کابوس بیمه‌های آنلاین بازمی‌گردد؟
سال گذشته و پس از آنکه کارگروه اقتصاد دیجیتال تصمیم گرفت به ماجرای اختلاف میان بیمه مرکزی و استارت‌آپ‌ها ورود کند، به نظر می‌رسید ماجرا ختم به خیر شده و این شرکت‌های دانش‌بنیان از کابوس اجرای طرح سوییچ مرکزی بیمه، رهایی پیدا کردهاند. با وجود آنکه این کارگروه در آن مقطع زمانی، رای به ممنوعیت فعالیت سوییچ مرکزی بیمه موسوم به «آمیتیس» داد، اما حالا تحرکات جدید بیمه مرکزی در راستای اجرای این پروژه، اینشورتک‌ها را نگران کرده است. این ماجرا به تازگی و پس از آن دوباره داغ شد که شورای رقابت، شکایت سه بازیگر اصلی صنعت بیمه آنلاین مبنی بر انحصاری و ضد رقابتی بودن فعالیت این سوییچ را رد کرد و اجرای این طرح از سوی بیمه مرکزی را بلامانع دانست.
این مساله باعث شده است تا قائم‌مقام رئیس کل بیمه مرکزی با انتشار مطلبی در کانال خبری خود، ادعا کند که حکم محکومیت استارت‌آپ‌ها صادر شده است؛ همچنین در ادامه بیمه مرکزی با ارسال نامه‌ای به مدیران عامل شرکت‌های بیمه، خواستار انجام اقدامات اجرایی فعال‌سازی سوییچ شده و رئیس کل بیمه مرکزی نیز با حضور در صدا‌وسیما بر اظهاراتی مشابه تاکید کرده است. این در حالی است که استارت‌آپ‌های بیمه‌ای نظر دیگری دارند و معتقدند مدیران بیمه مرکزی با سوءبرداشت از این رای، رویکرد نادرستی را در پیش گرفته‌اند. حالا مدیران سه شرکت «بیمه‌بازار»، «ازکی» و «بیمه‌دات‌کام» که بیشترین سهم بازار فروش آنلاین بیمه را در اختیار دارند، با انتشار بیانیه‌ای رسمی، مواضع اخیر بیمه‌مرکزی در این موضوع را مورد نقد قرار داده و خواستار پرهیز از هرگونه اظهارنظر یا اقدام شتاب‌زده شده‌اند.
طبق این بیانیه رسمی که در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته است، شرکت‌های استارت‌آپی معتقدند که نهاد ناظر با اقدامات اخیر و در پیش گرفتن فرآیند اجرای این سامانه سوییچ، تمامی جلسات کارشناسی را که شرکت‌های استارت‌آپی در راستای اصلاح آیین‌نامه مربوطه با مدیران لایه‌های مختلف شرکت بیمه مرکزی برگزار کردند، نادیده گرفته است. این سه شرکت در بیانیه خود تاکید کردهاند که چنین اظهارنظرها و تصمیم‌گیری‌هایی، نشان از چند صدایی و اعمال سلایق شخصی دارد؛ رویه‌ای که انتظار می‌رود نهاد ناظر از آن پرهیز کند و شأن نظارتی و قانون‌مدارانه خود را مدنظر داشته باشد.
بیانیه‌ای در رد محکومیت بیمه‌گران آنلاین
آنچه این شرکت‌های دانش‌بنیان را بر آن داشته تا سرانجام در قالب یک بیانیه واکنش خود را به رخدادهای اخیر نشان دهند، برداشت‌های غیردقیقی بوده که بیمه مرکزی از رای اخیر شورای رقابت داشته و به واکنش از سوی این نهاد ناظر، ختم شده است. به اعتقاد نگارندگان این بیانیه، «در متن منتشر شده به عبارت «رای بدوی» به وضوح اشاره شده است. رای بدوی در ادبیات حقوقی به معنی «قطعی نبودن» است. یک رای که از سوی مراجع دادرسی، در رسیدگی ابتدایی به پرونده صادر می‌شود؛ در نتیجه حق اعتراض و تجدیدنظرخواهی برای شاکیان محفوظ بوده و به محض اعتراض به آن، ارزش حقوقی خود را از دست می‌دهد.» این سه شرکت معتقدند که خوانش آنها از این حکم پس از مشورت با متخصصین حقوقی به این برداشت منجر شده است که «برخلاف آنچه نهاد ناظر به آن استناد می‌کند، ایرادهای فنی شاکیان نسبت به راه‌اندازی سوییچ توسط شورای رقابت تایید شده و بسیاری از بخش‌های این رای در تقابل با خواسته‌های آنها نیست و در مجموع کلیت آن را منطقی و قابل قبول یافته‌اند. در نتیجه با احترام به بدوی بودن رای، از رسانه‌ای کردن محتوای آن پرهیز کرده و هر اقدام یا اظهارنظری را به زمان صدور رای قطعی و پس از مرحله تجدیدنظر موکول کردهاند.»
