دائو چگونه وامدهی را تسهیل می‌کند؟
داود دوروش – پژوهشگر حوزه رمزارز و مه‌داده
همانطور که در یادداشت قبلی گفته شد، بلاکچین نوعی سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است که اطلاعات ذخیره شده روی این نوع سیستم میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود و با استفاده از رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت شده تقریبا از بین می‌رود. این فناوری و ویژگی‌هایش، افراد متخصص و شرکت‌های پیشرو در تکنولوژی را به سمت خود جذب کرد. ماحصل تلاش فناوران در این حوزه پیدایش مفهومی به نام سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO) و بالاخص سیستم‌های مالی غیرمتمرکز (Defi) برای سهولت و سرعت بخشیدن و همچنین کاهش ریسک‌های سیستم‌های سنتی در امور مالی مانند بانک‌ها، بیمه‌ها، موسسات وامدهی و … گردید. بنابراین پلتفرم‌های وامدهی بر بستر بلاکچین از جمله محصولات دائوها می‌باشد که استقبال و توجه زیادی را چه از سمت سرمایه‌گذاران خرد و چه سرمایه‌گذاران بزرگ و سازمانی به سوی خود جلب نموده است.
دائو چگونه وامدهی را تسهیل می‌کند؟
از محصولات مهم و کاربردی دائوها، پلتفرم‌های وامدهی است. با این مقدمه به سراغ معرفی پلتفرم‌های وامدهی بر بستر بلاکچین که یک دائو بسیار پرکابرد محسوب می‌شوند می‌رویم. البته این قسمت نیازمند اطلاعات فنی‌تر درخصوص نحوه کارکردن این پلتفرم‌ها می‌باشد که سعی شده با ساده‌سازی مطالب تا حد زیادی این نقیصه پوشش داده شود و مطالعه و پیگیری جزئیات بیشتر بر عهده خواننده قرارداده شده است. این پلتفرم‌ها به دلیل سهولت و سرعت در ارائه وام و ارزان بودن کارمزد (نه همه آنها)، طرفداران خود را پیدا کرده است. قرارداد هوشمند این پلتفرم‌ها در حالت کلی به شکل تامین نقدینگی تعدادی از ولت‌ها در استخر نقدینگی یک ارز مشخص و دریافت سود از قرض دادن آن به ولت‌های دیگر نوشته شده و هریک باتوجه به ویژگی‌های نحوه وامدهی جزئیات متفاوتی می‌توانند داشته باشند. یکی از معروف‌ترین و معتبرترین این پلتفرم‌ها میکردائو(maker dao) است.
این پلتفرم جزء اولین و بهترین پلتفرم‌های موجود برای وام گرفتن در قبال وثیقه گذاشتن ارز اتر بر بستر شبکه اتریوم است و توکن حاکمیتی آن میکر(MKR) می‌باشد. یعنی نودهایی که این توکن را دارند می‌توانند در تصمیمات این سازمان شرکت کرده و رای بدهند. دارندگان توکن میکر می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم میکردائو در رابطه با موارد مهمی همچون کارمزد، حفظ ثبات شبکه، نرخ سود و حتی تعطیلی اضطراری پلتفرم مشارکت کنند. توسعه این پلتفرم قابل توجه است، به طوری که در بروزرسانی‌های جدید امکان وثیقه گذاشتن ارزهای دیگر غیر از اتر هم به امکانات خود اضافه کرده است و تبدیل به پلتفرم چند وثیقه‌ای (Multi-Collateral) شده است . اکنون به طورخلاصه نحوه وامدهی این پلتفرم را بعد از توضیحات ارائه شده بیان می‌کنیم.
همانطور که ذکر شد توکن حاکمیتی پلتفرم میکردائو ارز میکر است که برای سیستم وامدهی این پلتفرم کاربرد دارد. ارز دیگر این پلتفرم دای (DAI) می باشد که ابزار پرداخت و تسویه وام‌های پرداختی در این پلتفرم است. دای به طور خلاصه یک ارز پایدار با پشتوانه رمز ارز، بر بستر شبکه بلاکچین (استاندارد ERC20) بوده و همه ویژگی‌های یک ارز پایدار در دنیای واقعی (مانند دلار، یورو، یوان و …) یعنی وسیله ذخیره ارزش بودن (به دلیل نوسانات بسیار ناچیز)، وسیله مبادله بودن (کاربرد داشتن در خرید و فروش کالاها و خدمات)، وسیله ارزش‌گذاری بودن (هر واحد دای معادل 1 دلار است) را دارد .
وجود این ارز در این پلتفرم، مهمترین مولفه در هر سیستم مالی که پول هست را مهیا می‌کند. این ارز برای پرداخت کارمزد، وام، تسویه و بطور کلی هر فعالیتی که نیاز به پرداخت در این پلتفرم باشد به کار می‌رود.
