مسیر ناهموار استارت‌آپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه
در تمام دنیا استارت‌آپ‌ها پس از گذراندن یک دوره رشد، جهت یافتن راه جدیدی برای جذب سرمایه وارد بورس می‌شوند، در ایران اما این مسیر برای استارت‌آپ‌ها بسیار ناهموار است و موانع و بوروکراسی‌های پیچیده‌ای دارد که اغلب باعث می‌شود بسیاری از این کسب‌وکارها برای طی این روند شکست خورده و منصرف شوند. با این همه تپسی بالاخره توانست در خرداد ماه به عنوان نخستین استارت‌آپ ایرانی این چالش‌ها را پشت سر گذاشته و وارد فرابورس شود؛ مسیری که با وجود انتشار اخبار مختلف از ورود استارت‌آپ‌ها به بورس، هنوز برای بسیاری از استارت‌آپ‌های بزرگ مسدود مانده است.
مسیر ناهموار استارت‌آپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه
در تایید این موانع، محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات در سال ۱۳۹۹ در حساب اینستاگرام خود تلویحا به ممانعت بعضی نهادهای دولتی اشاره کرد و گفت: «بعضا برخی از دستگاه‌ها در برابر بزرگ شدن اقتصاد شرکت‌هایی که وابستگی به نهاد حکومتی ندارند، نگران هستند و از وجود سرمایه‌دار بزرگ در کشور می‌ترسند.» با وجود تمام این مشکلات اما در سال‌های اخیر چند استارت‌آپ بارها از تصمیم خود برای عرضه عمومی سهام‌شان در بورس خبر داده‌اند و در نهایت از ادامه مسیر بازمانده‌اند. با این اوصاف است که حتی در شرایطی که دو شرکت ایرانسل و اسنپ به تازگی از اقدامات خود برای ورود به بورس خبر داده‌اند، اما همچنان نمی‌توانند حضور خود را در بازار سهام قطعی تلقی کنند و چشم‌انداز مبهمی پیش‌روی خود دارند.
چالش‌های نخستین بودن
با این همه تپسی با سرسختی توانست مراحل سخت و پیچیده‌ای را پشت سر گذاشته و وارد فرابورس شود. سهام پلتفرم تپسی بعد از حاشیه‌ها و کش‌وقوس‌های فراوان، در بیست‌وچهارم خرداد ماه سال جاری در فرابورس عرضه شد. این در حالی است که فرآیند ورود تپسی به بازار سرمایه، به عنوان نخستین استارت‌آپ فعال صنعت تاکسی آنلاین، نزدیک به دو سال طول کشید. در واقع تا پیش از درج نماد تپسی در فرابورس، هیچ ضابطه و قانون مشخصی برای ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سهام وجود نداشت. در نهایت نماد تپسی در آذر ۱۴۰۰ و پس از تصویب ضوابط ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه و اعلام بلامانع بودن عرضه سهام این شرکت توسط کارگروه معاونت ملی، در فرابورس درج شد. نماد تپسی با نام پیشگامان فناوری و دانش آرامیس، در روز سه‌شنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ با قیمت ۹۳۹ تومان به ازای هر سهم در بازار دوم فرابورس عرضه شد. نکته جالب عرضه اولیه تپسی این بود که در ۵۰ دقیقه کل عرضه اولیه توسط صندوق‌ها خریداری شد. حجم معاملات روز نخست نماد تپسی ۶/ ۵۸ میلیون سهم به ارزش ۵۵۰ میلیارد تومان بود. با این حال امکان خرید این سهام در ابتدا تنها برای صندوق‌ها یا شرکت‌های حقوقی امکان‌پذیر بود و در فاز دوم عرضه سهام این شرکت، سهامداران حرفه‌ای نیز امکان خرید سهام را داشتند. همین محدودیت برای خرید سهام، باعث شد تپسی نتواند آن‌طور که انتظار می‌رفت از حضور در این بازار بهره‌مند شود. با تمام اینها پس از گذشت ۶ ماه از عرضه اولیه سهام تپسی، روز چهارشنبه گذشته امکان خرید و فروش سهام این شرکت برای عموم سهامداران فراهم شد.