با این وجود گویا اصرار نهاد ناظر بر استناد به «رای بدوی»، این سه شرکت را بر آن داشته تا نکات فنی خود را در این زمینه با رسانه‌ها در میان بگذارند. شرکت‌های منتشرکننده این بیانیه، در واکنش به اظهارات مدیران ارشد بیمه مرکزی مبنی بر محکوم شدن شرکت‌های استارت‌آپی بیمه تصریح کردهاند: «باید توجه داشت که طرح موضوع در شورای رقابت توسط شرکت‌های ازکی، بیمه بازار و بیمه دات‌کام انجام شده و بیمه مرکزی در این پرونده نقش «خوانده» را داشته است؛ درنتیجه، تعبیر به صدور حکم محکومیت از اساس نادرست است.» آنها تاکید دارند که «شأن جایگاه حقوقی افراد مسوول ایجاب می‌کند که در تریبون‌های رسمی در انتخاب عبارت‌هایی که می‌توانند بار حقوقی داشته باشند یا شائبه‌برانگیز باشند، پرهیز شود.»
آنها در ادامه با تاکید مجدد بر آنکه شورای رقابت در رای خود بر بسیاری از نکات مطرح شده از سوی شرکت‌های استارت‌آپی بیمه صحه گذاشته است، می‌گویند: «برای نمونه، امکان عقد قرارداد مستقیم فروش و برقراری تعاملات تجاری و مالی با شرکت‌های بیمه توسط کارگزاران برخط به صراحت به رسمیت شناخته شده و بر قانونی بودن آن تاکید شده است.»
در بخش دیگری از این بیانیه آمده است که اگرچه شورای رقابت در موضوع مدیریت صدور بیمه‌نامه، شکایت شرکت‌های استارت‌آپی را وارد ندانسته، اما بر لزوم آزادی عمل کارگزار در انتخاب واحد صدور و نبود اجبار در این زمینه تاکید کرده است.
در این بیانیه تصریح شده است که گویا مبنای رد شکایت استارت‌آپ‌ها توسط شورای رقابت، اظهارات بیمه مرکزی و رد ادعاهای مطرح شده بوده است؛ به عبارتی دیگر بیمه مرکزی در پاسخ به پیگیری این شورا، هرگونه ورود سوییچ به حوزه صدور به هر شکل را از اساس تکذیب کرده و حکم بر همین مبنا صادر شده است. در نتیجه حالا شرکت‌های فعال در صنعت بیمه آنلاین خواستار آنند که نهاد ناظر در راستای دفاعیاتی که در شورای رقابت داشته و سخنان رئیس کل آن در برنامه «صف اول» شبکه خبر را -مبنی بر تکذیب هرگونه ورود سوییچ به بحث پرداخت و صدور و همچنین دستورالعمل اجرایی مصوب هیات عامل که برای سوییچ چنین شأنی را قائل شده بود- اصلاح کنند تا هرگونه شائبه و ابهام در این زمینه مرتفع شود.
بر اساس آنچه در رای شورای رقابت آمده است، اتهام تصدی‌گری و انحصار در طرح سوییچ بیمه از این جهت رد شده که هنوز سوییچ اجرایی نشده است. در همین راستا شرکت‌های استارت‌آپ بیمه‌ای تاکید دارند به این نکته توجه شود که «تنها در صورتی که سوییچ بیمه وارد فضای کسب‌و‌کاری نشده باشد یا به شکل انحصاری اجرای آن به یک شرکت واگذار نشده باشد، وجود آن مانع نوآوری و فعالیت دانش‌بنیان در صنعت بیمه نخواهد بود.» در نتیجه چنانچه بیمه مرکزی در ادامه، رویه‌ای جز این را در پیش بگیرد، انتظار می‌رود متولیان امر مجددا به مساله ورود کنند.
