آیا بالاتر از سیاهی تحریم‌های آمریکا علیه بانکداری ایران رنگی هست؟
دولت آمریکا 18 بانک دیگر ایرانی را تحریم کرد. 18 عنوانی که بخشی از آنها مثل بانک حکمت ایرانیان دیگر وجود خارجی ندارند؛ زیرا در بانک های دیگر ادغام شده اند، اما مشمول تحریم های ثانویه آمریکا شده اند. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، هم در واکنش به این تحریم ها گفته است که تعدادی از این بانک ها وظیفه انتقال منابع برای خرید دارو و مواد غذایی را برعهده دارند و عملا معافیت ها و مجوزهای لازم را دریافت کرده اند. پس چرا این بانک ها مشمول تحریم های جدید آمریکا شده اند و آیا باید منتظر افزایش هزینه غذا و دارو به دلیل افزایش بار مالی ناشی از نقل و انتقالات پول بر اثر تحریم های جدید باشیم؟
احمد حاتمی یزد، مدیر عامل اسبق بانک صادرات، می گوید که این تحریم ها اثر چندانی بر وضعیت تبادلات مالی نمی گذارد، زیرا شرکت ها و سیستم بانکی دنیا به علت قدرت اقتصادی آمریکا قبلا ارتباطشان را با ایران قطع کرده اند؛ اما او شرایط فعلی کشور را به بیماری تشبیه می کند که دائما خون از بدنش خارج می شود و این رویه تا جایی ادامه می یابد که فرد ضعیف شود. به اعتقاد حاتمی یزد، در جنگ اقتصادی که ایران درگیر آن شده، صرفا کشور دچار ضرر و زیان یک طرفه می شود و هیچ کشور و دولتی از این جنگ خسارت نمی بیند؛ در حالی که در جنگ نظامی، دو طرف دعوا آسیب می بینند. به گفته او، مذاکره و ایجاد شرایط بده بستان با آمریکا، تدبیری است که می تواند کشور را از شرایط کنونی نجات دهد.
با توجه به اعمال تحریم جدید آمریکا علیه بانک های ایرانی، آیا باید منتظر افزایش قیمت غذا و دارو باشیم؟
تصور نمی کنم تحریم جدید، تغییری در روابط بانک های ما با خارج ایجاد کند. دو سالی هست که تحریم بسیار سختی بر ما تحمیل و اعمال شده است و عملا ارتباط ایران با بانک های جهانی قطع است. هیچ یک از بانک های دنیا اعم از اروپایی و آسیایی از بانک های ما سپرده و حواله نمی پذیرند و نقل و انتقال وجوه انجام نمی دهند. این بانک ها حاضر نیستند به بانک های ما قرض بدهند، سپرده ای بپذیرند یا اعتبار اسنادی را به اجرا بگذارند. تحریمی که اکنون درباره آن حرف می زنند، بیشتر جنبه تبلیغاتی و روانی دارد و آن جنبه های دیگر آن هم بسیار محدود است. حداکثر تحریم و فشار را روی ما اعمال کرده اند. می گویند «نیست بالاتر از سیاهی رنگ»؛ کاری بیشتر از این نمی توانند انجام دهند.
منظور این است که ما از این تحریم ها هیچ آسیبی نمی بینیم؟
معنی اش این نیست که ما از این تحریم لطمه نمی خوریم. همان تحریم حداکثری که تحریم اخیر هم شامل آن هست، اقتصاد ما را ضعیف کرده و ضعیف تر هم می کند. شبیه به خون ریزی از بدن انسان است. همان طور که خون از بدن انسان می رود، انسان این قدر ضعیف می شود که به شرایط بحرانی می رسد. اقتصاد ما هم چنین وضعیتی دارد. تغییراتی که در نرخ ارز اتفاق می افتد، تغییرات نرخ مسکن و کالاها خیلی سریع و نگران کننده است. این تغییرات تاثیر همان تحریم هاست. واقعا باید برای این تحریم تدبیری اندیشید که خسارتی که به ما وارد می کند، شدیدتر نشود.
تاثیر تحریم های اخیر باعث افزایش بیشتر هزینه نقل و انتقال پول خواهد شد؟
تحریم جدید هیچ فشار یا تاثیری بیش از آنچه تاکنون داشتیم، ندارد؛ زیرا همین بانک هایی را تحریم کرده اند که تحریم بوده اند؛ البته نه تحریم توسط دولت های آسیا و اروپا، بلکه توسط شرکت هایی که با آمریکا سر و کار دارند؛ زیرا شرکت ها از قدرت اقتصادی آمریکا می ترسند؛ بنابراین شرکت ها و بانک ها هستند که ما را تحریم کرده اند و نه سازمان های بین المللی. این اقدام جدید دولت آمریکا رابطه آن شرکت ها و بانک ها را با ما بدتر از آنچه هست، نمی کند. در حال حاضر وضعیت خیلی بد است.