نگار عرب، مدیر ارشد ارتباطات سازمانی تپسی درباره موانع و چالش‌های پیش روی این استارت‌آپ در مسیر ورود به بازار سرمایه به «دنیای اقتصاد» گفت: «تپسی از بیش از دو سال پیش، برای ورود به بورس اقدام کرد. با این حال جدید و ناشناخته بودن اکوسیستم استارت‌آپی و همچنین تفاوت مختصات این صنعت با صنایعی که در حال حاضر در بورس هستند، باعث شد تا شناخت این اکوسیستم برای سازمان بورس زمان‌بر باشد. به عنوان مثال زمان زیادی صرف شد تا مشخص شود که ارزش‌گذاری و گزارشگری مالی دارایی‌های نامشهود با چه مدل و استانداردی باید انجام شود. تمام این مسائل باعث شد ورود ما به بورس بیش از دو سال طول بکشد.»
او در ادامه افزود: «با این همه در خرداد ماه امسال عرضه اولیه انجام شد و ۵ درصد از سهام شرکت در این مرحله ارائه شد. با این حال تنها صندوق‌ها یا همان شرکت‌های حقوقی بازار سرمایه، امکان خرید سهام تپسی را داشتند. در فاز اول عرضه، ۴۲ صندوق، سهام این شرکت را خریداری کردند. سپس با فاصله سه ماه و در ۱۸ مهر ماه، فاز دوم عرضه اولیه انجام شد که در آن ۱۰ درصد سهام شرکت عرضه شد. در این فاصله سازمان بورس ضوابط و شرایطی تعریف کرد که بر اساس آن افراد حقیقی که در صورت داشتن بعضی شرایط – از جمله داشتن ارزش پرتفوی دست‌کم ۵ میلیارد تومان- می‌توانستند جزو سهامداران حرفه‌ای باشند و سهام تپسی را خریداری کنند. با این حال بازاری که سهام شرکت ما امکان خرید و فروش در آن را داشت، بسیار محدود و تعداد معاملاتی که هر روز انجام می‌شد هم بسیار ناچیز بود و این موضوع سهام شرکت را تحت‌تاثیر قرار داده بود. حالا با گذشت شش ماه و با توجه به آنکه تپسی به تعهداتی که در امیدنامه ذکر و در نشست‌های خبری اعلام کرده بود، عمل کرد، تصمیم بر آن شد که محدودیت سهامداران حرفه‌ای برداشته شود. در همین راستا چهارشنبه گذشته سهام تپسی به عنوان نخستین شرکت استارت‌آپی برای نخستین بار برای عموم سهامداران عرضه شد. نخستین معامله هم در روز شنبه انجام شد و حالا دیگر هر کسی که کد سهامداری داشته باشد، می‌تواند سهام تپسی را خرید و فروش کند.»
موانع بی‌پایان
با این حال سال‌هاست زمزمه‌هایی از ورود استارت‌آپ‌ها به بورس شنیده می‌شود و مسوولان بورس هم در زمان عرضه اولیه سهام تپسی، از پذیرش و عرضه سهام چند استارت‌آپ دیگر در فاصله کمی خبر دادند. اما پیگیری‌ها از استارت‌آپ‌هایی که در سودای ورود به بورس هستند، نشان می‌دهد که این شرکت‌ها همچنان باید پشت سد موانع بایستند. دیجی‌کالا نمونه‌ای از همین شرکت‌هاست که از مدت‌ها پیش تقاضای خود را برای ورود به فرابورس، ارسال کرده بود. در همین راستا حمید محمدی، مدیرعامل دیجی‌کالا درباره موانع پیش روی این شرکت در این مسیر به «دنیای اقتصاد» گفت: «بزرگ‌ترین مانع در مقابل شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌محور برای ورود به بازار سرمایه، ابهام در سازو‌کار پذیرش در بورس بود که تدوین ضوابط مربوطه، اقدامی مثبت و قابل تقدیر از سوی مسوولان در راستای شفافیت بوده است. اما هنوز موانعی بر سر راه هستند. ضوابط ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه بسیار سخت‌گیرانه است؛ برای مثال ۵۰ درصد سهم عمده این شرکت‌ها باید تا تاریخ نامعلومی به صورت وثیقه باشد. این در حالی است که در هیچ جای دنیا چنین شرایطی گذاشته نمی‌شود؛ اگر هم برای مدت محدود و دغدغه خاصی گذاشته شود، مشکلی ندارد؛ اما طبیعتا برای مدت نامعلوم، چنین ریسکی پذیرفتنی نیست.»
