بلوغ BNPL با تکیه بر رتبه اجتماعی به جای رتبه اعتباری
در این نشست که با حضور هومن امینی؛ مدیرعامل شرکت دیجی‌پی، مصطفی درجزی؛ مدیرعامل همراه کسب و کارهای هوشمند همراه اول، محمدمهدی تقی پور؛ مدیرعامل شرکت مهندسی سیستم یاس ارغوانی، محمدحسین کاشی؛ مدیرعامل شرکت پرداخت الکترونیک سداد و امین هاشمی؛ معاون محصول همراه کسب و کارهای هوشمند برگزار شد، ساز و کارهای اعتباردهی در BNPL مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در بخش نخست این نشست حاضران به تبادل نظر درباره نقش اعتبارهای خرد در رشد و توسعه اقتصاد به ویژه اقتصاد دیجیتال پرداختند و بر نقش کلیدی مفاهیمی همچون رتبه اعتباری، رفتارسنجی و اعتبارسنجی در این حوزه تاکید کردند.
مدیرعامل شرکت مهندسی یاس ارغوانی در این باره گفت: آموزش در زمینه اعتبار هرچند زمان بر است اما اولویت است. در حال حاضر ما برنده قطعی در زمینه سرویس‌های BNPL در کشور نداریم و فعلا همه می‌دانند که باید در این زمینه بازی کنند تا به یک بلوغ هماهنگ شده در این بازار دست پیدا کنیم.
محمدحسین کاشی؛ مدیرعامل شرکت پرداخت الکترونیک سداد نیز BNPL را با مفهوم سنتی نسیه مقایسه کرد و گفت: این اکوسیستم پویا و بزرگ است اما هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد. در کشور ما مبحث اعتبارسنجی به تازگی وارد شده و امروز به شکل جدی به آن نگاه می‌شود.
مصطفی درجزی، مدیرعامل همراه کسب و کارهای هوشمند همراه اول نیز در ادامه بیان کرد: در این حوزه موتور اعتبار و موتور توثیق نقش‌های مهمی را ایفا می‌کنند. آینده، آینده اعتبار است و شکی در این نیست که بازار ایران نیز مثل تمام دنیا برای توانمند شدن به سرویس‌های اعتباری هوشمندانه نیاز دارد. این سرویس‌ها قدرت خرید را بیشتر می‌کند و می‌تواند شبکه کالایی را تقویت کند.
هومن امینی، مدیرعامل شرکت دیجی‌پی نیز در بخش نخست این نشست درباره رفتارسنجی و آموزش در حوزه BNPL گفت: پیش از آن‌که به شناخت رفتارهای مشتری در بازار BNPL بپردازیم باید بدانیم که مشتری ما در بازار ایران چه کسانی هستند. او اشاره کرد که ارزش کنونی بازار BNPL در جهان ۱۵۰ میلیارد دلار است که اگر بحران اقتصادی ۲۰۲۲ رخ نمی‌داد از این مقدار هم بیشتر بود. در بازار جهانی BNPL مشتریان غالبا به چند دسته‌بندی مشخص تقسیم می‌شوند:
- بی‌سابقه‌ها یا کم‌سابقه‌های مالی
- جوان‌ها و نسل تازه وارد به بازارکار
- علاقه‌مندان به طرح‌های اقساطی کم‌هزینه و کوتاه مدت
اما در بازار ایران موقعیت قدری متفاوت است. درست است که اعتبار و سرویس‌های اعتباری مفهوم جدیدی در بازار ایران نیست اما BNPL یک مفهوم جدید است که به تازگی و هم‌زمان با رونق فناوری‌های وام‌دهی مورد توجه قرار گرفته است. ما فرآیند اعطای اعتبار را از بستز نهادهای سنتی مثل بانک‌ها به بستر نهادهای مدرنی مثل لندتک‌ها تغییر داده‌ایم و همین موقعیت اعتبارهای خرد را در این بازار تغییر داده است. اکنون ما ناچاریم که در نبود یک سیستم اعتبارسنجی جامع و کارآمد به رفتارهای دیجیتال کاربران و ابزارهای مدرن اعتبارسنجی تکیه کنیم و با در نظر گرفتن داده‌هایی که از تمام بازیگران این صنعت به دست می‌آید مکانیزم‌های مدرن و قابل اتکایی برای اعتباردهی فراهم کنیم.
امینی بازیگران این عرصه را شامل مصرف‌کنندگان، بانک‌ها و تامین‌کنندگان مالی، رگولاتور، پذیرندگان و تسهیلات‌یاران عنوان کرد و گفت با هم‌افزایی همه بازیگران این اکوسیستم ما باید رفتارسازی را با تکیه بر آموزش شکل دهیم. معنی این آموزش تنها این نیست که کاربر را از محدودیت‌هایی که احتمالا در اثر بدحسابی در انتظارش خواهد بود، برحذر کنیم، بلکه باید به او بیاموزیم که در صورت رفتارهای درست چه امتیازها و چه مزیت‌هایی در انتظارش خواهد بود که ممکن است از وجود آن‌ها بی‌اطلاع باشد.
