مزایا و معایب اجرای تغییر ساعت بانک‏‌ها

قصه از آنجا آغاز می‌شود که نمایندگان مجلس در یکم خرداد ماه ۱۴۰۱ ساعت تابستانی را رسما ابطال می‌‌کنند و مصوب می‌‌کنند که ساعت رسمی کشور از ساعت صفر یکم فروردین ماه سال ۱۴۰۲ (سال جاری) تغییر نکند. ساعت تابستانی برای نخستین‌‌بار در سال ۱۷۸۴ توسط بنجامین فرانکلین، وزیرمختار آمریکا در فرانسه مطرح شد. وی در مقاله‌‌ای که در یکی از مجلات فرانسه چاپ شد از مردم خواست که صبح‌‌ها یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند. فرانکلین معتقد بود که به این ترتیب، مردم می‌توانند روزها از روشنایی خورشید استفاده بیشتری کنند و شب‌ها شمع کمتری مصرف کنند. طرح فرانکلین در سال‌های بعد و در نتیجه کمبود انرژی به جایی رسید که در حال حاضر ۷۷ کشور جهان با استفاده از این روش، ساعات رسمی خود را تنظیم ‌و به نوعی انرژی را ذخیره می‌‌کنند.

این قانون بعد از انقلاب در سال ۱۳۷۰ و در زمان ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی‌رفسنجانی به تصویب هیات دولت ایران رسید که براساس آن ساعت رسمی کشور همه ساله در یکم فروردین یک ساعت جلو کشیده شود و در سی‌و یکم شهریور به حالت عادی بازگردد. ادامه بررسی‌‌ها در آن دوره نشان داد که نزدیک به ۱۰۰ مگاوات کاهش مصرف در زمان اوج مصرف حاصل شده است.

این مصوبه تا اسفند ماه ۱۳۸۴ اجرا شد، اما در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد این مصوبه ابطال شد. غلامحسین الهام، سخنگوی وقت دولت اعلام کرد که بررسی کارشناسانه‌‌ای مبنی بر اینکه تغییر ساعت منجر به صرفه‌‌جویی در مصرف انرژی در کشور شده باشد، وجود ندارد. وی دلیل لغو مصوبه پیشین هیات دولت را «سردرگمی بخش‌ زیادی از جامعه در اثر تغییر ساعت رسمی کشور» و «عدم وجود بررسی‌‌های دقیق و کارشناسانه برای تایید صرفه‌‌جویی در مصرف برق با روش تغییر ساعت» اعلام کرد. (این در حالی بود که مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت میزان صرفه‌‌جویی ساعت تابستانی را ظرف ۶ ماه بیش از ۷۵ گیگاوات ساعت اعلام کرده بود).

به هر حال ساعت تابستانی همزمان با شروع سال جاری اجرا نشد. اما پس از گذشت اندکی از روزهای سال، مردم و مسوولان به صورت ملموس متوجه آغاز روز و روشنایی صبح در ساعت‌های زودتری شدند. در گوشه‌وکنار زمزمه اتلاف انرژی و روشن شدن هوا در ساعت حدود ۵صبح شد و از دست رفتن این ساعات روشن از روز باعث شد تا دولت تصمیم بگیرد ساعت کار کارکنان را از ساعت ۶صبح تا ساعت ۱۳ قرار دهد. نخستین اشکال کار فاصله دوساعتی آغاز کار ادارات دولتی و خصوصی بود. ساعت کاری کارکنان ادارات خصوصی تغییری نکرد و به این جهت دو ساعت از هماهنگی ادارات دولتی و خصوصی تلف شد. اما ساعت کاری کارکنان بانک‌ها از مهم‌ترین بخش‌های تغییر ساعات ادارات دولتی بود که هماهنگ با آنها به شروع ساعت کاری شعب در ۶:۳۰ و ستاد در ساعت ۶ مکلف شدند.

