اهمیت اجاره‌بهای کارتخوان برای بانک‌های پذیرنده و شرکت‌‏های PSP

فرشید عفتی باران، کارشناس اقتصادی؛ همانطور که می‏‌دانیم به ازای هر نوع تراکنشی که با کارتخوان فروشگاهی انجام می‌‏پذیرد، مبلغی به عنوان کارمزد به شرکت­‌های PSP پرداخت می‏‌شود. بسته به نوع تراکنش (خرید، قبض، شارژ یا مانده‏گیری)، مبلغ کارمزد و عامل پرداخت کننده کارمزد (بانک پذیرنده، بانک صادرکننده یا مشتری) متفاوت می‌‏باشد.

از آنجا که سهم عمده تراکنش‌‏های فروشگاهی، تراکنش خرید است تمرکز بانک‌‏ها بر محاسبه و پرداخت کارمزد آن می‏‌باشد. در تراکنش‌‏های خرید، بانک‌‏های پذیرنده (بانک متصل به کارتخوان فروشگاهی) عهده‌‏دار پرداخت کارمزد هستند. زیرا مبلغ حاصل از خرید به حساب این بانک‌‏ها واریز شده و می‌‏توانند از رسوب مبلغ حاصله کسب درآمد نمایند. درآمد حاصل از رسوب به 2 عامل مبلغ تراکنش و تعداد روزهای ماندگاری پول در حساب بانک بستگی دارد. هر چه مبلغ تراکنش یا تعداد روزهای ماندگاری بیشتر باشد طبعا درآمد بیشتری عاید بانک می‏‌شود. در ادامه به اهمیت اجاره بهای کارتخوان برای بانک‌های پذیرنده و شرکت‌‏های PSP پرداخته‌ام.

از آنجا که تعداد روزهای ماندگاری پول در حساب جزو اطلاعات محرمانه هر بانک می‌‏باشد و در اطلاعات شاپرک ثبت نمی‏‌گردد؛ لذا نمی‏‌توان تحلیلی روی آن انجام داد. اما مبلغ تراکنش کارتخوان‌‏های فروشگاهی متصل به حساب‏‌های بانکی در اطلاعات شاپرک، ثبت و قابل تحلیل است. در این تحلیل مجموع مبلغ تراکنش کارتخوان‌‏های فروشگاهی هر بانک بر میزان کارمزد پرداختی تقسیم شده و میزان کارمزد پرداختی هر بانک به ازای هر 100.000 ریال مشخص می‏‌گردد.

هر چه نسبت کارمزد پرداختی به ازای هر 100.000 ریال کمتر باشد به این معنا است که در شرایط یکسان، مبلغ تراکنش‌‏های آن بانک بیشتر از رقبا است. بالاتر بودن مبلغ تراکنش باعث افزایش درآمد رسوب نیز شده و عملکرد بانک را بهبود می‌‏بخشد.

کارمزد پرداختی بانک‏‌های پذیرنده به ازای هر صدهزار ریال تراکنش خرید

از آنجا که برای تراکنش‌‏های خرید، کارمزد توسط بانک پذیرنده پرداخت می‌‏گردد، شاخص انتخاب شده به  منظور ارائه این اطلاعات، شاخص “میزان کارمزد پرداخت شده بانک پذیرنده به ازای هر 100.000 ریال مبلغ تراکنش پذیرش شده” می‏‌باشد. در این بخش به منظور دقیق‌تر بودن محاسبه، با تاکید بر روی تراکنش‌‏های خرید که کارمزد آن به طور مستقیم توسط بانک پذیرنده پرداخت می‌‏شود، تمرکز شده است.

همانطور که جدول فوق نشان می‏‌دهد بطور متوسط در دی ماه، بانک‏‌های پذیرنده با 2.79 درصد رشد منفی نسبت به ماه گذشته، میزان 106 ریال از هر صدهزار ریال مبلغ جذب شده را به عنوان کارمزد پرداخت کرده‌‏اند.

به این معنا که بطور متوسط بانک‌‏ها به ازای هر 100.000 ریالی پولی که از طریق تراکنش خرید از کارتخوان‌­ها به حسابشان واریز شده، مبلغ 106 ریال کارمزد پرداخت کرده‌‏اند. در میان بانک‌‏های پذیرنده، بانک صنعت و معدن با مبلغ 22 ریال، کمترین و بانک پارسیان با مبلغ 170 ریال، بیشترین کارمزد را به ازای هر صدهزار ریال مبلغ جذب شده پرداخت کرده‌‏اند.

