تداوم صدور چک‌های بی محل در سایه نبود اعتبارسنجی

اگر بخواهیم دو وجه تمایز و مزیت اصلی چک‌های صیادی را نسبت به چک‌های عادی قدیمی رامورد بررسی قرار دهیم، دو موضوع  «سیستمی شدن رصد گردش چک در کشور» و «قابلیت استعلام خوش حسابی و بد حسابی صادرکننده چک» از مهم‌ترین مزایای چک‌های صیادی محسوب می‌شوند.

تمامی فرآیندهای چک‌های صیادی یعنی از ابتدای صدور دسته چک تا پاس شدن یا برگشت خوردن آن در سامانه صیاد ثبت و ضبط می‌شود. بدین ترتیب صدور برگه چک، نقل و انتقال چک، تسویه چک، سوء اثر چک و رفع سوء اثر از آن در ذیل سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیک دسته چک) انجام می‌شود.

تمامی این فرآیندهای پردازش چک‌های جدید در سامانه صیاد در سه زیرسامانه «پیچک»، «چکاوک» و «سماچک» کنترل و راهبری می‌شود که به ترتیب وظیفه پیمایش تبادلات چک، انتقال تصویر چک و سوء اثر چک را بر عهده دارند.

از سوی دیگر، قانون جدید چک این قابلیت را فراهم کرده است تا پیش‌نیاز دریافت دسته چک برای اشخاص حقیقی و حقوقی، اعتبارسنجی شخص متقاضی و نیز تعیین سقف اعتبار ریالی برای صدور هر برگ چک باشد.

برای تعیین معدل اعتبارسنجی هر فرد، باید فاکتورهای مهمی مانند درآمد جاری افراد، ریسک نکول و همچنین دارایی افراد مورد بررسی قرار گیرد. هر چند تبیین سقف اعتبار برای صدور چک و دریافت اطلاعات لازم جهت اعتبارسنجی دارندگان چک، مستلزم همکاری نهادهای متعددی همچون وزارت رفاه، سازمان امور مالیاتی و سازمان حسابرسی و نیز قوه‌قضائیه است. بانک مرکزی هنوز زیرساخت‌های لازم برای اعتبارسنجی و تعیین سقف صدور چک را به شکل کامل اجرایی نکرده است و همین قضیه کماکان راه را برای سودجویی کلاهبرداران در قالب صدور چک صوری و بی‌محل را باز گذاشته است.

شیوه اطلاع از سابقه چک‌های برگشتی صادرکننده چک

اما با این حال این سازوکار برای گیرندگان چک فراهم شده است تا با ارسال شناسه 16 رقمی مندرج در چک‌های‌ صیادی به سامانه استعلام پیامکی به شماره  701701 و در قالب رنگ‌های زیر از وضعیت اعتباری صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک های‌ برگشتی ثبت شده نزد بانک مرکزی مطلع شوند.

وضعیت سفید: صادرکننده چک فاقد هر گونه سابقه چک برگشتی بوده یا در صورت وجود سابقه، تمامی موارد رفع سوء اثر شده است.

وضعیت زرد:صادرکننده چک دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 50 میلیون ریال تعهد برگشتی است.

وضعیت نارنجی: صادرکننده چک دارای دو الی چهار فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 200 میلیون ریال تعهد برگشتی است.

وضعیت قهوه‌ای:صادرکننده چک دارای پنج تا ده فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی است.

وضعیت قرمز:صادرکننده چک دارای بیش از ده فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی است.

صفر تا صد پردازش چک‌های جدید اینترنتی انجام می‌شود

صادرکننده چک صیادی باید مندرجات چک شامل تاریخ «سررسید»، «مبلغ» و «اطلاعات هویتی» ذی‌نفع را علاوه بر اینکه در برگ چک درج می‌کند در سامانه صیاد نیز ثبت کند. همچنین ذینفع چک نیز هنگام دریافت برگ چک باید مندرجات آن را در سامانه صیاد، استعلام و با مندرجات برگ چک تطبیق دهد.

بر همین اساس از ابتدای فرودین‌ماه سالجاری، اشخاصی که قصد انتقال چک را دارند نیز دیگر نیازی به پشت‌نویسی چک ندارند و باید اطلاعات هویتی ذینفع جدید را در سامانه صیاد ثبت کنند؛ چراکه طبق قانون جدید، چک‌های جدید نباید در وجه حامل صادر شوند.

انجام ثبت و انتقال چک از طریق ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد شامل اینترنت‌بانک،موبایل‌بانک،اپ‌های موبایلی حوزه پرداخت و شعب بانک‌های عامل امکان‌پذیراست. همچنین قراراست سایرابزارهای مورد استفاده برای ارائه خدمات ثبت چک از جمله ابزار پیامکی و خودپردازها نیز بر اساس وعده مسئولان بانک مرکزی باید به زودی به مردم ارائه شود.

تکالیف بر زمین مانده قانون جدید بر دوش بانک مرکزی

تا به این لحظه موادی از قانون جدید چک توسط بانک مرکزی و بانک‌ها اجرا نشده است که طبق اعلام رئیس کل بانک مرکزی تاپایان سالجاری این قانون به صورت کامل اجرا می‌شود و برای اجرای قانون چک معادل ۱۷ وظیفه به بانک مرکزی داده شده که ۱۱ مورد آن اجرا شده و شش مورد آن نیز هنوز اجرا نشده است که شامل مواردی مانند چک الکترونیک، چک موردی، اعتبار چک و غیره است.