رمزارزها و دور زدن تحریم‌ها؛ شدنی است؟
با توجه به تنگناهایی که سلسله‌مراتب مسلط غربی بر نظام بین‌الملل پیش روی ارتباطات بانکی و مالی و نیز مبادلات تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران قرار داده، بخشی از نگاه‌ها متوجه فرصت و مجرایی به نام «رمزارز»ها یا «ارز دیجیتال» است. در همین حال تصمیم‌گیری در مورد «حکمرانی دیجیتال» همچون بسیاری از کشورها از چالشی‌ترین موضوعات سیاسی-اقتصادی کشور ما در سال‌های اخیر بوده که هنوز جمع‌بندی و چارچوبی مشخص برای آن فراهم نشده است.
در این زمینه، اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در پرونده‌ای به نام «رمزارزها؛ تهدیدات و تمهیدات» به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است.
در گزارش نخست این پرونده با «سهیل نیکزاد» عضو هیات موسس انجمن فناوران زنجیره بلوک و مدیرعامل شرکت اوپکس و نیز «عباس آشتیانی» مدیرعامل انجمن بلاک‌چین در مورد اثرات اقتصادی استفاده از رمزارزها گفت‌وگو کردیم.
دخالت دولت‌ها در بازارهای اقتصادی موضوعی بوده که همواره با اما و اگرهای فراوانی روبرو بوده است؛ اینکه اساساً دولت‌ها می‌بایست در بازار دخالت کنند و بر امر اقتصاد مسلط شوند و یا اینکه نه اینگونه نیست و دولت نباید بر آن کنترل داشته باشد؟ اما با همه اینها به نظر می‌آید که دولت‌ها در پی آنند که حاکمیت خود بر اقتصاد را از دست ندهند. به همین دلیل افراد برای در امان ماندن حریم خصوصی اقتصادیشان سعی کرده‌اند تا به نحوی در این حوزه با دولت مقابله کنند. رمز ارزها و ارزهای دیجیتال یکی از ابزارهای اینگونه مقابله است؛ یعنی ابداع آنها به عنوان ابزاری غیرمتمرکز و با هدف حمایت از حریم خصوصی کاربران و مقابله با کنترل دولت‌ها بر تراکنش‌های مالی شهروندان بوده است.
با همه اینها دولت‌هایی که با تحریم‌ها مواجهه هستند، به رمز ارزها به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها نگاه می‌کنند و به همین دلیل هم عده‌ای معتقد هستند که رمز ارزها در جهان به عنوان یکی از ابزارهای جنجال برانگیز در این خصوص تبدیل شده‌اند. با توجه به چنین کاربردی، ایران که سال‌ها است با تحریم‌ها ظالمانه مواجهه شده، شاید بتواند با چنین ابزاری تحریم‌ها را دور بزند و شاید بتوان گفت که استفاده از رمز ارزها برای دور زدن تحریم‌ها به عنوان یک مساله مهم خودنمایی می‌کند.
این مساله باعث شده تا پژوهشگر ایرنا به سراغ کارشناسان این حوزه برود. «سید فرزاد هاشمی» کارشناس اقتصادی بر این دیدگاه است که رمز ارزها امروزه راهکار مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها نیست اما «همایون دارابی» کارشناس بازار سرمایه معتقد است که رمز ارزها قطعاً می‌توانند در دور زدن تحریم‌ها به ایران کمک کنند.
دور زدن تحریم‌ها یکی از دلایل ایجاد رمز ارزها بود
سید فرزاد هاشمی به زمان ایجاد رمز ارزها اشاره می‌کند و می‌گوید یکی از دلایل ایجاد رمز ارزها این بود که به نوعی بتوانند پول‌های بسیار زیادی که در جاهایی بلاک شده بود و قابلیت استفاده نداشت و یا اینکه به فرمی بود که مصداق پولشویی بود، استفاده کنند؛ یعنی این پول‌ها در فضایی مورد استفاده قرار بگیرد که به لحاظ قانونی مشکلی ایجاد نکند. البته ایجاد رمز ارزها دلایل دیگری همچون بازار رقابت کامل بدون نظارت و دخالت دولت هم داشت.
این کارشناس اقتصادی توضیح می‌دهد: «موضوعی که بعدها کشورهای مختلف همچون روسیه، چین و کشورهایی که بعضی مواقع مورد تحریم اتحادیه اروپا و امریکا واقع می‌شوند، از آن استفاده کردند، بحث تحریم‌ها بود که از همه این کشورها مهمتر ایران است که مورد تحریم واقع شده است.»