کارمزد پرداختی بانک‏‌های پذیرنده به ازای هر صدهزار ریال تراکنش خرید با احتساب هزینه اجاره بها

 کارمزد پرداختی، تنها هزینه‌ه‏ای نیست که بانک پذیرنده متقبل می‌‏شود. این بانک در ازای هر نصب ابزار کارتخوان فروشگاهی نیز مبلغی را به عنوان اجاره بها و پرستاری ابزار کارتخوان به شرکت PSP پرداخت می‏‌نماید.

حال با توجه به بررسی میزان کارمزد پرداختی هر بانک پذیرنده به ازای هر صدهزار ریال مبلغ پذیرش شده، در این بخش عامل اجاره پرداختی هر بانک نیز به این میزان اضافه گردیده است. به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات دقیق میزان اجاره پرداختی هر بانک به شرکت‌‏ها، این مبلغ اجاره با توجه به اطلاعات دریافتی به طور متوسط برای کل صنعت مبلغ 300.000 ریال ماهانه در نظر گرفته شده است.

به این معنی که تعداد ابزارهای نصب شده تراکنش دار در هر ماه به ازای هر بانک ضرب در سیصدهزار ریال به اضافه کل مبلغ کارمزد پرداخت شده، تقسیم بر کل مبالغ پذیرش شده بانک در واحد صدهزار ریال شده است.

ملاحظه می‏‌گردد که با احتساب میزان اجاره بهای هر ابزار کارتخوان فروشگاهی، منجر با افزایش میزان کارمزد پرداختی در بانک‌‏ها گردیده است. به طور متوسط کل بانک‌‏ها مبلغ 228 ریال به ازای هر صدهزار ریال مبلغ پذیرش شده کارمزد و اجاره بها پرداخت کرده‏‌اند. بیشترین مقدار پرداختی متعلق به بانک خاورمیانه می‏‌باشد (1173 ریال).

با توجه به اینکه این بانک به ازای هر صد هزار ریال تنها 65 ریال کارمزد شاپرکی پرداخت می‏‌نمود لذا می‌‏توان گفت بانک خاورمیانه به ازای هر دستگاه مبلغ اجاره زیادی به شرکت‏‌های PSP پرداخت می‏‌نماید.

تحلیل اولیه‌ که در این بخش ارائه می‏‌شود حاکی از اهمیت مبلغ اجاره ابزار کارتخوان برای بانک‏‌هاست، چراکه جمع این هزینه باید نسبت به رسوبی که بانک از موجودی پذیرندگان به دست می‏‌آورد توجیه پذیر باشد. در صورتی‌که بانک موفق به جذب رسوبی بیشتر از این مبلغ به ازای هر صدهزار ریال نشود، کاربرد ابزار کارتخوان فروشگاهی برای بانک مقرون به صرفه نخواهد بود.

همچنین جدا از مبلغ اجاره، نحوه بازاریابی بانک‌‏ها و شرکت‏‌های PSP اهمیت دو چندانی می‌یابد. انتخاب پذیرندگان اثربخش، به معنی انتخاب پذیرندگانی که از گردش کافی موجودی به جهت تامین رسوب مورد نظر بانک برخوردار هستند به عاملی مهم جهت سودپذیر بودن ابزار پرداخت برای بانک تبدیل می‌‏گردد.

از این رو می‌‏توان به اهمیت اجاره بهای کارتخوان برای شرکت‌‏های PSP پی برد. بررسی ترازنامه سالانه شرکت‏‌های PSP نشان می‌‏دهد نیمی از درآمد حاصله کارتخوان‌‏ها مربوط به اجاره بها و نیمی دیگر مربوط به کارمزدهای شاپرکی است.

  کارمزد پرداختی بانک‌‏های صادرکننده به ازای هر صدهزار ریال تراکنش پرداخت قبض و خرید شارژ

بر اساس ابلاغیه‏‌های بانک مرکزی مبنی بر تعیین کارمزدهای ارائه خدمات پرداخت کارت، تنها کارمزدی که توسط بانک‏‌های صادرکننده به تراکنش‌‏های کارتی تعلق می‏‌گیرد، برای تراکنش‌‏های پرداخت قبض و خرید شارژ تعریف شده است. در این بخش “میزان کارمزد پرداخت شده توسط بانک صادرکننده به ازای هر 100.000 ریال تراکنش پرداخت قبض و خرید شارژ”، برای دی ماه 98 محاسبه می‏گردد.

با توجه به اطلاعات داده‌‏های موجود مشخص می‏‌گردد که در کل بانک‌‏های صادرکننده در این ماه به ازای هر صد هزار ریال تراکنش پرداخت قبض و خرید شارژ، مبلغ 226 ریال کارمزد پرداخت نموده‌‏اند. در این بین بانک پارسیان با پرداخت 47 ریال، کمترین و پست بانک با پرداخت 535 ریال کارمزد، بیشترین مبلغ کارمزد در بین بانک‏ها را پرداخت می‏‌نمایند.