نگرانی از تعلیق ناگهانی سایت‌های بیمه
از همان روزهای ابتدایی ارائه طرح سوییچ آمیتیس، یکی از نگرانی‌های بزرگ کارگزاری‌های برخط بیمه، تهدیدی بود که متوجه حیات این کسب‌وکارها از سوی بیمه مرکزی بود. شرکت‌های بیمه‌ای تاکید داشتند که با راه‌اندازی این سوییچ، بیمه مرکزی به عنوان نهاد ناظر این امکان را دارد که در هر لحظه و به‌طور ناگهانی دسترسی این سایت‌ها را به سامانه سوییچ قطع کند. با این وجود و پس از آنکه این شرکت‌ها شکایت خود را نزد شورای رقابت بردند، شورا این ادعا را وارد ندانسته و در رای خود صرفا تاکید کرده است که «امکان تعلیق آنی و ناگهانی دسترسی کارگزاران آنلاین باید در چارچوب ضوابط باشد و در صورت تخطی نهاد ناظر از مقررات، امکان دادخواهی و مراجعه به مرجع ذی‌صلاح قضایی برای این موسسات در دسترس است.» حالا این سه بازیگر صنعت بیمه آنلاین در بیانیه خود بار دیگر بر این دغدغه تاکید کرده و نگرانی خود را از احتمال تعطیلی یک‌باره و بدون مستندات قانونی کسب‌وکار خود ابراز کردهاند. آنها با اشاره به اینکه بیمه مرکزی در اتخاذ چنین رویه‌ای سابقه دارد، نسبت به آسیب‌های احتمالی این اقدام برای شرکت‌های دانش‌بنیان بیمه‌ای هشدار داده‌اند.
اگرچه در متن حکم شورای رقابت صریحا بر لزوم توقف این رویه و ایجاد سازوکاری چند لایه، مستدل و غیر دفعی برای برخورد با تخلفات احتمالی تاکید شده، اما این سوال مطرح است که چه تضمینی وجود دارد که بیمه مرکزی کاملا در چارچوب ضوابط عمل کند؟ زیرا همچنان امکان خوانش متفاوت یا برداشت‌های نادرست از ضوابط مطرح شده وجود دارد و در صورت بروز چنین خطایی، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به کسب‌وکارها وارد خواهد شد. با یک بررسی اجمالی می‌توان پیش‌بینی کرد که از دسترس خارج شدن سایت این شرکت‌ها -ولو برای مدتی کوتاه- چه ضربه جبران‌ناپذیری به پیشرفت‌هایی که در تمام این سال‌ها در حوزه فروش آنلاین بیمه شکل گرفته، وارد خواهد کرد. با تعطیلی هر یک از سایت‌های فعال فروش بیمه، امکان پاسخگویی به تعداد زیادی از کاربران از دست می‌رود و گذشته از مشکلاتی که برای این افراد ایجاد می‌شود، اعتباری هم که این کسب‌وکارهای نوآور در این سال‌ها نزد کاربران به دست آورده‌اند، یک شبه به باد خواهد رفت.
در نهایت آنچه این سه شرکت بزرگ فعال در زمینه فروش آنلاین بیمه بر آن تاکید دارند، آن است که ضمن به رسمیت شناختن حق نهاد ناظر برای اعمال نظارت عادلانه و غیرتبعیض‌آمیز بر کل شبکه فروش، روند تعاملی و کارشناسی طی‌شده با کارگزاران برخط در عمل نیز ادامه پیدا کند و از هرگونه اقدام شتاب‌زده و سلیقه‌ای پرهیز شود.
گذشته از انتقاداتی که این روزها پیرامون نکاتی مانند «مساله تخفیف در فروش آنلاین بیمه»، «نوع ارتباط سایت‌های فروش بیمه و شرکت‌های بیمه‌گر» و همچنین «ابهام در امنیت داده‌های کاربران» در رای اخیر شورای رقابت به گوش می‌رسد، این سوال مطرح می‌شود که آیا رای این شورا باعث خواهد شد تا زخم اختلاف بیمه‌فروشان آنلاین و نهاد ناظر مجددا سر باز کند یا خیر؛ زیرا پیش از این کارگروه اقتصاد دیجیتال در دولت که با هدف مانع‌زدایی از فعالیت کسب‌وکارهای نوآور و آنلاین فعالیت می‌کند، صریحا رای به توقف اجرای این طرح داد و ایجاد نهاد واسط برای فعالیت پلتفرم‌های اینشورتک را ممنوع کرد. از حدود یک سال پیش، ایجاد سامانه سوییچ مرکزی بیمه با مخالفت گسترده اهالی اکوسیستم استارت‌آپی کشور همراه بوده است و منتقدان تاکید دارند که ایجاد چنین سامانه انحصاری، زمینه‌ساز نابودی استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین صنعت بیمه خواهد بود.