چرا دولت در فشردن دکمه فیلترینگ دائمی اینستاگرام محتاط است؟
بهادری جهرمی سخنگوی دولت هم امروز در سخنانش از شروط ادامه فعالیت اینستاگرام گفت:«دولت کارگروهی تشکیل داده که یکی از وظایفش ترسیم راهکارهایی است که اقدامات خلاف امنیت گروهی در این پلتفرم ها باعث ضربه به بستر کسب و کار دیگران نشود.» او گفت اگر این پلتفرم ها قوانین خودشان را رعایت کنند از سوی دولت برای ادامه فعالیت حمایت می شوند
تصمیم درباره فیلترینگ اینستاگرام نه به دلیل سیاسی که به دلیل بررسی زیرساخت ها و چالش های اقتصادی که در خود جای داده است ، نیاز به بررسی دقیق دارد. این شبکه اجتماعی برخلاف پیام رسان هایی چون واتساپ یا تلگرام و وایبر نیست.
اینستاگرام در این سال های گذشته بزرگترین شبکه کارآفرینی کشور را تشکیل داده است. چرخه ای که دولت های مختلف از انجامش ناتوان بوده اند. این بستر انتشار فرصتی برای کسب و کارهای کوچک شده است تا صاحبان شان بتوانند شبکه ای برای فروش محصولات شان داشته باشند. پیج های چند صد یا چند ده هزار نفری از فروشندگان صنایع دستی تا محصولات خانگی و البته شبکه محصولات دیگر که در میان شان موارد فروش محصولات ممنوعه چون قاچاق هم دیده می شود.
دو پلتفرم قانون گریز آمریکایی
روزهای کرونا و محدودیت های ایجاد شده ، این اتصال مردم به زنجیره خرید در اینستاگرام را مستحکم تر کرد و حالا در مهرماه ۱۴۰۱ شرایط به شکلی شده برای فیلترینگ اینستاگرام ، اعلام می شود ۹ میلیون نفر از مردم زندگی شان با این شبکه گره خورده است.این بار این جمله را نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران گفته است. رقمی که شاید هیچ یک از ارگان های دولتی هم زنجیره انسانی مستقیم شان به آن تا این جمعیت نرسد. ایجاد محدودیت ها در اینستاگرام صدای مدیرعامل پست دولتی را در می آورد و می گوید درآمدهای شان به یک سوم کاهش یافته است و این یعنی دو سوم فروش پست در کشور حاصل ارسال بسته های زنجیره پستی محصولات فروخته شده در اینستاگرام هستند. شبکه ای که قطعا استانداردهای توزیع محصول از نظر امنیت را تامین می کند و هر محصول خلاف مقرراتی امکان ارسال با پست را ندارد.
در این شرایط اما حساسیت های امنیتی سبب شده تا مسئولان امنیتی محدودیت هایی را برای دسترسی به اینستاگرام ایجاد کنند. همزمان وزیر ارتباطات در میان فشار شدید رسانه های مختلفی چون همشهری تاکید کرده است که برنامه ای برای فیلترینگ اینستاگرام نداشته اند اما شرایط خاص امنیتی سبب شده شرایط عوض شود. او البته تاکید کرده اینستاگرام چنانچه شروط و پالیسی خود درباره تعهد به ممنوعیت فعالیت های پیج های فروش اسلحه و محتوای خشونت آمیز درباره ایران هم اعمال کند و تعهدات لازم در این زمینه را به ایران بدهد ، مشکلی برای فعالیت ندارد .
صحبت های وزیر ارتباطات درباره محدودیت های اینترنت البته حاوی این جمله بود که دیگر تمام محدودیت های اعمالی غیر از محدودیت واتساپ و اینستاگرام این دو پلتفرم آمریکایی که حاضر به پذیرش قوانین داخلی کشور ما نیستند، برچیده شده اند.
همچنان محدودیت ها امنیتی است
این گفته وزیر اما معنایش فیلترینگ دائمی این دو پلتفرم است؟ باقری عضو ناظر مجلس در شورای فیلترینگ این گفته را تائید نمی کند. او گفته است:« محدودیت های اعمالی همچنان بر اساس تصمیم امنیتی است و هیچ نهاد تصمیم سازی در این باره تصمیم جدید و قطعی نگرفته است.»
همزمان وزیر ارتباطات از تلاش برای حمایت از پلتفرم های ایرانی برای تبدیل شدن به بستر کسب و کار مردم سخن می گوید و از مردم و فعالین اقتصادی مشغول در اینستاگرام دعوت می کند به پلتفرم های داخلی بروند. همچنین بحث وام برای کوچ به پلتفرم های داخلی مطرح می شود . با این وجود همچنان فاصله زیادی میان کسب و کارهای فعلی بر بستر اینستاگرام و پلتفرم های داخلی جایگزین وجود دارد. تا جایی که حتی مرتضی آقا تهرانی رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس می گوید فیلترینگ اثربخش نیست و باید پلتفرم های داخلی موثری ساخت که خود مردم با رضایت استفاده از آنها را ترجیح بدهند.
درحال حاضر اما گزینه های داخلی پیش رو ، ایتا ، روبیکا و چند پلتفرم دیگر هستند که همگی روی هم تنها ۱۷ درصد مخاطب دارند و حتی پس از محدودیت های اخیر هم بر میزان مخاطبان شان افزوده نشده است و مثلا در اوج محدودیت ها این تلگرام بود که بیشترین رشد مخاطب را با استفاده از پروکسی های دور زننده سرورهای داخلی ، جذب کرد و گردش اخبار و پیام های داخلی در آن جریان داشت.
