نبض کند تجارت الکترونیکی
معاملات تجارت الکترونیک ایران در یک سال گذشته رشد نه چندان چشمگیری داشته است. به گواه گزارش سالانه‌ای که مرکز توسعه تجارت الکترونیک از تغییرات این صنعت در یک سال گذشته منتشر کرده است، نرخ رشد تراکنش‌های تجارت الکترونیک کشور در سال ۱۴۰۰ رشد ۱۴ درصدی داشته. در بخش زیرساخت تجارت الکترونیکی این گزارش، ضریب نفوذ تلفن همراه برای سال ۱۴۰۰، معادل ۱۶۷ درصد اعلام شده که نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد ۶ درصدی داشته است.
بر این اساس تعداد کاربران موبایل‌های هوشمند در سال گذشته به ۱۹/ ۵۷ میلیون نفر رسیده است و همچنین به‌طور متوسط، در این سال دو میلیون و ۶۸۱ هزار و ۹۳۶ گواهی امضای الکترونیکی در کشور صادر شده است. میزان رشد تعداد گواهی‌های امضای الکترونیکی نسبت به سال ۱۳۹۸، رشدی ۱۲۴ درصدی را نشان می‌دهد. تعداد کاربران اینترنت هم از ۰۹/ ۷۸ میلیون نفر در سال ۱۳۹۸ به ۹۲/ ۱۰۶ در سال ۱۴۰۰ رسیده که این روند نشان از رشد ۸۰/ ۱۲ درصدی دارد. البته افزایش تعداد کاربران اینترنت، بیش از هر چیز به خاطر همه‌گیری کووید-۱۹، دورکاری‌ها و مجازی شدن کلاس‌های درس در مدارس و دانشگاه‌ها بوده است. این گزارش نشان می‌دهد که ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در ایران ۵۶ درصد و تعداد کاربران آن ۴۸ میلیون نفر است. بر این اساس، ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۲/ ۱۲۷ درصد اعلام شده است، در حالی که طبق آمارهای منتشر شده در وب‌سایت معتبر InternetWorldStats، ضریب نفوذ اینترنت در ایران برابر ۹۱ درصد است.
در بخش مربوط به عملکرد تجارت الکترونیکی این گزارش آمده است که ارزش کل معاملات تجارت الکترونیکی کشور در سال گذشته برابر ۱۲۹۷ میلیارد تومان بوده است که ۸۶۶ هزار میلیارد تومان آن مربوط به مجموع مبالغ تراکنش‌های درگاه پرداخت اینترنتی، ۳۷۱ هزار میلیارد تومان هم به مجموع مبالغ پرداخت در محل و سایر روش‌های پرداخت مرتبط هستند. متوسط مبلغ هر تراکنش تجارت الکترونیکی برابر ۳۴۳ هزار تومان بوده و تعداد کل تراکنش‌های آن ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون است که نسبت به سال ۹۹ رشد ۱۴ درصدی داشته است. ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی در سال ۱۳۹۷، برابر ۲۰۸ هزار میلیارد تومان بود؛ این عدد با رشد ۱۰۳ درصدی در سال ۱۳۹۸ به ۴۲۳ هزار میلیارد رسید و پس از آن رشد ۱۵۹ درصدی را تجربه کرد و در سال ۱۳۹۹ به ۱۰۹۷ هزار میلیارد تومان رسید. در نهایت ارزش اسمی این معاملات در سال ۱۴۰۰ با رشد ۱۳ درصدی، به ۱۲۳۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.
