مالیات بر فعالیت اینستاگرامی؟

چندسالی است که رونق قابل‌توجه برخی کسب‌وکارها بر بستر پلتفرم‌های دیجیتال، سیاستگذاران را بر آن داشته تا این گروه‌ها را نیز در زمره مؤدیان مالیاتی بگنجانند. تا چند ماه پیش از آغاز محدودیت‌های اینترنتی گسترده اخیر که منجر به فیلتر شدن اینستاگرام شد، کسب‌وکارهای فعال بر این بستر اعم از فروشگاه‌ها، تولیدکنندگان محتوا و اینفلوئنسرها هم یکی از اهداف جدی سازمان امور مالیاتی برای مشمول مالیات شدن بودند؛ حتی در نخستین گام، اطلاعات مالی اینفلوئنسرها(کاربران دارای بالای ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده) استخراج شد و با دریافت اظهارنامه‌های‌شان، آنها هم در صف دریافت مالیات قرار گرفتند. پس از قطع دسترسی کاربران به شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار – به خصوص اینستاگرام- دولت در طرح حمایتی اخیر خود اعلام کرد که قرار است برای کسب‌وکارها و کاربرانی که فعالیت خود را به پلتفرم‌های داخلی منتقل کنند، تا سقف درآمد دو میلیارد تومان معافیت مالیاتی لحاظ ‌کند. حالا این سوال مطرح می‌شود که تکلیف برنامه سازمان امور مالیاتی در اخذ مالیات بر درآمد فعالان این پلتفرم‌ها چه خواهد شد و آیا اساسا قرار است بابت فعالیت در فضایی که دسترسی به آن مسدود شده نیز مالیات دریافت شود؟

مسیر سه ساله مالیات‌سازی از فضای مجازی

در اواخر سال ۹۸ بود که درآمدهای چشمگیر فعالان فضای مجازی خصوصا اینفلوئنسرها، سیاستگذاران را برآن داشت که درآمدهای این گروه را نیز مشمول مالیات کنند. در آن زمان ‌محمد مسیحی‌، معاون درآمدهای مالیاتی سازمان امور مالیاتی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اظهار کرد که از سال آینده اینفلوئنسرها نیز مشمول پرداخت مالیات می‌شوند. وی در تشریح برنامه این سازمان برای اخذ مالیات از این گروه‌ها گفت: «برای بحث شبکه‌های اجتماعی ‌هیچ محدودیتی از بابت شمول مالیات نداریم و فعالان فضای مجازی مثل بقیه افرادی که در فضای واقعی ‌فعالیت می‌کنند حتما مشمول مالیات می‌شوند.» وی همچنین افزود: «در یکی، دو سال گذشته برنامه‌ای برای ‌رسیدگی به فعالان فضای مجازی در دستور کار داشتیم و بخشی را هم مطالبه مالیات کردیم که بیشتر آنها به نتیجه رسیده است و اکثر این افراد دارای پرونده مالیاتی و کد مالیاتی هستند.» به این ترتیب طبق بند ذ تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۰، مقرر شد تا درآمدهای کاربران دارای بیش از ۵۰۰‌هزار دنبال‌کننده از محل تبلیغات، مشمول مالیات بر درآمد می‌شوند و مرداد ماه سال گذشته نیز وزیر اقتصاد دستورالعمل نحوه پرداخت مالیات اینفلوئنسرهای دارای این شرایط را برای اجرا به سازمان مالیاتی ابلاغ کرد. سرانجام و پس از کش‌وقوس‌های فراوان در این مسیر، این مساله در اواخر سال گذشته وارد فازهای جدیدی شد و با وجود مخالفت شدید بسیاری از فعالان فضای مجازی و گروهی از اینفلوئنسرها در چندقدمی پرداخت مالیات قرار گرفتند.

داوود منظور، رئیس سازمان امور مالیاتی درباره اراده سازمان برای اخذ مالیات از این قشر اعلام کرده بود: «برای سازمان امور مالیاتی فرقی نمی‌کند که مالک حساب بانکی و درآمدهای فعالیت اقتصادی، فروشنده لبنیات باشد یا یک هنرمند سلبریتی‌؛ یعنی هنرمندان، ورزشکاران و افرادی که شاخص‌ها و ویژگی‌های سلبریتی را دارند نیز مشمول مالیات می‌شوند. برای هنرمندان معافیت مالیات تا درآمد ۲۰۰ میلیون تومانی را در نظر گرفته‌ایم و به غیر از آنها تمام سلبریتی‌ها باید مشمول مالیات شوند. البته استقبال سلبریتی‌ها و بلاگرها از پرداخت مالیات زیاد بوده؛ چراکه به خوبی می‌دانند در صورت عدم پرداخت مشمول جرایم کتمان مالیات می‌شوند و برای آنها پرونده مالیاتی تشکیل خواهد شد.» در نهایت طبق آنچه سازمان امور مالیاتی اعلام کرد، اینفلوئنسرها تا پایان تیرماه امسال مهلت داشتند اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه کنند و اگر مشمولان اظهارنامه را ارائه ندهند، نمی‌توانند از هیچ‌یک از معافیت‌های قانونی بهره‌مند شوند و اینفلوئنسرهایی هم که اظهارنامه خود را تحویل داده باشند، مشمول عدم مشمول دیرکرد مالیاتی در محاسبه مالیات خواهند شد.

