دومین غافلگیری چینی‌ها برای ایران/ دیروز عربستان آل سعود، امروز افغانستان طالبان
حالا پکن با حکومت منزوی افغانستان قرارداد بزرگی را به امضا رسانده است. البته مواضع غیرمنتظره چین به همین جا ختم نمی‌شود و فروردین امسال چینی‌ها در نشست همسایگان افغانستان اعلام کردند که با خواسته طالبان برای پیوستن به راه ابریشم موافق هستند؛ موضوعی که از نظر اتاق بازرگانی ایران می‌تواند به معنی حذف بندر چابهار از راه ابریشم و جایگزینی بندر گوادر پاکستان و مسیر ترانس‌افغان تلقی شد. هاشم اورعی، کارشناس ارشد انرژی و استاد اقتصاد دانشگاه شریف در این زمینه می‌گوید که ما در حال حاضر دچار ناترازی در تمام بخش‌های انرژی شده‌ایم و امکان مساعد صادرات گاز و برق را نداریم و چین، پاکستان و سایر شرکای تجاری منطقه به‌خوبی به این موضوع واقف هستند.
افغانستان رقیب ایران در راه ابریشم شد!
در ۲۲ فروردین امسال خبر آمد که طالبان برای حضور در راه ابریشم اعلام آمادگی کرده و چین با این موضوع موافق است. اتفاقی که از نظر اتاق بازرگانی ایران به معنی ازدست‌رفتن اهمیت بندر چابهار برای چینی‌ها و جایگزینی آن با بندر گوادر پاکستان بود. در آن زمان نشستی موسوم به نشست همسایگان افغانستان برگزار شد و طالبان که پس از به قدرت رسیدن، بارها برای پیوستن افغانستان به راه ابریشم ابراز تمایل کرده بود، بار دیگر این موضوع را مطرح کرد و این بار توانست موافقت چین را جلب کند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان گفته بود که کمک‌های چین پایه توسعه افغانستان را تشکیل می‌دهد و طرح یک کمربند یک جاده ابریشم می‌تواند دروازه ورود افغانستان به بازارهای بین‌المللی باشد. مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در واکنش به این موضوع اعلام کرد که چراغ سبز چین به طالبان زنگ خطری برای بندر چابهار ایران است؛ چراکه این اتفاق می‌تواند مسیر راه ابریشم را از بندر چابهار ایران به سمت بندر گوادر پاکستان منحرف کند.
دومین غافلگیری چینی‌ها برای ایران
پاکستان به دنبال اتصال افغانستان به کمربند اقتصادی چین-پاکستان است. پیوستن افغانستان به کمربند اقتصادی جاده ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین-پاکستان به‌معنای تقویت مسیرهای ترانزیتی پاکستان به‌ویژه بندر گوادر و کریدور ترانس‌افغان است که پاکستان را به آسیای مرکزی متصل می‌کند. مسیری سخت و صعب‌العبور با کمترین امکانات زیرساختی که نه پاکستان، نه ازبکستان و نه افغانستان فقیر امکان مالی توسعه آن را نداشته‌اند اما در کمال حیرت چین آن گزینه را به مسیرهای ترانزیتی ایران ترجیح داد.
این ماجرا اما به همین جا محدود نشد و پیش از این در اسفند سال گذشته رسانه‌های هندی گزارش دادند که اولین محموله گندم اهدایی دولت هند در سال ۲۰۲۲ از طریق خاک پاکستان برای مردم افغانستان ارسال می‌شود. خبر انتقال حدود دو هزار تن گندم هند از طریق پاکستان به مقصد افغانستان در حالی منتشر شد که پیش از این، در قالب موافقت‌نامه چابهار این‌گونه بارها از مسیر بندر چابهار ایران به افغانستان ارسال می‌شد. این اتفاق عجیب در شرایطی رخ داد که هند و پاکستان اختلافات دیرینه و رقابت‌های منطقه‌ای سختی داشتند؛ اما این دو کشور نادیده‌گرفتن اختلافات دیرینه خود را به ترانزیت از بندر چابهار ترجیح دادند و کمک‌های انسان‌دوستانه به‌جای چابهار ایران، از «گذرگاه عطاری» به «مرز واگه» پاکستان انتقال داده شده و از طریق مرز «تورخم» به افغانستان رسید.