در این گزارش بخشی به‌نام روش‌های تجارت الکترونیک وجود دارد که در آن، ارائه کالا یا خدمت واحدهای تجارت الکترونیکی از طریق شبکه‌های اجتماعی ۸۰ درصد، پیام‌رسان‌ها ۲۸ درصد و نرم‌افزارهای تلفن همراه ۲۴ درصد را به خودشان اختصاص داده‌اند. بررسی روش‌های ارسال و تحویل کالا در واحدهای تجارت الکترونیکی در این گزارش نشان می‌دهد که شرکت ملی پست ۶۰ درصد، شبکه توزیع کسب‌وکار ۲۰ درصد، شرکت‌های باربری بین شهر ۱۳درصد، شرکت‌های پست خصوصی و شرکت‌های پیک خصوصی هر کدام ۹ درصد از بازار ارسال یا تحویل کالا را در اختیار دارند. مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران در این گزارش به روش‌های تامین سرمایه واحدهای تجارت الکترونیکی در سال گذشته اشاره کرده است. تامین سرمایه این واحدها ۹۴ درصد از طریق سرمایه‌گذارهای شخصی، ۳ درصد از طریق شتاب‌دهنده‌ها و بخش خصوصی، ۲ درصد به روش جمع‌سپاری مالی و یک درصد هم از راه سرمایه‌گذاران دولتی انجام می‌شود.
سازمان تجارت الکترونیکی ایران در این گزارش به واحدهای تجارت‌الکترونیکی دارای اینماد هم اشاره کرده است. بر این اساس، بررسی سوابق فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد نشان می‌دهد که ۵۱ درصد از واحدها یک تا ۴ سال سابقه، ۲۷ درصد ۴ تا ۸ سال، ۲۰ درصد کمتر از یک سال و ۲ درصد بالای ۸ سال سابقه فعالیت دارند. تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی ۴۰۰ هزار وب‌سایت، تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد ۱۲۰ هزار و ۲۸۸ و تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد بی‌ستاره بیش از سه هزار و ۸۰۰ واحد اعلام شده است. بیشترین زمینه فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد مربوط به فروشگاه‌های تخصصی کالاهای شخصی، برنامه‌نویسی و کامپیوتر، آموزش، فروشگاه تخصصی تجهیزات، خدمات آموزشی، فرهنگی و هنری عنوان شده است.
عقب‌‌ماندن از روند جهانی
نگاهی به روند رشد تجارت الکترونیک در جهان نشان می‌دهد که این صنعت در اغلب کشورها بعد از همه‌گیری کووید-۱۹ رشد انفجاری را تجربه کرده است. به گزارش موسسه مالی معتبر جهانی مورگان استنلی، با شروع همه‌گیری کووید-۱۹ موج تازه‌ای از رشد در صنعت تجارت الکترونیک جهانی آغاز شد؛ چرا که اکثر مردم در این دوره ناچار به روی آوردن به سبک زندگی آنلاین شدند و به این ترتیب خدمات آنلاین – به خصوص تجارت الکترونیک- در این دوره رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد.
در واقع شیوع کووید-۱۹ باعث تولد دوباره صنعت تجارت الکترونیک در دنیا شده و خرید آنلاین به جایگزینی عملی برای خرده‌فروشی‌های محلی تبدیل شدند. در واقع سهم تجارت الکترونیک جهانی از کل صنعت خرده‌فروشی دنیا، از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۲۱ درصد در سال ۲۰۲۱ افزایش پیدا کرده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این سهم در سال جاری میلادی به ۲۲ درصد برسد. گزارش دیجی‌کالا از وضعیت تجارت الکترونیک ایران در سال ۱۴۰۰ هم نشان می‌دهد که سهم خرده‌فروشی آنلاین از کل بازار خرده‌فروشی در ایران چهار درصد است. این میزان نه‌تنها نسبت به کشورهای بزرگ دنیا، بلکه حتی نسبت به کشورهای منطقه نیز بسیار ناچیز است. سهم تجارت الکترونیک در ترکیه – که نزدیک‌ترین شرایط را از نظر جمعیت و اقتصاد با ایران دارد- از بازار خرده‌فروشی این کشور ۹ درصد است؛ یعنی بیش از دو برابر سهم تجارت الکترونیک ایران از کل بازار خرده‌فروشی!