او در ادامه افزود: «از محتوای این ضوابط می‌توان دریافت که چه دغدغه‌هایی برای حضور در بازار سرمایه از سمت رگولاتوری وجود دارد. هر کدام از این شرکت‌ها کیفیت و شرایط مختلفی دارند و به همین خاطر تدوین ضوابط برای IPO این شرکت‌ها با تدوین یک نوع ضوابط، درست به نظر نمی‌آید. در همین اکوسیستم شرکت‌هایی را داریم که بزرگ هستند و احتمالا باید اجرا، تفسیر و اعمال این ضوابط به تناسب کیفیت هر کدام از این کسب‌وکارها انجام شود.» از طرف دیگر در روزهای اخیر زمزمه‌هایی از ورود ایرانسل و اسنپ نیز به فرابورس شنیده می‌شود. در همین راستا مدیرعامل ایرانسل در گفت‌وگو با مجله «پیوست» ضمن تاکید بر پیگیری فرآیندهای ورود ایرانسل به بازار سرمایه، از تکلیف این شرکت به اسنپ – به عنوان سهامدار ایرانی این شرکت- برای پیگیری عرضه سهام اسنپ در بورس خبر داد. او همچنین اعلام کرد که کمیته پذیرش بورس تشکیل شده و نیز مراحل قانونی برای ورود ایرانسل به بورس در آینده نزدیک به اتمام رسیده است.
بیژن عباسی‌آرند، مدیرعامل ایرانسل، به عنوان سهامدار ایرانی اسنپ، اقدام برای بورسی شدن این شرکت را تایید کرد و گفت: «ایرانسل به اسنپ تکلیف کرده است که بخشی از سهام خود را در بورس تهران عرضه کند. امیدواریم با برطرف شدن پیچیدگی‌های موجود در این حوزه، امکان ورود اسنپ به بورس نیز مهیا شود.» مدیرعامل ایرانسل در ادامه با اشاره به تصمیم ایرانسل برای ورود به بورس گفت: «تصمیم اولیه برای ورود ایرانسل به بورس در هیات‌مدیره گرفته شد و از ابتدای امسال همه اقدامات قانونی را برای این مهم انجام دادیم. در ادامه نیز جلساتی با مدیران بورس برگزار کردیم و تمام اسناد و مدارکی که برای بورسی شدن ایرانسل لازم بود، به آنها ارائه کردیم.»
بیژن عباسی‌آرند از تشکیل کمیته پذیرش بورس برای ایرانسل خبر داد و افزود: «فکر می‌کنیم در اواخر این ماه یا ماه آینده، جلسه کمیته پذیرش بورس برگزار می‌شود. امیدواریم پذیرش ایرانسل در بورس مورد تایید این کمیته قرار بگیرد. به این ترتیب سهام شرکت ایرانسل، امکان عرضه در بورس را پیدا می‌کند.» مدیرعامل ایرانسل درباره زمان عرضه سهام ایرانسل در بورس هم گفت: «در حال حاضر زمان عرضه در بورس مشخص نیست، چراکه معمولا فرآیند ورود به بورس پیچیده است. با این وجود وقتی بورسی شدن ایرانسل در هیات پذیرش بورس قطعی و مصوب شود، باید با سازمان بورس برای تعیین زمان مناسب عرضه سهام، همکاری و تعامل کنیم. البته تعیین زمان عرضه بر اساس تصمیم و توافق دو طرفه، از سمت سازمان بورس و سهامداران مشخص خواهد شد.»
استارت‌آپ‌های ایرانی که مشکلات متعدد و متنوعی برای جذب سرمایه، رشد و البته این روزها بقا و دوام، پیش روی خود دارند، ورود به بورس را راهی برای تسهیل فرآیند جذب سرمایه انتخاب می‌کنند؛ راهی ناهموار که عبور از آن همیشه هم ممکن نیست.