شاید برای خوانندگان عزیز این سوال پیش آمده باشد که با وجود ارزهای پایدار مانند دلار و یا تتر (پرکاربردترین ارزپایدار دیجیتال معادل 1 دلار) چه نیازی به وجود ارز دای می‌باشد؟
جواب مختصر برای این سوال می‌تواند قابلیت تولید شدن ارز دای توسط ارزهای دیجیتال وثیقه گذاشته شده (مانند اتر) توسط میکردائو باشد(همانطور که ذکر شد دای یک ارز با پشتوانه ارزهای دیجیتال است و نه با پشتواننه طلا یا نقره یا دارایی‌های فیزیکی دیگر). درواقع با وثیقه گذاشتن هر واحد اتر در این پلتفرم تا سقف مشخص در پلتفرم (که این سقف در پلتفرم میکردائو معادل 70 درصد ارزش دلاری وثیقه قرارداده شده است) ارز دای تولید شده توسط سپرده‌گذاران به کاربر وثیقه گذارنده اعطا می‌شود و کاربر می‌تواند ارز دای را برداشت کند و به کیف پول خود منتقل کرده و تبدیل به ارز پایدار واقعی کند و در زندگی واقعی هزینه کند. همچنین کارمزد وام‌دهنده‌گان (به نسبت مساوی همه کاربرانی که دارایی دیجیتالی قفل کرده‌اند) و تسویه وام گیرنده هم با همین ارز دای صورت می‌گیرد. این فرایند در عین سادگی پیچیدگی‌هایی دارد که در این یادداشت نمی‌گنجد.
کاربرانی که دارایی دیجیتالی خود را در استخر نقدینگی میکردائو قفل کنند و وامی نگیرند در سود کارمزد پرداختی وام گیرندگان شریک می‌شوند. این طرح انگیزشی به منظور بالابردن نقدینگی ارزدای در استخرهای نقدینگی میکردائو قرارداده شده است. همچنین افراد در هر زمان که اراده کنند می‌توانند سپرده خود را از استخر نقدینگی خارج کرده و لازم به پرداخت جریمه‌ای نمی‌باشد.
- این سیستم وامدهی مبتنی بر بلاکچین چه فواید و ضعف‌هایی نسبت به سیستم وامدهی سنتی دارد؟
حال با وجود تمام جذابیت‌هایی که این سیستم برای تسهیل فرایند اعطای وام ایجاد کرده باید برگ برنده‌ای نسبت به سیستم‌های سنتی داشته باشد که ارزش توجه و سرمایه‌گذاری برای توسعه ارائه خدمات وامدهی مبتنی بر بلاکچین را ایجاد نماید. در این بخش قصد داریم به بررسی فواید و ضعف‌های این پلتفرم نسبت به سیستم سنتی وامدهی بپردازیم. سرعت بالای توسعه فناوری‌های بلاکچینی به حدی است که ممکن است بزودی موارد ذکر شده در این بخش دستخوش تغییرات گردد. لذا با پذیرش اینکه نگارنده موارد این یادداشت را فقط در مقطع فعلی بررسی کرده به ادامه یادداشت می‌پردازیم.
اگر بخواهیم مهمترین فواید پلتفرم وامدهی مبتنی بر بلاکچین نسبت به سیستم سنتی در سمت وام‌گیرنده را بیان کنیم، عدم اعمال سلیقه شخصی وام‌دهنده در اعطای وام، سرعت بالای فرایند اعطای وام، کارمزد و بهره بسیار کمتر و حفظ دارایی با ارزش (دارایی دیجیتالی که وثیقه گذاشته می‌شود.) مهمترین هستند. همچنین مهمترین فواید پلتفرم وامدهی مبتنی بلاکچین نسبت به سیستم سنتی در سمت وام‌دهنده را می‌توان تضمین بازگشت وام اعطا شده به همراه کارمزدهای ملزوم (از طرف وام گیرنده)، حذف هزینه‌های تخصیص مکان و کارمند و هزینه‌های سربار و سرعت بخشیدن فرایند اعطای وام از محل تامین سپرده‌گذارها نام برد.
اما در کنار این نقاط قوت نقاط ضعفی هم می‌توان برای این پلتفرم در مقایسه با سیستم‌های سنتی درنظر گرفت که مهمترین آن بیمه نداشتن پلتفرم در قبال هک و سرقت دارایی‌ها می‌باشد. با توجه به مهمترین ریسکی که این پلتفرم‌ها در حال حاضر با آن روبرو هستند، یعنی هک شدن استخر نقدینگی این پلتفرم‌ها و امکان دزدیده‌شدن دارایی‌های سپرده‌گذاران و وثیقه‌گذاران تا کنون بیمه‌ای برای دارایی کاربران در صورت سرقت یا کلاهبرداری در نظر گرفته نشده است. در صورتی که دارایی کاربران در سیستم‌های سنتی مشمول بیمه کامل قرار می‌گیرد و کاربر در صورت بروز هر اتفاقی داراییش حفظ خواهد شد.