حتی ساعت شروع به کار سامانه ساتنا همزمان با ساعت شروع به کار شعب بانک‌‌ها تغییر کرد و بانک مرکزی تاکید کرد که بانک‌‌های عامل پرداخت‌‌یاری موظفند در اسرع وقت و حداکثر تا ساعت ۸صبح نسبت به واریز وجوه مرتبط با پرداخت‌‌یاران، اقدامات لازم را به‌‌عمل آورند. نخستین اشکال کار در ساعات کار بانک‌ها همین نامتناسب بودن در ارائه خدمات به دولتی‌‌ها و خصوصی‌ها است. بانک‌های کشور که بخش اصلی مراودات مالی کشور را برعهده دارند همچون گذشته (مانند تجربه تلخ دوران کرونا) باز هم فشار مضاعفی در مقایسه با سایر کارکنان را تجربه کردند. تغییر ساعت بیولوژیک کارکنان، اتلاف انرژی در ساعاتی که مشتریان بسیار کمی نسبت به منابع به شعبه می‌‌آیند ملموس‌‌ترین اثر تغییر ساعت برای آنها بوده است.

بسیاری از گلایه‌های کارکنان در مدت اجرای طرح به گوش رسیده اما دنیای اقتصاد در نظر‌خواهی از نیمی از بانک‌های کشور فقط یک نقطه قوت یافته و آن زودتر رسیدن کارکنان به منزل‌شان و عدم ترافیک صبحگاهی بوده است. سعی شده تا از مکان‌های متفاوت شعب، جنسیت متفاوت پرسنل، نیروهای ستاد و حتی مدیران عامل در این خصوص نظر‌خواهی شود. هیچ کدام از پرسش شوندگان به‌‌طور مشخص از میزان هزینه‌های سربار طرح عدم تغییر ساعت کاری کارکنان، آمار رسمی‌‌ای در اختیار نداشتند. علی، کارمند یکی از بانک‌های ادغام شده می‌گوید در ساعات ابتدایی روز مراجعه کننده‌‌ای نداریم. کارکنانی که خودروی شخصی ندارند برای تردد در ساعات ابتدایی روز با مشکلات مواجه هستند. (با وجود تغییر ساعت کاری مترو و تحمیل هزینه‌های سنگین به شهرداری که مورد تایید شهردار تهران نیز بوده است)‌.

مساله امنیت در خیابان‌های خلوت در ساعات اولیه صبح نیز از دیگر اشکالات طرح است. در این بخش مشاهدات خبرنگار ما نیز حاکی از آن است که در شعب بانک‌هایی که در بازارهای متمرکز تهران مجبور به شروع کار در ساعات اولیه هستند امنیت به علت ساعت شروع کار بازاریان کمتر از دیگر ساعات روز است. حتی این کاهش امنیت برای مشتریان نیز محسوس است. مهدی از مدیران میانی ستاد یکی از بانک‌های دولتی می‌گوید در روزهای اول که برای سرکشی به شعب مراجعه می‌کردم به علت نبود مشتری و ساعت بیولوژیکی با چرت زدن‌های کارکنان مواجه می‌شدم که به این لحاظ بازدید‌‌های صبحگاهی را لغو کردم. وی از روشن شدن وسایل برودتی همچون کولرها در ساعات اولیه صبح می‌گوید. در حالی که ساعات اولیه صبح کار خاصی برای کارمندان وجود ندارد.

البته وی خروج سریع‌تر از محل کار و حضور بیشتر در جمع خانواده را از مزایای طرح می‌‌داند به شرط آنکه هر دو زوج کارمند دولتی باشند. چرا که تفاوت محل کار خصوصی و دولتی همسران نیز از معضلات مهمی است که برخلاف مزیت فوق، باعث کمتر درکنار هم بودن زوجین خواهد شد. منیژه، کارمند بانک است که از ابتدای شروع طرح برای بردن فرزندش به مهد کودک دچار مشکل شده است. والدینش در شهرستان هستند و به سبب موقعیت شغلی نمی‌تواند از طرح شناور بودن کارکنان زن دارای فرزند استفاده کنند.