مدیرعامل دیجی‌پی ادامه داد که ما در دیجی‌پی به جای رتبه اعتباری (Credit Score) از مفهوم رتبه اجتماعی (Social Score) استفاده می‌کنیم. تفاوت اصلی این دو مفهوم در این است که ما در Social Scoring علاوه بر رفتارهای خرید و مالی، رفتارهای مدنی و اجتماعی افراد را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم و در ضمن آن‌که به کاربر سرویس می‌دهیم به او می‌آموزیم که چگونه یک شهروند دیجیتال خوب باشد و چه طور برای خود رتبه اجتماعی بسازد. در این روش، بلوغ و توسعه مدل‌های اعتباری با همکاری کاربر اتفاق می‌افتد و با استقبال و همراهی اوست که محصول رشد می‌کند.
در بخش دیگری از این نشست، هومن امینی، نبود داده‌های ارزیابی شده در بخش تجارت غیرآنلاین را از دیگر محدودیت‌ها در عرصه اعطای اعتبار برشمرد و گفت: «ما داده‌های دیجیتال کافی برای شناسایی رفتارهای مشتریان در اختیار نداریم.»
محمدحسین کاشی، مدیرعامل پرداخت الکترونیک سداد، در پاسخ به این موضوع گفت: «داده‌های کافی در این حوزه وجود دارد اما اراده کافی برای گردآوری، تدوین، تحلیل و یکپارچه‌سازی این داده‌ها وجود ندارد.»
مصطفی درجزی؛ مدیرعامل همراه کسب و کارهای هوشمند همراه اول، هم در پاسخ به این پرسش هومن امینی که «آیا برای مثال می‌توان از خوش‌حسابی افراد در پرداخت قبض موبایل یا خرید شارژ به این نتیجه رسید که احتمالا، صلاحیت دریافت اعتبار BNPL را دارند؟» گفت: «بسیاری از کاربران ممکن است اصلا در طول استفاده خود از سیم‌کارت شارژ نخرند یا رفتاری ثبت نکنند که بتوان براساس آن رفتارهای بعدی آن‌ها در پرداخت بدهی‌های اعتباری را پیش‌بینی کرد، پس آیا می‌توان گفت که اگر فردی سابقه خرید شارژ ندارد، صلاحیت دریافت اعتبار را نخواهد داشت؟ ما باید به راهکارهایی فکر کنیم که بتوانند، جایگزین روش‌های سنتی مانند توثیق ملک و … شود. درست است که شاید از رفتار کاربر درخصوص خرید بسته نتوانیم نتیجه گیری کافی برای اعطای اعتبار داشته باشیم، اما مطمئنیم که دارنده سیم‌کارت هویت حقیقی دارد، آدرس، جنسیت، سن و حتا شغل او را نیز از این طریق تشخیص می‌دهیم که همه این‌ها می‌تواند در بحث اعتبار کمک کننده باشد.»
محمدمهدی تقی پور؛ مدیرعامل شرکت مهندسی سیستم یاس ارغوانی، نیز بر نقش موثر کلان داده‌ها و هوش مصنوعی تاکید کرد و گفت: «ما می‌توانیم در تحلیل داده‌های فراوانی که از بخش‌های مختلف اکوسیستم قابل استخراج است، به هوش مصنوعی اتکا کنیم. ما چاره‌ای جز رفتن به این مسیر و اعتماد به فناوری نخواهیم داشت.»
در پایان نشست نیز تقی‌پور، از ضرورت بومی‌سازی اکوسیستم اعتباری مطابق با بازار ایران، گفت و محمدحسین کاشی، بر جایگزینی وثایق مدرن‌تر به جای وثایق سنتی، تاکید کرد.
هومن امینی نیز از راهکارهای هوشمندانه برای BNPL در بازار ایران صحبت کرد و گفت «چرا به این مساله فکر نکینم که با هدف‌مند کردن مفاهیمی مثل یارانه در مدل‌های اعتباری و BNPL، ابزارهای اعتباری را در مسیر فراگیری مالی به خدمت بگیریم؟»
در نهایت مصطفی درجزی هم سخن خود را با لزوم سرمایه‌گذاری بر موتور توثیق به پایان برد و گفت: «اگر در بین بازیگران اکوسیستم وزارت اقتصاد را به عنوان رگولاتور در نظربگیریم و افراد جامعه بنا به اموال و دارایی بتوانند اعتباری در جامعه داشته باشند موتور توثیق جایش خالی است تا استارتاپ‌ها و مرچنت‌ها دچار ضرر نشوند.»