ریال دیجیتال، ابزاری که بانک مرکزی ساخته و از آن می‌ترسد!
ریال دیجیتال ابزاری مالی است که به پایش قل و زنجیر بسته‌اند. ابزارهای دیجیتالی ایرانی تا چه حد کارآیی دارند؟ حتما نماد اتساین ایرانی را به خاطر دارید. بسیاری این پرسش برایشان مطرح شد که اصلا چرا به اتساین ایرانی نیاز داریم؟ از سویی دیگر این نماد هرگز مورد استفاده قرار نگرفت. ریال دیجیتالی قرار است برای خدمات پرداخت بانکی در اختیار کسب و کارهای اینترنتی قرار بگیرد. رمزارزها خطرناکند یا تاثیر مثبت دارند؟ اقتصاد کشورها و ارزهای رایج دولت‌ها را به خطر انداخته و رقیب ارزهای رایج با پشتوانه‌اند یا بازاری مالی در کنار دیگر ارزهای رایج کشورها؟ اگر خطرناکند چرا دولت‌ها اجازه فعالیت در بازار مالی کریپتوکارنسی‌ها را به شهروندان می‌دهند؟
از زمان رونق بازار کریپتوکارنسی‌ها دولت‌های مختلف به فکر ایجاد رمزارز دیجیتال برای ارزهای رایج افتاده‌اند. به همین دلیل دولت‌ها اقدام به ایجاد ارزهای دیجیتال برای ارزهای رایج خود کردند. مثلا یوروی دیجیتال،یوان چین کوین و تتر که برپایه دلار است. همواره مطرح بوده‌است که دولت آمریکا ارزهای دیجیتالی را عامل سقوط ارزش دلار می‌دانست. در ایران نیز مدتی است راه‌اندازی ارز دیجیتال ریال مطرح شده است. پرسش مهم درباره ریال دیجیتال آن است که آیا این ابزار در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد و می‌توان با آن قرارداد دیجیتالی منعقد کرد یا ابزاری است برای رانت و پروژه‌ای برای سود عده‌ای خاص. در حال حاضر ریال دیجیتال به صورت پایلوت در اختیار چند بانک تجاری بوده و امکان عقد قرارداد دیجیتالی با آن وجود ندارد. کارشناسان می‌گویند بانک مرکزی از سواستفاده سودجویان از این ابزار هراس دارد و ممکن است به همین منظور اجازه دسترسی عموم به آن را ندهد. در این صورت ایجاد ریال دیجیتال چه توجیهی دارد؟
پرداخت مبتنی بر ریال دیجیتال
محمد خوانساری، رئیس سازمان فناوری اطلاعات در جلسه بررسی آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال از همکاری بانک مرکزی به‌منظور ارائه خدمات پرداخت بانکی به کسب‌وکارهای اینترنتی داخلی به شکل فراهم‌کردن «پرداخت مبتنی بر ریال دیجیتال» خبر داد.
به‌عبارت دیگر در آینده نزدیک یک مدیای جدید برای انتقال ریال ایجاد می‌شود که مبتنی بر بلاکچین است. با این حال، ریال دیجیتال با وجود اعلام اجرایی‌شدن آن از ۱۸بهمن‌ماه گذشته هنوز در دسترس عموم قرار نگرفته است. اقدامات اولیه پروژه ریال دیجیتال از سال۹۷ بیشتر با جنبه اقدامات فنی آغاز شد و مراحل مختلفی را پشت سر گذاشت؛ به‌طوری که ۳بانک ملی، ملت و تجارت به‌عنوان بانک‌هایی درنظر گرفته شدند که مرحله پیش‌آزمایشی را طی کنند. پس از آن هم اعلام شد که ۹بانک دیگر برای افزودن ریال دیجیتال به کیف پول بانک خود به بانک مرکزی درخواست داده‌اند.
همچنین درحالی‌که بسته حمایتی از کسب‌وکارهای اینترنتی داخلی از چندماه پیش به وسیله وزارت ارتباطات رونمایی شد، اعلام استفاده این کسب‌وکارها از ریال دیجیتال می‌تواند مسیر پرداخت‌های آسان‌تر و امن‌تر را هموار کند.
رمزریال هیچ شباهتی به رمزارزهایی مانند بیت کوین یا اتریوم ندارد و ابزار پرداخت یا انتقال پول است.
