال تبدیل حساب‌های ارزی به یکدیگر مثلا حساب دلاری به حساب یورو در جهان کاملا حل شده و عملی است ولی در ایران نقل و انتقال ارزی به عنوان تهدید شناخته می‌شود.

سامانه‌های آینده بانکی در حال تغییر به سمت بانکداری شخصی هستند، مانند آمازون، اپل و گوگل که در نظام پرداخت به مشتریانشان اعتبار و کردیت می‌دهند و نیازی به استفاده از سیستم‌هایی مانند ویزا نیست. برای احراز هویت از چهره و اثر انگشت و…  استفاده می‎شود. ما هم باید آیین نامه‎هایی داشته باشیم که اجازه دهد یک دستگاه به شبکه جهانی متصل شود تا بتوان احراز هویت را به صورت دیجیتالی انجام داد.

وی افزود: 5 سال پیش در ایران مفهوم بانک حکمت‎مدار ایجاد شد، یعنی سیستم براساس داده‎های درونی، بیرونی و شاخص‎های تعریف شده، مشخص می‎کند به هر فرد به چه مقدار می‌توان تسهیلات ارائه کرد تا بر اساس سلیقه شخصی رفتار نشود.

در این سیستم احراز هویت با چهره مشتری صورت می‌گیرد و حتی عواملی مانند دمای هوا و میزان نور هم در سفارشی سازی خدمات برای مشتریان تاثیرگذار هستند.  و شاید روزی دلپذیری مشتری را سامانه های بانکی هوشمندانه درک نمایند.

ما در فناوری مشکلی نداریم و این را می‌توانید در پیشرفت استارت‌آپ‌ها هم مشاهده کنید. مشکل ما در زیرساخت و نرم افزارهای پایه‌ای است که ناخودآگاه ما را به نرم افزارهای Open Source سوق می‌دهد که معایبی به همراه دارد.

وی در انتها خاطر نشان کرد: امیدوارم هرچه زودتر خبرهای خوشی در مورد بومی‌سازی قوانین بشنویم. از آخرین همایش بانکداری خبرهای خوبی شنیده‌ام و لازم است به سرعت در کارگروه‌هایی، قوانین جاری کشور را برای استفاده از فناوری مجازی مهیا کنیم تا مدیران ملزم به اجرای آن‌ها شوند و زمینه برای پذیرش سرویس‌های غیرحضوری و مکانیزم کراس چک که ابزارهای تسهیل کننده برای گذر به نظام بانکداری مجازی هستند، آماده شود.