در آخرین به‌روزرسانی این طرح که اواخر شهریور امسال و درست پیش از آغاز فیلترینگ اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی اعلام شد، سعید توتونچی، معاون سازمان امور مالیاتی در گفت‌وگو با «ایلنا» اعلام کرد که گام‌های معمول اخذ مالیات از درآمد اینفلوئنسرهای بالای ۵۰۰ هزار فالوور در جریان است. وی تاکید کرد که اطلاعات این گروه‌ها توسط دستگاه‌هایی که مسوولیت حاکمیتی برای کنترل فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را برعهده دارند، به دست آمده و به سازمان امور مالیاتی ارائه شده‌ است. معاون سازمان امور مالیاتی درباره ردیابی میزان فعالیت اقتصادی اینفلوئنسرها گفت: پس از ارائه این اطلاعات به سازمان امور مالیاتی، باید به سمت اطلاعات مالی و فعالیت اقتصادی این افراد برویم که برای استخراج این اطلاعات مالی از توان شرکت‌های معتبر و معتمد در این زمینه استفاده کرده و به زودی مالیات این قشر هم تعیین تکلیف می‌شود. طبق آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان امور مالیاتی ۲۶۰نفر از اینفلوئنسر‌های اینستاگرامی در آستانه پرداخت مالیات قرار گرفته بودند. این روزها و در حالی که این شبکه اجتماعی مورد بحث اکنون رسما فیلتر شده، این سوال مطرح می‌شود که آیا اساسا دریافت مالیات از فعالان این حوزه در چنین شرایطی معقول است و اصلا تکلیف ادامه این طرح چه خواهد شد.

سرانجام مبهم مالیات اینفلوئنسرهای اینستاگرامی

اگرچه جذابیت‌های درآمدی این پلتفرم‌، سیاستگذاران را بر آن داشت که در مسیر شناسایی درآمدهای فعالان این شبکه‌ اجتماعی و دریافت مالیات از آنها قدم بگذارند، اما این پلتفرم که تا پیش از فیلترینگ اخیر بیش از ۵۰ میلیون کاربر ایرانی داشت، همواره برای برخی گروه‌های حاکمیتی حساسیت‌برانگیز بوده است؛ به‌طوری که از گذشته تا حالا، همواره سایه تیغ فیلترینگ بر این شبکه اجتماعی محبوب که میزبانی بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و خانگی را در فضای اینترنت بر عهده دارد، حس می‌شد؛ به گواه بررسی‌های انجام شده توسط شرکت خدمات زیرساختی «ابرآروان» هم اینستاگرام یکی از پراختلال‌ترین پلتفرم‌های فعال در ایران است. همین امر در ابتدای رونمایی از این طرح، انتقادات مختلف را میان فعالان این حوزه برانگیخته بود. آنها معتقد بودند که چرا باید برای فعالیت در یک پلتفرم رایگان که بارها برای فعالیت در آن مانع‌تراشی هم شده، مالیات پرداخت شود. حالا که این پلتفرم محبوب رسما فیلتر شده است، تردیدهای زیادی درباره ادامه طرح دریافت مالیات از مطرح می‌شود و این انتقادات شکل جدی‌تری به خود گرفته‌اند. در همین راستا، پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پلتفرم «پادرو» که در زمینه ارائه خدمات به کسب‌وکارهای اینستاگرامی فعالیت می‌کند، در نقد تلاش‌های اخیر حاکمیت برای دریافت مالیات از اینفلوئنسرهای اینستاگرامی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اساسا پرداخت مالیات در ازای کسب درآمد انجام می‌شود. در شرایطی که سیاست‌های در پیش گرفته شده توسط سیاستگذار، عملا اکوسیستم فعالیت این کسب‌وکارها را از بین برده و بسیاری از کسب‌وکارهای این حوزه به حالت تعطیل یا نیمه‌تعطیل درآمده‌اند، قرار است از چه چیزی مالیات دریافت شود؟!» وی می‌افزاید: «گذشته از این موضوع، حتی اگر درآمدی نیز کسب شود، دوباره این موضوع که این مالیات بر چه مبنایی قرار است دریافت شود، مورد سوال است.»