اگر بهFATF بپیوندیم، تاثیر خاصی روی کاهش تحریم های آمریکا خواهد داشت؟
حتی اگر FATF را بپذیریم و بانک های دنیا هم تایید کنند یا اگر ما قوانین مبارزه با پول شویی و ضوابط بین المللی درباره جرائم سازمان یافته را هم قبول کنیم، باز آمریکا تحریمی بر ما اعمال کرده است که به خاطر آن بانک ها حاضر نیستند با ما فعالیت کنند. سیستم بانکی را جوری تنظیم کرده اند که هرجا یک ایرانی و فرد متولد ایران -حتی تبعه خارج- بخواهد کاری در عرصه بانک داری بین المللی انجام دهد، سیستم کامپیوتری هشدار می دهد که این فرد مشکوک است و جلوی آن را بگیرید. این مسئله وضعیت خیلی سختی برای بانک ها ایجاد کرده است. این دارو و وارداتی که داریم، کاملا رقم درخور توجهی دارد. ماهانه بیش از دو میلیارد دلار واردات داریم. همه این تبادلات از طریق غیررسمی انجام می شود. بانک های دنیا ارتباطی مستقیم در این زمینه ندارند. بیشتر از طریق صرافی های ناشناخته از گوشه و کنار دنیا انجام می شود و کالا به ایران می آید، بدون اینکه ردیابی شود.
ممکن است بتوانند صرافی ها را هم از چرخه نقل و انتقال پول ایران خارج کنند؟
اگر قابل شناسایی باشند، بله؛ ولی بیشتر صرافی هایی که با ما کار می کنند، قابل شناسایی نیستند. سیستم آنها مثل بانک مرکزی نیست که همه بانک ها را دائم رصد می کند. یک صرافی مرکزی وجود ندارد که این صرافی ها را پیمایش کند.
اقتصاد ما چه مدت با این شرایط دوام می آورد؟ خدا می داند. این شرایط خیلی سخت است. قطعا دوام آوری آن تا بی نهایت نیست. تحریمی این چنین حتی به لیبی و قذافی هم تحمیل نکرده اند. آنها هم البته شرایط سختی داشتند.
شدت تحریم های آنها به اندازه ایران بوده است؟
برخی تحریم های آنها سخت تر بود. درباره لیبی به نحوی بود که هیچ هواپیمایی آنجا فرود نمی آمد. هیچ کشتی ای در بنادر آنها رسمی و علنی نمی توانست پهلو بگیرد. به خاطر دارم برخی شرکت های ایرانی که می خواستند با لیبی معامله کنند، در یک جزیره ای به نام مالتا در مدیترانه توقف می کردند و بعد با قایق به لیبی می رفتند. در فرودگاه شان هیچ هواپیمایی نمی توانست فرود بیاید. در این باره تحریم های ما این قدر سخت نیست؛ اما در سیستم بانکی و نفتی تحریمی علیه ما اعمال شده است که در آن زمان نظام بانکی بین المللی برای چنین کاری تجهیز نشده بود و از نظر فنی امکانات امروز در اختیارشان نبود. امروز کاری کردند که اگر ایرانی تبعه آلمان هم باشد نمی تواند تبادلات بین المللی انجام دهد و شدیدا تحت کنترل است. خیلی شرایط سختی است؛ولی امیدوارم که مسئولان امر حساسیت موضوع را درک کنند و تدبیری برای آن بیندیشند.
اصلا تدبیری برای این امر وجود دارد؟
تدبیر قطعا در یک گفت وگو و بده بستان با دشمن باید انجام شود. ما شدیدترین دشمنی را در قرن بیستم با آمریکا درباره ویتنام شاهد بودیم. ویتنام نزدیک 20 سال با آمریکایی ها جنگ مسلحانه داشت. 600 هزار نیروی نظامی آمریکایی در ویتنام بودند. این جنگ طولانی ادامه داشت؛ ولی مذاکره هم ادامه داشت. هم زمان که داشتند با آمریکایی ها در جنگل های ویتنام می جنگیدند، در ژنو مذاکره می کردند.