پیاده‌سازی در ۳ بانک
محمد خوانساری، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات در جلسه بررسی آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال طی گزارشی ابعاد آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال را توضیح داد.
خوانساری با اشاره به شناسایی سکوها و سطح‌بندی آنها در این آیین‌نامه، گفت: درباره این موضوع بانک مرکزی با همکاری وزارت امور اقتصادی و دارایی از طریق شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت بانک‌ها، خدماتی نظیر پرداخت مستقیم، حساب امانی و کیف پول الکترونیک را در اختیار سکوها قرار خواهد داد. او بر موضوع فراهم‌کردن امکان پرداخت مبتنی بر ریال دیجیتال تاکید کرد و ادامه داد: در این بخش نسخه آزمایشی آماده شده و در حال گذراندن مراحل تست برای نسخه عملیاتی است. خوانساری همچنین به انجام مرحله آزمایشی این پروژه از سوی ۳بانک (ملی، ملت و تجارت) اشاره و عنوان کرد که این بانک‌ها به‌صورت پایلوت، ریال دیجیتال را در اپلیکیشن‌های خود پیاده‌سازی کرده‌اند.
تحقیق و توسعه بانک‌های مرکزی دنیا
ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی در کشورهای دیگر نیز اجرایی شده اما بیشتر بانک‌های مرکزی در حال تحقیق هستند که آن‌را در اختیار عموم قرار دهند یا خیر.
کاوه مشتاق، کارشناس رمزارزها به «فراز» گفت: ریال دیجیتال زیرمجموعه ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان CBDC قرار می‌گیرد. CBDC ارز دیجیتال بانک مرکزی است. به طور کلی ارز رایج کشورها به صورت توکن از طریق بانک مرکزی در اختیار کاربران قرار گرفته و می‌توانند از ارز رایج دیجیتال برای پرداخت‌های مالی استفاده کنند.
او افزود: به طور کلی شبکه‌های بلاکچینی به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند. یک دسته عمومی بوده و نیاز به مجوز ندارند، مانند بیت کوین که هرکسی می‌تواند وارد این شبکه بلاکچین شده و به خرید و فروش بیت کوین، توکن و شبکه ماینینگ بپردازد و تراکنش‌ها را تایید کند. شبکه بلاکچینی ریال در بانک مرکزی برنا نام دارد و شبکه بلاکچینی خصوصی است. ریال دیجیتالی خاصیت غیرمتمرکز بودن بیت کوین را ندارد. هر فردی که بخواهد در این شبکه وارد شود، ابتدا باید احراز هویت شود و تمامی تراکنش‌ها نیز قابل ردیابی است. در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا ارزهای رایج کشور به صورت دیجیتالی ارائه شده و بانک‌های مرکزی در حال تحقیق و توسعه هستند که این ارزهای دیجیتالی را منتشر کنند یا خیر.
تسهیل بانکداری
رمزارزها به دلیل غیرقابل ردیابی بودن محبوبیت پیدا کرده اند اما تراکنش‌های ریال دیجیتال قابل ردیابی است.
مشتاق گفت: هرکسی که بخواهد در شبکه برنا وارد شود، ابتدا باید احراز هویت کند و تمامی تراکنش‌ها نیز قابل ردیابی هستند و از این نظر نیز هیچ شباهتی به رمزارزهای محبوب دنیا ندارد. بیشتر برای تسهیل امور بانکداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در دیگر کشورهای دنیا نیز ارز دیجیتال ارزهای رایج وجود دارد اما کشورهای اندکی آن‌را به صورت پایلوت ارائه داده‌اند. مثلا یوان چین و روبل روسیه به صورت پایلوت ارائه شده‌اند. روسیه هفته گذشته یک ضمانتنامه بانکی مبتنی بر یوان دیجیتال چین صادر کرد.