قرارداد نفتی چین و افغانستان
حالا درست زمانی که برخی از فعالان اقتصادی ایران معتقد هستند که چین به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی از ایران رویگردان شده است، خبر می‌رسد که این کشور برای استخراج نفت وارد قرارداد با طالبان افغانستان شده است. بر اساس گزارش دویچه‌وله پکن با وجود آنکه حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته اما قراردادی کلان با طالبان و برای استخراج نفت از حوزه نفتی «آمودریا» به امضا رسانده است. مقامات حکومت طالبان روز پنجشنبه ۱۵ دی از این قرارداد بزرگ پرده برداشتند. شهاب‌الدین دلاور، سرپرست وزارت معادن طالبان و نماینده شرکت چینی CPEIC (شرکت نفت و گاز آسیای مرکزی در سین‌کیانگ) این قرارداد را در حضور عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان و وانگ یو، سفیر چین در کابل به امضا رساندند. این نخستین قرارداد کلانی است که طالبان از زمان به قدرت رسیدن در ماه آگوست سال گذشته میلادی تاکنون امضا کرده است. مدت اعتبار این قرارداد ۲۵ سال است و بنا بر این قرارداد، نفت از مساحت چهارهزارو ۵۰۰ کیلومترمربعی حوزه نفتی «آمودریا» استخراج خواهد شد. این حوزه نفتی در سه ولایت شمالی در افغانستان واقع است که عبارت‌اند از سرپل، جوزجان و فاریاب.
به گفته مقامات طالبان پیش‌بینی شده که استخراج از این حوزه از میزان اولیه بالغ بر ۲۰۰ تن در روز به هزار تن و سپس تا ۲۰ هزار تن نفت افزایش داشته باشد.
میزان سرمایه‌گذاری شرکت چینی در این پروژه در یک سال ۱۵۰ میلیون دلار و در سه سال آینده ۵۴۰ میلیون دلار خواهد بود. مقامات طالبان گفته‌اند که در این قرارداد ۲۰ درصد شریک خواهند بود و این سهم می‌تواند تا ۷۵ درصد افزایش داشته باشد. هاشم اورعی، کارشناس ارشد انرژی به «شرق» می‌گوید که ایران درحال‌حاضر سهم اندکی در بازار نفت چین دارد و با تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه، فروش نفت دشوارتر می‌شود و روسیه پس از جنگ با اوکراین، جای ایران را در بسیاری از بازارهای رقیب تنگ کرده است. این تحلیلگر تأکید می‌کند که مصرف انرژی در ایران مدام افزایش دارد اما تولید تقریبا ثابت مانده است. برای مثال در روز ۱۲ دی‌ماه ۸۴۵ میلیون مترمکعب گاز در ایران مصرف شده این در حالی است که ایران در بهترین حالت حدود ۸۴۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب تولید گاز دارد و غم‌انگیز اینجاست که ۷۴ درصد کل تولید گاز در بخش خانگی مصرف شده و دست صنایع و بخش‌های مولد اقتصاد از گاز کوتاه مانده است.
او ادامه می‌دهد که این میزان مصرف گاز خانگی در ایران معادل مصرف ۲۵۰ میلیون نفر در اروپاست و برنامه‌ریزی برای سبد انرژی در ایران آن‌قدر پراشکال بوده است که فشارها روی بخش مصرف گاز سرریز شده و از توسعه سایر بخش‌های تولید انرژی عقب مانده‌ایم.