پورپزشک معتقد است زمانی که قانونی برای دریافت مالیات بر اشخاص وجود ندارد، چطور قرار است اینفلوئنسرها که به صورت مستقل در یک پلتفرم رایگان فعالیت می‌کنند، ملزم به پرداخت مالیات شوند و حتی همین موضوع نیز محل سوال است.

البته عزم سیاستگذاران بر دریافت مالیات از فعالیت‌های جاری بر بستر شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی محدود به اینفلوئنسرها نیست و در مدت اخیر برنامه‌هایی هم برای تعیین مالیات از تراکنش‌های درگاه‌های پرداخت اینترنتی یا حتی شناسایی تراکنش‌های تجاری انجام شده از طریق کارت به کارت نیز در پیش گرفته شد. اما هنوز هیچ یک از این موارد به اندازه دریافت مالیات از اینفلوئنسرها وارد مراحل جدی و نهایی نشده بودند.

مشوقی از جنس مهاجرت اجباری به پلتفرم‌های بومی

فارغ از آنکه سرنوشت دریافت مالیات از فعالیت‌های تجاری انجام شده بر بستر شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های غیربومی چه باشد، حاکمیت تلاش کرده تا از این طریق، مشوقی برای هدایت کاربران به فعالیت در پلتفرم‌های داخلی ایجاد کند؛ به‌طوری‌که دو وزارتخانه اقتصاد و ارتباطات اخیرا در بسته‌ حمایتی که برای جبران زیان کسب‌وکارهای آسیب‌دیده از قطعی اینترنت تعریف کرده‌اند، مشوق‌هایی را به شکل معافیت‌های مالیاتی تخصیص دادند. به موجب آیین‌نامه تازه حمایت از کسب‌و‌کارهای اقتصاد دیجیتال، قرار است کاربرانی که کسب‌و‌کارهای آنها در پلتفرم‌های داخلی احراز هویت شده باشند و پرونده مالیاتی ندارند، تا سقف دو میلیارد تومان از مالیات معاف شوند. همچنین قرار است کسب‌وکارهایی که از پیش دارای پرونده مالیاتی هستند نیز مشمول تخفیف‌هایی شوند و هزینه‌های راه‌اندازی و توسعه کسب‌وکار و سکوهای مشمول به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی، در نظر گرفته شود و می‌توان آن را از بدهی‌های مالیاتی آنها کسر کرد. پیش از این شروط نیز کسب‌وکارهای مهاجرت‌کننده به این پلتفرم‌های داخلی، تا دو سال از پرداخت مالیات معاف هستند. البته اینها معدود اطلاعاتی هستند که تا این زمان درباره این طرح حمایتی منتشر شده و قرار است جزئیات بیشتر و اینکه حضور در چه پلتفرم‌هایی می‌تواند به بهره‌مندی از این مشوق‌ها منجر شود، اعلام شود.

این در حالی است که منتقدان معتقدند در شرایطی که کاربران و کسب‌وکارها، توان انتخاب آزادانه میان پلتفرم‌های داخلی و خارجی داشته باشند، تعیین چنین تسهیلات و مشوق‌هایی برای توسعه کسب‌وکارها بر بستر پلتفرم‌های داخلی می‌تواند امری پسندیده و قابل‌تقدیر باشد؛ اما حالا که دسترسی کاربران به اجبار از پلتفرم‌های محبوبی مانند اینستاگرام، واتس‌اپ، توییتر و تلگرام قطع شده، بعید است استقبال چندانی در استفاده از پلتفرم‌های مشابه داخلی به عمل آید؛ خصوصا آنکه کارشناسان بارها بر خلأ اعتماد در پلتفرم‌های بومی اشاره و تاکید کرده‌اند که تا زمانی که این دغدغه کاربران پاسخ داده نشود، هر مشوقی بی‌اثر خواهد بود. هر چند پیگیری‌های خبرنگار «دنیای اقتصاد» از سازمان امور مالیاتی درباره سرانجام داستان دریافت مالیات از کسب‌وکارهای اینستاگرامی پس از مسدود شدن این پلتفرم، تا زمان نگارش این گزارش بی‌نتیجه ماند؛ اما این سوال همچنان مطرح است که دریافت مالیات از این گروه، آن هم در حالی که پلتفرم میزبان فعالیت آنها، رسما مسدود و فیلتر شده تا چه اندازه منطقی و عملیاتی است؟