امکان انعقاد قرارداد دیجیتال وجود ندارد
او افزود: شبکه‌های بلاکچینی بانک‌های مرکزی در دنیا تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در ایران بسیار محدود است و فقط بانک‌های تجاری به آن متصلند و مردم نیز از طریق بانک‌های تجاری به آن متصل می‌شوند. کارکرد آن در رابطه با دارایی دیجیتال است. هرنوع دارایی که در دنیای فیزیکی داریم، می‌توانیم مشابه آن را در دنیای دیجیتالی داشته باشیم. کلاس جدید دارایی‌ها که کاملا دیجیتال هستند و می‌توان در برنامه‌نویسی از آن استفاده کرد. می‌توان از ریال دیجیتال برای قراردادهای هوشمند استفاده کرد اما بانک مرکزی ما هنوز امکان نوشتن قرارداد هوشمند برای ریال دیجیتال را در اختیار عموم قرار نداده است. ممکن است در آینده برای نرم‌افزارها و استارتاپ‌ها این امکان فراهم شود.
او افزود: در حال حاضر به صورت پایلوت این ریال دیجیتال در اختیار یک گروه هزار نفره قرار گرفته که گروه منتخب بانک‌ها هستند. بیشتر این افراد مشتریان بانک ملی هستند که قرار است مشکلات و ویژگی‌های آن را آزمایش کنند. به زودی در نرم‌افزارهای دیجیتالی در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.
ابزاری که هنوز کارآمد نشده است
ریال دیجیتال در صورتی کاربردی است که در اختیار عموم قرار گرفته و بتوان از آن استفاده عملی کرد اما بانک مرکزی نسبت به ابزاری بودن و کارکرد آن نه برنامه‌ای دارد و نه عجله‌ای.
به گفته مشتاق «هیچ برنامه‌ای برای استفاده عملی از ریال دیجیتال تدوین نشده اما بانک مرکزی اعلام کرده به زودی ریال دیجیتال به عنوان ابزار تراکنش‌های مالی در اختیار عموم قرار می‌گیرد. برای استارتاپ‌ها نیز در صورتی قابل استفاده است که بتوانند قرارداد تجاری با آن منعقد کنند. هنوز توضیح اقتصادی خاصی در مورد آن وجود ندارد. احتمالا بانک مرکزی از این هراس دارد که کاربران از ابزاری که ساخته است سواستفاده کنند و سپس بانک مرکزی مقصر اصلی شناخته شود. به همین منظور ممکن است اجازه دسترسی عمومی برای ریال دیجیتال را صادر نکند.»
این فعال در حوزه رمزارزها گفت: یوروی دیجیتال در مرحله تحقیق و توسعه است. برای روبل دیجیتال نیز روسیه از مسترچین که بلاکچین ملی است استفاده می‌کند. بانک مرکزی انگلیس در حال تحقیق و توسعه برروی ارز دیجیتال پوند است و نمایندگان کنگره امریکا واکنش منفی نسبت به دلار دیجیتال نشان داده و اعلام کرده‌اند که حریم خصوصی کاربران در صورت استفاده از آن نقض می‌شود.
او درباره ریال دیجیتال گفت: تکنولوژی خوبی است اما به پایش قل و زنجیر بسته اند.
ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی
رمزارز ملی که امروز آن را ریال دیجیتال می‌نامیم، موضوعی است که بحث حول آن از سال ۱۳۹۷ آغاز شد و دومین پیش‌نویس سند آن در آذرماه ۱۴۰۱ منتشر شد. اولین فرض درست درباره رمزارز بانک مرکزی یا CBDCها این است که دارایی کریپتویی مشابه بیت کوین نیستند CBDC.ها می‌توانند از دفاتر کل توزیع‌شده یا DLT استفاده کنند که نقطه اتصال ارز دیجیتال بانک مرکزی و دارایی‌هایی است که با نام رمزارز می‌شناسیم. اما این فرم پول دیجیتال به طور قابل توجهی با رمزارزها متفاوت هستند. زیرا به عنوان بدهی بانک مرکزی همتراز با اسکناس عمل می‌کنند. ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC مبحثی پیچیده و چندوجهی است که نیازمند تحلیل و بحث فعال متخصصان در حوزه‌های حقوقی، اقتصادی و اجتماعی است. رمزارز ملی پرسش‌هایی را در رابطه با سیاست‌های پولی، عملکرد بانک مرکزی، سیستم‌های پرداخت و همچنین ثبات مالی و مبانی قانونی و مقررات مطرح می‌کند که هر کشوری بسته به شرایط خاص خود باید مزایا و معایب پرونده ارز دیجیتال بانک مرکزی را بسنجد.