ملک خود را از بانک اجاره کنید! / نسخه جدید بانک مرکزی برای وام‌های خرد

استفاده از روش «واگذاری به صورت نقد و اجاره مجدد دارایی‌های تسهیلات‌گیرنده» در هفتادمین جلسه شورای فقهی بانک مرکزی تصویب شد. این روش براساس تجربه بانکداری اسلامی در سایر کشورها بوده و براساس آن اشخاصی که مالک دارایی‌های منقول یا غیرمنقول هستند، می‌توانند اموال خود را به بانک واگذار کرده و همزمان اجاره به شرط تملیک کنند و از این مسیر به نقدینگی دست پیدا کنند.

آنطور که بانک مرکزی گزارش داده ویژگی مهم این روش آن است که منابع تملیکی و آزاد در اختیار مشتری می‌گذارد که می‌تواند از آن بابت هر نیازی که دارد از جمله: خرید تمام کالاها و خدمات، تسویه بدهی‌ها و دیون، سپرده‌گذاری و … استفاده کند؛ در حالی که در اکثر عقود اسلامی، تسهیلات دریافتی لازم است الزاما در موضوع تسهیلات به کار گرفته شود و استفاده از آن در سایر زمینه‌ها باعث ایجاد شبهه شرعی می‌شود. شورای فقهی بانک مرکزی با هدف تقویت شمول مالی، برقراری عدالت تسهیلاتی، فراهم کردن امکان دسترسی آسان عموم مردم به تسهیلات خرد، جلوگیری از توسعه فعالیت‌های صوری و غیره، طراحی ابزارهای جدید در زمینه تامین مالی خرد را در دستور کار قرار داده است.

اواخر مهرماه سال جاری بود که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد در تلاش هستیم انتشار اوراق گام را از ۲۶ هزار میلیارد تومان کنونی به عنوان یکی از ابزار تامین مالی در حمایت عملی و غیرتورمی از تولید به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان برسانیم. علی صالح آبادی همچنین فروش اموال مازاد بانک ها به ویژه بانک‌های خصوصی را در جهت تأمین نقدینگی آنان در راستای افزایش تسهیلات دهی ضروری دانست و گفت: هم اکنون کارگروه این موضوع در بانک مرکزی تشکیل شده تا مانع اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی گردد. این موضوع قطعاً در کنترل نقدینگی و تورم مهم و اثرگذار است.

اهمیت تامین مالی خرد

یکی از موانع رشد و توسعه کشور، کمبود سرمایه و عدم بکارگیری صحیح و اصولی منابع سرمایه ای موجود است. یکی از راه های تأمین سرمایه برای کسب و کارهای خرد و نوپا در کشورهای در حال توسعه، تأمین مالی خرد یا همان اعتبارات خرد است. برنامه های تأمین مالی خرد به منظور اشتغالزایی و فقرزدایی، از جمله برنامه هایی است که با ایجاد و گسترش فعالیت های درآمدزا و توسعه جوامع محلی توجه زیادی به آن جلب شده است.

تامین مالی خرد چیست؟

تأمین مالی خرد (microfinance) عبارت است از برنامه ای که وام های بسیار کوچک را با هدف خود اشتغالی به مردم کم درآمد و کم برخوردار ارائه می دهد. این برنامه ها جایگزین برنامه های متداول بانکی برای قشرهای آسیب پذیر جامعه بوده که در نظام بانکی کنونی از شرایط کافی برای بهره مندی از وام های بانکی برخوردار نیستند. طرح های تأمین مالی خرد در ابتدا برای آزادسازی ظرفیت های بهره وری افراد فقیر مبتنی بر خود اشتغالی مطرح شد. تأمین مالی خرد، کسب و کار مشتریان را از طریق ارائه سرمایه تغییر خواهد داد؛ یعنی درآمد استقراض کنندگان را بیشتر خواهد کرد تا در نهایت فقر را ریشه کن کند.

تأمین مالی خرد را می توان به عنوان ساز و کار عرضه خدمات مالی گوناگون به گروه های با درآمد پایین تعریف کرد. این افراد به دلیل اینکه جایگاه اعتباری پایینی دارند، مورد توجه بانک ها و سایر مؤسسات مالی متعارف، قرار نمی گیرند. از طرفی یکی از مأموریت های اصلی بانک های اسلامی تأمین تسهیلات خرد برای اقشار آسیب پذیر جامعه است و این در حالی است که بانک ها به طور معمول ترجیح می دهند منابع خود را در اختیار فعالیت های کلان قرار دهند و از ارائه تسهیلات خرد طفره بروند و اهمیت لازم را به این بخش ندهند. کارشناسان اقتصادی معتقدند که علت ظهور و گسترش سریع تامین مالی خرد می تواند نتایج ضعیف استراتژی های قبلی توسعه و به طور خاص استراتژی‌های مربوط به توسعه مالی باشد.

وضعیت تامین مالی خرد در ایران

در ایران چگونگی توسعه منابع بانکی برای تامین مالی ‌های خرد همواره یکی از بحث ‌های مطرح بوده است. معمولا مردم عادی از سهل ‌گیری بانک ها برای تامین مالی ‌های کلان آغشته به رانت و بعضا غیرقابل بازگشت و سخت‌ ‌گیری همان بانک ها از اعطای وام ‌های خرد گله ‌مند هستند. این در حالی است که سیاست گذاران به صورت پراکنده در مورد تسهیل وام دهی خرد وعده می دهند اما در عمل تغییر و تحول خاصی رخ نمی‌ ‌دهد. از طرف دیگر با وجود تاکید سیاست گذاران در جهت تسهیل تامین مالی خرد، مشاهدات میدانی حکایت از برخوردهای سلیقه ‌ای شعب مختلف شبکه بانکی کشور در وام دهی و پرداخت تسهیلات دارد.