طبق آخرین اطلاعات طرحی نیز برای بیمه کردن دارایی کاربران نوشته شده، مبتنی بر ساخت توکن و فروش آن در بازار برای جبران زیان سرمایه‌گذاران و وثیقه‌گذاران که هم اکنون در مرحله توسعه و انتشار در نسخه جدید قراردارد بنابراین درمورد رفع این مشکل نمی‌توان نظر قطعی داد.
- ریسک‌های فعلی سیستم وامدهی مبتنی بر بلاکچین چیست و تا فراگیر شدن چه چالش‌هایی دارد؟
بطورکلی فناوری بلاکچین به دلیل بنیانگذاردن فرهنگ و رویه عدم تمرکز با انتقادها و مقاومت‌های متعددی در سر راه توسعه خود چه از سمت دولت‌ها چه نهادها و سازمان‌ها و چه حتی مردم عادی قرار گرفته است. دائوها هم که محصولی بر بستر بلاکچین است مستثنی نبوده و با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. اما همانطور که پیدایش اینترنت در اوایل دهه 1960 میلادی با همه مخالفت‌ها و بدعت‌ها و چالش‌ها به چنین فراگیری در زمانه حال رسیده است، فرضیه عدم امکان انحلال بلاکچین نیز نوید پیمودن مسیر فراگیری اینترنت برای توسعه بلاکچین را می‌دهد. با این حال در این زمان مهمترین چالش دائوها ، بالاخص پلتفرم‌های وامدهی، فراگیر شدن و جلب اعتماد سازمان‌ها و نهادها و مردم عادی می‌باشد.
دیگر ریسک مطروحه برای این پلتفرم‌ها، عدم رگولاتوری جامع همانند همه بخش‌های بلاکچین است. دولت آمریکا به عنوان پیشرو در توسعه و استفاده از این فناوری‌ها در حال حاضر در حال تحقیق و تلاش برای قانونمند کردن فضای حاکم بر بلاکچین می‌باشد اما متاسفانه در پایه‌ای ترین بخش‌های بلاکچین نیز هنوز قانونگذاری مدون و کاربردی صورت نگرفته است و ریسک ممانعت علیه این پلتفرم‌ها یا از دست گرفتن امکانات ویژه آن هرچند که نتوانند به طور کلی مانع فعالیت آنها شوند (به دلایل عدم امکان انحلال فناوری بلاکچین) اما با اعلان ممانعت، اعتبار این پلتفرم‌ها را به شدت کاهش خواهند داد.
ریسک دیگری که این پلتفرم‌ها در حال حاضر با آن روبرو بوده و انتظار می‌رود در فرایند توسعه آنها به منظور فراگیرشدن رفع گردد امکان حمله 51 درصدی و هک شدن و به سرقت رفتن دارایی‌های دیجیتالی کاربران و وام‌گیرندگان هست. ریسک بعدی دائوها مشکلات فنی قراردادهای هوشمند است که به دلیل جدید بودن این فناوری طبیعی بوده و به مرور رفع خواهد گردید اما مشخصا برای پلتفرم‌های وامدهی که با دارایی دیجیتالی افراد سروکار دارد تا رفع کامل این ایرادات ریسک جدی محسوب می‌شود. و به عنوان مورد آخر که در این بخش می‌توان اشاره کرد چالش کاملا غیرمتمرکز نبودن دائوها هست که با وجود ماهیتی که بلاکچین یعنی غیرمتمرکز بودن دارد به دلیل ضعف در رگولاتوری و ضعف‌های فنی قراردادهای هوشمند هنوز قطعا نمی‌توان ادعا کرد که هر دائویی کاملا غیرمتمرکز و بدون دخالت و اعمال سلیقه انسان یا دولت‌های مرکزی می‌باشد.
کلام آخر
در حال حاضر بیش از 223 میلیارد دلار به صورت دارایی دیجیتال در پلتفرم‌های دائو قفل شده است. عدم همگام‌سازی و بکارگیری محصولات دائو و مبتنی بر شبکه بلاکچین ادامه کار را برای سیستم‌های سنتی با چالش‌های بزرگی مواجه می‌کند. با این فرض بسیار محتمل که امکان حذف محصولات دائو و مبتنی بر شبکه بلاکچین با تمام چالش‌هایی که در حال حاضر با آن روبرو هست وجود نداشته باشد، سیستم‌های سنتی خود را باید با این موج همراه کنند تا بتوانند بیشترین بهره را ببرند و از میدان خارج نشوند.