بستر ورود رمزارزها به بورس
این نخستین خصیصه این بازار و مهم‌ترین عاملی است که آن را از بازار پول مجزا می‌کند. این در حالی است که بازار سرمایه در بطن فعالیت خود نه صرفا به واسطه سررسید اوراق بلکه به واسطه ماهیت دادوستدهای آن است که هم از بازار پول و هم از بازارهای سنتی متمایز می‌شود. بازار سرمایه در واقع محلی است برای اوراق دارایی مختلف که بازه گسترده‌ای نظیر اوراق بدهی، سهام، اختیار و آتی را شامل می‌‌‌شوند. این در حالی است که به تازگی در برخی از بازارهای بیشتر توسعه‌یافته نظیر بازار دارایی در ایالات متحده پای رمزارزها هم در چارچوب ETF به چرخه معاملات باز شده و اوراق بهادار‌سازی از این نوع دارایی که از چندی قبل آغاز شده بود شکلی رسمی به خود گرفته است.
تمامی اینها در حالی روی داده که در ایران نه‌تنها فضای معاملات در بازار پر رمز و راز رمزارزها بسیار مبهم است بلکه تعلل قانون‌گذار در این حوزه سبب شده تا هنوز پس از گذشت چند سال از پا گرفتن بازار کریپتوکارنسی‌ها در دنیا و پر طرفدار شدن آن در ایران حتی تعریف روشنی از ماهیت این دارایی وجود نداشته باشد. به عبارت بهتر با گذشت چند سال از سربرآوردن بازار یاد شده در جهان، برای فعالان داخلی حتی مرز بین دارایی یا ارز بودن جدیدترین پدیده بازارهای مالی مشخص نشده است. آن‌طور که جدیدترین سخنان مجید عشقی در این باره نشان می‌دهد برای روشن شدن فضا در این زمینه راه بسیاری مانده و اگر قرار باشد این بازار مانند سایر دارایی‌های مالی زیر نظر بورس ساماندهی شود، «لازم است کمیته فقهی سازمان بورس و شورای فقهی بانک مرکزی در زمینه رمزارزها بحث کنند تا بتوان با توجه به تحولات این حوزه متناسب با دستورالعمل‌ها و ابزارهایی که می‌توان بر روی این پدیده تعریف کرد، تصمیم‌گیری لازم انجام شود.» سخنان او حکایت از نیاز به بهبود و روشن‌تر شدن قوانین در زمینه استخراج، معاملات نحوه انتشار و قوانین داد و ستد آن در بازار داخلی دارد. از این رو بیراه نخواهد بود اگر انتظار عملکردی سریع‌تر را از مسوولان حوزه یاد شده داشته باشیم. دلیل چنین انتظاری طبیعتا به دلیل نیاز به توسعه بیشتر بازار سرمایه و لزوم جلوگیری از خروج پول از اقتصاد رسمی به غیر‌رسمی و حتی خروج از کشور است.
دو بعد بلاک‌چین در بازار سرمایه
اما از کلیات موجود پیرامون این دارایی یا ارز که بگذریم می‌توان گفت که فناوری قرار گرفته در دل رمزارزها که به بلاک‌چین معروف است، از دو بعد می‌تواند در بازار سهام نقش‌آفرینی کند. نخست بعد پولی قضیه یا همان معاملات رمزارزهاست که طبیعتا نمود عینی‌تری در بازار دارایی خواهد داشت و دوم فناوری بلاک‌چین است که امروزه هم در بعد بانکداری و هم در بحث توسعه زیرساخت‌های بازار سهام قابلیت نقش‌آفرینی جدی دارد. بر اساس آنچه که رئیس سازمان بورس در هفتمین همایش مالی اسلامی مطرح کرد: «استفاده از فناوری‌‌‌هایی مانند بلاک‌چین در حوزه‌‌‌هایی مانند برگزاری مجامع یکی از راه‌‌‌حل‌هایی است که می‌تواند از برخی مشکلات نظیر به حد نصاب نرسید مجامع جلوگیری کند. در خصوص احراز هویت‌‌‌ها و امکان مشارکت گسترده طیف وسیعی از مردم نیز در یک رویداد از این طریق فراهم می‌شود.» با توجه به این گفته‌ها می‌توان توجه ناظر بازار به فناوری‌های جدید را برای بهبود عملکرد و کارآیی بازار به فال نیک گرفت. با این وجود نمی‌توان کتمان کرد که همگام شدن بازار سهام با تحولات روز رخ داده در دنیای فناوری و مالی نباید در حد حرف باقی بماند.