همایون دارابی با اشاره به ابداع رمز ارزها معتقد است که فضای مالی در دنیا از ساختار سنتی در حال تغییر است؛ یعنی فضای گذشته در بحث بانکداری و پول که تحت تاثیر قدرت‌های بزرگ بود و سال‌ها بانک‌های مرکزی و تجاری بزرگ روی شبکه نقل و انتقال پول تسلط کامل و کافی داشتند اما با توجه به گستردگی شبکه اینترنت و توسعه مفاهیم جدیدی همچون بانکداری دیجیتال، دارایی‌های مالی و سیستم‌های رمزگذاری شده، کم‌کم بحث رمز ارزها به عنوان ابزارهای انتقال الکترونیک تشدید شد. ابتدا ما شاهد ورود پول‌های التکرونیک در سطح ملی بودیم؛ یعنی همین پول‌هایی که در کارت های اعتباری وجود دارد و ما از آن استفاده می‌کنیم و به نوعی از همان ساختار نشأت گرفته و بعد هم کم‌کم بحث رمز ارزها به عنوان ارزهای جهان‌شمول و گسترده با بیت‌کوین شروع شد و با پول های باارزش ثابت توسعه پیدا کرد.
کارشناس بازار سرمایه در ادامه خاطرنشان می‌کند: بانکداری دیجیتال هم همزمان جلو آمده و براساس همین پیشروی است که توسعه رمز ارزها جلو می‌رود. در بانکداری سنتی برای اینکه بتوان نقل و انتقالات میان دو کشور انجام دهید می‌بایست فرآیند پیچیده و هزینه برانگیز داشته باشید اما رمز ارزها به خصوص رمزارزهای ثابت ارزش، بدون نیاز به واسطه‌ها می‌توانند کار نقل و انتقالات را انجام دهند.
رمز ارزها امروزه راهکار مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها نیستند
هاشمی در مورد استفاده از رمز ارزها در دور زدن تحریم‌ها معتقد است در ایران، رمز ارزها توانستند با کیف پولی که ایجاد می‌شد، به نحو چشمگیری به دور زدن تحریم‌ها کمک کنند.
وی در ادامه می‌افزاید: «البته در این خصوص رمز ارزها دچار یک نوسان هستند؛ یعنی اینکه باید رمز ارز ذخیره شود و بعد هم با قیمت دلار و یا یورو دچار نوسان شدید می‌شود که این قیمت قابل قیاس نیست چراکه قیمت‌های دلار یا یورو کنترل‌شده هستند و دولت‌ها هم سعی می‌کنند که به شدت آنها را کنترل کنند. اما نوسان قیمت رمزارزها اساساً توسط دولت‌ها انجام نمی‌شود و حتی قابل کنترل هم نیستند و ممکن است در یک روز ۲۰ الی ۳۰ درصد کمتر و بیشتر، رمزارزهای مطرح نوسان قیمت داشته باشند. برای نمونه بیت‌کوین سال گذشته حدود ۶۷ هزار دلار بود و امروز ۲۰ و چند هزار دلار است. بنابراین تفاوت‌های چشمگیری دارد».
این کارشناس اقتصادی تفاوت و نوسان نرخ رمز ارزها را در دوره زدن تحریم‌ها مهم می‌داند و می‌گوید: «این نوسان شرایط را برای دور زدن تحریم‌ها سخت می‌کند و افرادی که در پی دور زدن تحریم‌ها هستند، با ضرر و زیان‌های زیادی مواجهه می‌کند. پس رمزارزها امروزه راهکار مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها نیستند. خصوصاً اینکه قیمت رمز ارزها به شدت کاهش پیدا کرده است. البته اگر قیمت رمزارزها با همین حدود فعلی تثبیت شود، شاید بتوان بخشی از تحریم‌ها را دور زد که ایران هم در حال همین کار است».
دارابی، رمزارزها را در دوره زدن تحریم‌ها مفید می‌داند و می‌گوید: «شرکت‌های ایرانی که به واسطه تحریم‌ها برای دریافت اسکناس و حساب بانکی دچار مشکل هستند، می‌توانند با چند دقیقه وقت گذاشتن و داشتن یک کیف پول الکترونیک وجوه خودشان را به صورت امن دریافت کنند. به همین دلیل برای اقتصادهایی مانند اقتصاد کشور ما که دچار تحریم است و تحت فشار هستیم، مرز ارزها فضای بسیار بازی در جهت تقویت ما ایجاد می‌کنند».
کارشناس بازار سرمایه یادآور می‌شود: «ایران هم می‌تواند در ساخت رمز ارزهایی مانند استیبل‌کوین‌ها جلو برود کما اینکه الان بانک مرکزی در حال تلاش است که ریال را به صورت دیجیتال نقل و انتقال دهد یا حتی رمرز ارزها با پشتوانه طلا یا نفت منتشر کند. پس به هر اندازه ما بتوانیم استیبل‌کوین‌ها را در شبکه معرفی کنیم و به رسمیت بشناسیم، می‌توانیم از این فضا استفاده کنیم و خودمان را از چنبره فشار بانکداری سنتی رها کنیم».