ساعت کاری‌اش ۶:۳۰ صبح است، اما مهد‌کودک فرزندش ساعت۷ شروع به کار می‌کند. حسن، کارمند شعبه یکی از بازارهای متمرکز تهران است. به گفته وی کسبه تقریبا از حدود ساعت ۹ شروع به کار می‌کنند و در ساعات اولیه صبح از مشتری خبری نیست. وی به نقل از همکارانش در سایر شعب می‌گوید؛ تغییر ساعات باعث‌شده تنش و نارضایتی عمومی مشتریان هنگام بستن درب شعبه و تقاضا برای افزایش ساعت خدمات‌رسانی بیشتر شود و این در حالی است که ساعت کاری برای کارکنان شعب با وجود حضور در ۶:۳۰صبح تا پایان حسابرسی‌‌ها و نه بستن درها است.

محمد، کارمند یک بانک خصوصی است و می‌گوید با گذشت حدود دو هفته از تغییر ساعت کاری بانک‌ها که پیش از این توسط دولت برای کاهش ترافیک دستخوش تغییراتی شده بود همچنان اعتراضاتی را در بین کارکنان بانک‌ها درپی دارد. اعتراضاتی که به گفته کارکنان گوش شنوایی برای آن وجود ندارد. به‌‌طور مثال در بخشنامه تغییر ساعت از مدیران خواسته شده تا با مادرانی که کودکان کوچک دارند یا کارکنانی که مشکلات و بیماری دارند همراهی شود. اما این سوال ایجاد شده که بسیاری از افراد هم خود و هم همسرشان با ساعت‌های کاری مختلف شاغل هستند، این‌گونه افراد چه باید کنند؟ کودک را چگونه به مدرسه یا مهد کودکی که هنوز باز نشده برسانند؟ هرکدام باید جداگانه به سرکارهای خود بروند و این خود هزینه‌های زیادی را برای خانواده‌ها به‌وجود آورده است.

یا اینکه چگونه می‌شود با تاخیر در محل کار حاضر شد؟ مشکل دیگری که این ساعت کاری برای افراد ایجاد کرده این است که معمولا افراد به دلیل سیستم بیولوژیک بدنی در شب‌های تابستان دیرتر از شب‌های زمستان می‌‌خوابند. این موضوع باعث کاهش ساعت خواب افراد شده و معمولا در سرکارها عصبی و بی‌حوصله و خواب‌آلود هستند و راندمان کاری در این ایام کاهش یافته است. در عین حال باید در نظر بگیریم که شرایط کاری بانک‌ها در حال‌حاضر با گذشته متفاوت شده است. دیگر برای بسیاری از تراکنش‌‌های بانکی، حتی افتتاح حساب نیازی به حضور در شعبه نیست و مشتریان می‌توانند از طریق شبکه‌های آنلاین و همراه‌بانک‌ها نیازهای خود را برطرف کنند. محمد می‌‌افزاید که بررسی‌‌های ما هم نشان می‌دهد شعب بانک بین ساعت ۶ تا ۸ صبح بسیار خلوت است و مشتریان معمولا بعد از این ساعت به شعبه مراجعه می‌‌کنند، اما در این دو ساعت همه سیستم‌ها روشن و بدون استفاده هستند.

وی عدم توجه به برقراری ارتباط بین شعب و ستاد بانک‌ها را به لحاظ ساعت کاری، یکی دیگر از معضلات ساعت کاری جدید می‌‌داند. حسن، مدیر یکی از بانک‌های دولتی است که علاوه بر نکاتی که پیش‌‌تر گفته شد، اشاره می‌‌کند که در شعب ارزی و با توجه به اینکه نرخ ارز در ساعت ۱۲ مشخص می‌شود و مراجعه‌کنندگان عملا بعد از این ساعت به شعبه مراجعه دارند، مشکلاتی ایجاد شده است. وی نیز تاکید می‌‌کند که بین ساعت ۶تا‌۸ صبح تعداد مشتری در شعب بزرگ بانک‌ها به ویژه مناطق بازار به تعداد انگشتان یک دست هم نیست. وی معلول تغییر ساعت کار بانک‌ها و خواب‌آلودگی کارکنان را برهم خوردن تمرکز کارکنان بانک‌ها اعلام می‌‌کند. به گفته حسن، برهم خوردن تعادل کار و زندگی از مهم‌ترین معایب طرح تغییر ساعت کار کارکنان می‌‌داند. وی در پاسخ به این سوال که طرح مزبور چه مزایایی دارد با لبخند می‌گوید: هیچ.