درجه اهمیت کریپتوها برای بورس
آیا رمزارز برای بورس مهم است؟ شاید اگر چنین سوالی را چهار سال قبل می‌پرسیدیم امکان پاسخ دادن به آن چندان وجود نداشت. چراکه در آن زمان نه تجربه رشد بازار در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ را داشتیم و نه فرار سرمایه پس از آن را که تا به امروز نیز ادامه داشته است. این در حالی است که هم‌اکنون پس از گذشته آن سال‌ها نه فقط تجربه داخلی بلکه رشد قابل‌توجه قیمت بیت‌کوین و سایر رمزارزها در بازارهای بین‌المللی را هم دیده‌ایم. در یک سال اخیر بیت‌کوین به روند صعودی بلندمدت خود ادامه داد و ظرف مدت کوتاهی نیز توانست خود را به محدوده ۶۹هزار دلار برساند، هر چند در ادامه با افت بها مواجه شد. همین امر سبب شد تا تقارن چنین رکوردشکنی با شرایط نزولی بازار سهام به فرار بخشی از سرمایه فعالان این بازار به سمت بازار کریپتوها منتهی شود. با توجه به همین تجربه می‌توان به خوبی نتیجه گرفت که بازار یاد شده به وضوح می‌تواند مانند هر بازاری در شرایط افزایش نااطمینانی در بازار سهام نقش رقیب را برای این بازار ایفا کند. از این رو اهمیت تنظیم شدن قوانین معاملات در بازار مذکور و ورود آن به بازار سرمایه می‌تواند هم به عدم‌خروج سرمایه از این بازار منتهی شود و هم می‌تواند به حفاظت از سرمایه فعالان بازار سهام و حتی سایر مردم علاقه‌مند به این حوزه بینجامد، چرا که در حال حاضر حضور در این بازار فاقد قوانین لازم بوده و سرمایه‌گذاری در آن را با عدم‌اطمینان و ریسک کلاهبرداری و سایر مشکلات حقوقی و قضایی مواجه می‌کند.
رمز ارزها در بازار سرمایه
بر اساس آنچه گفته شد به نظر می‌رسد نیاز بازار سرمایه به بلاک‌چین در هر دو حوزه تنظیم قوانین و مقررات معاملاتی و کارکردهای دیگر به شکلی جدی وجود دارد با این حال باید توجه کرد که در بعد معاملاتی رمزارزها، حضور در این بازار نیازمند توجه به چند نکته مهم است. نخست آنکه بازار سرمایه مانند هر بازار دیگری به‌خصوص در حوزه قانون‌گذاری نیازمند همسویی و تحولات دنیای کسب و کار است. بازار رمزارزها به عنوان یک بازار چابک با حداقل دخالت قانون‌گذاران از جمله بسترهایی است که ریسک قانون در آن تا حد زیادی اندک بود و سرمایه‌گذاری در آن آزادی بسیاری به فعالان آن می‌دهد. این در حالی است که بازار سرمایه در ایران هم در حوزه معاملات سهام و هم حوزه کالایی دارای محدودیت‌های عمده‌ای نظیر دامنه نوسان است که با روح فعالیت رمزارزها در تضاد بود و احتمالا رونق گرفتن ابزارهای مبتنی بر آن را با مشکل مواجه می‌کند. دوم آنکه اساسا پیش از پرداختن به این حوزه باید به این سوال مهم پاسخ داد که در خصوص یک فناوری با قابلیت رهگیری اندک مانند بلاک‌چین چگونه می‌توان معاملات آن را به قوانین و مقررات داخلی محدود کرد؟ همان طور که در ماه‌های گذشته دیده شد روند فعالیت بازار رمزارزها به نحوی بوده که نوسان قیمت دارایی‌ها در آن روزانه ممکن است از ۲۰درصد فراتر رود. این در حالی است که در بازار سرمایه میل به دامنه نوسان ۵درصدی در عمل هر نوع تحرک آزاد برای قیمت دارایی‌ها را محدود کرده است. در صورت بروز نوسانات شدید در این حوزه بازار سرمایه چگونه می‌تواند خود را با تحولات بین‌المللی آن وفق دهد؟ این سوال و بسیاری از سوالات دیگر در حالی مطرح می‌شود که پرداختن به این موضوع از سوی رئیس سازمان، بیش از آن که قدمی واقعی برای ورود رمزارزها به بازار سرمایه تلقی شود بیشتر به حرفی می‌ماند که فاصله آن با عمل بسیار بیشتر از فاصله بازار با حل چالش‌های پیش رو است. در حال حاضر بازار سهام در شرایطی هر روز به وزن کم کردن عادت کرده که همچنان چالش دامنه نوسان و حجم مبنا پیش روی بازار مانده و حتی مساله قیمت‌گذاری دستوری نیز در بهترین شرایط با تکرار فرمول سال‌های قبل در حوزه پتروشیمی پی گرفته شده است.
تمامی اینها در حالی رخ می‌دهد که بازار سرمایه به عنوان یک بازار پویا و پیچیده نیاز به گرفتن تصمیمات کارشناسی و بلندمدت دارد که به دور از نگاه کوتاه‌مدت و منفعلانه گرفته شوند و بتوانند کارکردی دائمی برای بازار سهام داشته باشند. اینطور که به نظر می‌‌‌آید پرداختن به مقوله بلاک‌چین و رمزارزها نیز صرفا گامی است که در راستای اشتیاق مدیران بازار سرمایه به تکمیل جعبه ابزار بورس گرفته می‌شود؛ جعبه ابزاری که بیش از داشتن کارآیی هم‌اکنون به ویترینی جذاب تبدیل شده که از انواع بازارهای آتی و اختیار تا فروش تعهدی سهام را در خود جای داده اما در عمل به جز معاملات ابتدایی سهام که همان معاملات نقدی هستند، ابزار قابل‌توجه دیگری وجود ندارد.