حالا چه کار می کنیم؟ چه تدبیری برای حل مشکل اقتصادی بزرگی که برایمان ایجاد شده است و ادامه دارد، می اندیشید. این سوالی است که مسئولان دولتی، وزارت خارجه و رئیس جمهور باید جواب بدهد. در جنگ اقتصادی که ما درگیر هستیم، فقط ما خسارت می بینیم. این با جنگ نظامی فرق دارد. در یک جنگ نظامی هر دو طرف صدمه می بینند. در جنگ اقتصادی ای که با آمریکا درگیر شدیم، فقط ما لطمه می خوریم؛ هیچ بانک، شرکت و کشوری که با ما مبارزه می کند، در جنگ اقتصادی ازسوی ما لطمه چندانی نمی خورد. اما ما از طرف همه بانک ها و کشورهای دنیا لطمه می خوریم و خسارت می بینیم.
کشورهای دنیا از اینکه مشابه اتفاقی که برای ایران رخ داد، برای آنها هم اتفاق بیفتد، هراسی ندارند؟ آیا نگران این نیستند که مشمول تحریم های آمریکا شوند؟
چرا باید کشورهای دنیا بترسند؟ آنها مورد غضب و خشم ابرقدرت دیگری نیستند. فرض کنید یک کشور در آفریقا مثل الجزایر و مراکش درگیر نیستند، مشابه آنچه ما هستیم. آنها هم می بینند تا جایی که زورشان می رسد، مقاومت می کنند، جایی که زورشان نمی رسد، تعامل و بده بستان دارند. فکر می کنیم هر کس با آمریکا رابطه داشته باشد، حتما نوکر آمریکاست، در غیر این صورت دشمن آمریکاست. اما این طور نیست؛ دولت کشورهایی مثل امارات و عربستان نوکر آمریکا هستند، اما آیا هند، چین، بنگلادش، مالزی و سنگاپور نوکر آمریکا هستند؟ ابدا چنین نیست. آنها هم دارند با آمریکا در حد توانشان بده بستان می کنند. تدبیرشان مبتنی بر خردورزی است. منافعشان را محاسبه می کنند که تا چه حد ارتباط با آمریکا برقرار کنند تا منافعشان حفظ شود.
یکی دیگر از کارهایی که می کنند، این است که اتحادهای بزرگ تجاری وابستگی هایی با دیگر کشورها ایجاد می کنند که آن وابستگی ها موجب حفاظت و صیانت منافعشان می شود. فرض کنید اگر ما با هند و پاکستان روابطی داشتیم، شبیه آنچه با ترکیه داریم و گاز به آنها می فروختیم یا پالایشگاه آنها به ما وابسته بود، این کشورها می توانستند به این سختی که اکنون علیه ما موضع گرفته اند، موضع بگیرند؟ هندوستان تاجایی که به مسائل ایران مربوط است، دربست در اختیار آمریکاست؛ اما ترکیه به اندازه هند تابع نیست. خود اینکه ما به ترکیه گاز می فروشیم، دو کشور را به نحوی به هم وابسته کرده ایم.
اگر علیه ما موضع حادی بگیرند، گازشان قطع می شود و لطمه می خورند. همین رابطه را با سایر کشورهای همسایه می توانستیم داشته باشیم. خدا را شکر امکانات خوبی در کشور هست؛ اما به نحو خوبی از آن استفاده نمی کنیم. همه درباره نفت صحبت می کنند. از نفت نباید فقط نفعش را دید. ما می توانیم با استفاده از نفت و گاز، به 15 کشور همسایه برق صادر کنیم. اگر سیم برق خانه های آنها به ما وصل باشد، آیا آنها می توانند این گونه با ما برخورد کنند که اکنون رفتار می کنند.
تدبیر ما باید این باشد که با کشورهای دنیا ارتباط داشته باشیم و آنها را به نحوی به خودمان وابسته کنیم. قبل از انقلاب با جمهوری آذربایجان اتصال لوله گاز داشتیم. ما معامله را با جمهوری آذربایجان به هم زدیم. طبیعی است که او با اسرائیل یا ترکیه ارتباط برقرار کند. اگر خط لوله و ارتباط با جمهوری آذربایجان حفظ بود، به ناچار سیاست خارجی آنها باید ملاحظه ایران را می کرد؛ اما اکنون نمی کند. در تعامل با کشورهای دیگر جهان و مخصوصا با همسایه ها می توانستیم حداکثر استفاده را بکنیم که نکردیم.
/ روزنامه شرق