چالش بزرگ جایگزین
مسئول تجارت دیجیتال اتاق بازرگانی تهران از هزینه کرد بیش از ۲هزار ۵۰۰ میلیارد تومان برای روبیکا در سال های گذشته خبر داد. رقمی که از کل سرمایه گذاری اقتصاد دیجیتال ایران بیشتر است اما عایدی آن تقریبا هیچ بوده و این پلتفرم به عنوان بزرگترین سوپر اپلیکیشن پیام رسان با قابلیت شبکه اجتماعی داخلی در سال های گذشته به دلیل عدم رعایت اصول حقوق شخصی افراد از سوی ساترا ابطال مجوز هم شده است.
همه این اجزای کنار هم قرار گرفته معمای پیچیده اینستاگرام سبب شده است درباره اعلام رسمی فیلترینگ دائم این پلتفرم اندیشه بیشتری شود. اگرچه این محدودیت های اعمالی وجود دارند و عملا دسترسی ها به اینستاگرام به کتپمترین حد ممکن رسیده است. همین امروز معاون سیاسی وزارت کشور اعلام کرده باید علیه سران این دو اپلیکیشن به دلیل نقش شان در حوادث تلخ روزهای اخیر و اغتشاشات اعلام جرم شود . او خواستار برخورد با این پلتفرم ولی در سوی دیگر هم بعد اقتصادی زندگی مردم برای مسئولان اهمیت ویژه ای دارد و به نظر می رسد هنوز نقشه دقیق جدیدی برای عبور از پیچ اینستاگرام ترسیم نشده است. ها به دلیل عدم رعایت قوانین کشور شده است . این نگاه مشخص تمام مسئولان کشور برای ادامه فعالیت اینستاگرام در ایران است. این بخش از گفته های میرتاج الدینی نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی بر همین مسئله تاکید دارد:« همه کشورها به این ترتیب عمل می‌کنند و پیام‌رسان ها برای فعالیت در آن کشورها باید قوانین را بپذیرند. به هر ترتیب بسترهای پیام رسانی در فضای اینترنت به صورت یک طرفه عمل و قوانین کشور را نقض می‌کنند. لذا همه کشورها این قانون را دارند که پیام رسان ها دفتر نمایندگی در داخل آن کشور داشته باشند و حقوق مردم را رعایت کنند که اگر حقی ضایع شد محلی برای مراجعه و شکایت وجود داشته باشد.در نتیجه پیام‌رسان ها باید قوانین کشور را رعایت کنند تا بتوانند از این زیرساخت ها و بسترهایی که در کشور وجود دارد استفاده کنند. البته این بستگی به تصمیم شورای عالی فضای مجازی دارد چرا که در آنجا همه زوایای موضوع فیلتر پیام‌رسان ها را بررسی و نظر کارشناسی خود را اعلام می‌کنند.»
چرا باید در برخورد قطعی با اینستاگرام دقت کرد؟
میرتاج‌الدینی در واکنش به اینکه اگر مالکان پیام‌رسان ها قوانین ایران را نپذیرند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ می گوید:« درباره چگونگی برخورد با پیام‌رسان‌هایی که از قوانین ایران پیروی نمی‌کنند تصمیم خاصی گرفته نشده است. در حقیقت نمی‌توانم بگویم چراکه تصمیم خاصی گرفته نشده و فعلا تا زمانی که این حوادث برطرف شوند شرایط اضطراری است.»
با کنار هم قرار دادن تمام داده ها می توان گفت دولت که تا همین یک ماه قبل شخص رئیس جمهور در آن بر فعالیت اقتصادی مردم بر بستر اینستاگرام نظر مثبت و حمایتی داشته است ، حالا باید از میان اعلام ممنوعیت دائمی این پلتفرم درحالی که هنوز بازار جایگزینی برای فعالیت اقتصادی اش نیست و تداوم فعالیت این پلتفرم در صورت عدم پذیرش پروتکل های مد نظر و مندرج در قانون کشورمان ، یکی را انتخاب کند. فعلا شرایط اضطراری این فرصت را در اختیار وزارت ارتباطات قرار داده تا بتواند احتمالا رایزنی ها را با شرکت متا از یک سو و دارندگان پلتفرم های داخلی از سوی دیگر آغاز کند و نقشه راهی مطمئن برای آینده معاش این جمعیت ۹ میلیون نفری پیشنهاد دهد. اتفاقی که اگر تصمیم درستی برایش گرفته نشود ، خود می تواند چالش های بعدی را در پی داشته باشد.
چالش هایی چون فعالیت تجاری جمع زیادی از مردم که احتمالا ناچارند بر پایه استفاده از فیلترشکن ها ، در پلتفرمی ممنوعه فعالیت اقتصادی داشته باشند یا جمعیتی که بازار هدف شان را با بسته شدن این عرصه فروش از دست می دهند و در پلتفرم های معرف جدید هم بازاری بدست نمی آورند و اینگونه دچار مشکلات ناشی از دست دادن راه امرار معاش روبرو می شوند که خود آسیب های خطرناک بسیاری را به همراه خواهد داشت.
چشم اندازتان چیست؟
تسریع هرچه سریعتر تکنولوژیک و تولید پلتفرمی که در رقابت با این پلتفرم های بین المللی قابلیت رقابت داشته باشد و صاحب مزیت های رقابتی باشد احتمالا از نیازهای اولیه اخذ تصمیم دائمی برای محدودیت اینستاگرام است. اگرچه تجربه گذشته فعالیت پلتفرم های داخلی و مسیر طی شده تا امروز نگرانی ها در این زمینه را همچنان باقی نگه می دارد و باید دید مسئولان چه چشم انداز روشنی را برای کاستن از مشکلات فعلی ترسیم خواهند کرد.