نیاز به استفاده از الگوریتم‌های مشخص برای شفافیت تراکنش‌های ریالی در بازار ارز
یکی از مسائل عمده‌ای که بانک مرکزی با آن مواجه است، تنظیم بازار ارز است. مهم‌ترین موضوع در این رابطه رصد و پایش جریان خروج ارز از چرخه رسمی اقتصاد است.
در سال‌های گذشته و با توجه به تحریم‌های غیرقانونی که علیه کشور وضع شده، سطح فعالیت‌های ارزی بانک‌ها را کاهش داده و این موضوع بر اشراف اطلاعاتی بانک مرکزی از میزان عرضه، تقاضا و الگوی مبادلات ارزی تاثیر گذاشته است.
برای اینکه ببینیم فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی چه راهکارهایی را می‌توانند از طریق برگزاری رویداد اینوتکنیک در اختیار بانک مرکزی قرار دهند، گفت‌وگویی با «جعفر مهدی‌زاده مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی» داشتیم که مشروح آن به شرح زیر است:
بانک مرکزی به عنوان نهاد تنظیم‌گر و سیاست‌گذار پولی چه راهکاری از شرکت‌های فناور می‌خواهد تا بتواند پایش بهتری بر بازار ارز داشته باشند؟
مهدی‌زاده: با توجه به عدم حضور فعال دفاتر نمایندگی و شعب بانک‌های خارجی، سطح محدود فعالیت‌های ارزی بانک‌های داخلی و وجود تقاضای غیرمتعارف ارز مانند قاچاق کالا، عمده فعالیت ارزی در بخش غیربازرگانی از طریق اسکناس و به صورت نقدی انجام می‌پذیرد. این شرایط اشراف اطلاعاتی بانک مرکزی از میزان عرضه، تقاضا و الگوی مبادلات ارزی را کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی راهکارهایی که بتواند بانک مرکزی را در برآورد ذخایر موجود نزد اشخاص، میزان و هدف از تقاضای ارز در بازار غیررسمی کمک نماید، زمینه مناسبی را جهت اقدامات سیاستی متناسب در بازار ارز کشور فراهم می‌کند. این راهکارها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند تا ضمن بهبود اشراف اطلاعاتی بانک مرکزی در هر یک از حوزه‌های یاد شده، از روش‌های مختلفی همچون تحلیل تراکنش‌های ریالی فعالان عمده بازار یا مشتریان آن‌ها با استفاده از الگوریتم‌های مشخص و یا سایر روش‌های خلاقانه مبتنی بر فناوری، تصویر شفاف‌تری را از موارد مبهم فوق‌الذکر ارائه دهند.
یکی از مسائل اصلی در اقتصاد ایران، موضوع خروج ارز از کشور از طریق عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات است. فناوری‌های نوین چه کمکی می‌توانند به بانک مرکزی در زمینه جلوگیری از خروج ارز و رفع تعهد ارزی داشته باشند؟
مهدی‌زاده: به طور کلی پایش جریان ارزی در مبادلات تجاری بین کشورها از طریق نظام‌های رسمی و پیام‌رسان‌های بین‌المللی انجام می‌پذیرد. در این حالت، نقل و انتقالات پولی توسط بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و پس از احراز هویت و انجام تشریفات مبارزه با پولشوئی ثبت شده و به ذی‌نفعان گزارش می‌شود. به دنبال وضع تحریم‌ها و پیروی برخی کشورها از مواضع خصمانه آمریکا، دسترسی به زیرساخت‌های نقل و انتقال ارزی و پیام‌رسان‌های بین‌المللی محدود شده است و لذا امکان دستیابی به گزارش‌های لازم جهت پایش نقل و انتقالات ارزی وجود ندارد. در چنین حالتی، به ناچار تراکنش‌های ناشی از تبادلات تجاری، از طریق صرافی‌ها و تراستی‌ها و به روش‌های غیرمتعارف انجام می‌شود تا امکان شناسایی مبادلات و در نتیجه بلوکه شدن وجوه ارزی به حداقل برسد. در عین حال، این امر موجب می‌شود تا رصد جریان ارز برای بانک مرکزی نسبت به زمانی که مسیر تراکنش‌ها کاملا مشخص و شفاف و قابل استعلام بود، نیز دشوارتر شود. لذا راهکارهایی که بتواند از طریق بررسی تبادلات تجاری و تراکنش‌های ریالی مرتبط با آن تصویر مناسبی از صادرات و واردات کشور ارائه دهد، بانک مرکزی را در جهت دقیق‌تر شدن تخصیص و رفع تعهدات ارزی و سیاست‌گذاری‌های متناسب یاری خواهد کرد.
از طریق فناوری‌های نوین به ویژه رگ‌تک‌ها و سوپ‌تک‌ها، بانک مرکزی چگونه می‌تواند جریان ارز در کشور را رصد و پایش کند؟
مهدی‌زاده: اساس فناوری‌های رگ‌تک و سوپ‌تک آن است که چه اطلاعاتی، در چه زمانی بایستی تولید و نگهداری شوند و این اطلاعات چگونه پردازش شده، چه اثری بر فرایند‌های کاری داشته و در اختیار چه کسانی قرار بگیرند. چنانچه این موضوعات به‌درستی مشخص نشوند، استفاده از فناوری‌های مزبور مقدور نخواهد بود و یا کسب‌وکار نظام بانکی را با مخاطرات جدیدی روبرو خواهد کرد؛ لذا در مرحله اول بانک مرکزی می‌بایست در جهت شکل‌گیری پایگاه داده متناسب با وظایف فوق‌الذکر تلاش کند. علاوه بر این، غیر شفاف شدن تراکنش‌های ارزی با هدف کاهش اثر تحریم‌ها، احساس نیاز به استفاده از راهکارهای مبتنی بر فناوری در زمینه بهبود نحوه نظارت بانک مرکزی بر بازار ارز را تشدید می‌کند که در این زمینه نیز فناوری‌های رگ‌تک و سوپ‌تک، به شرط تمهید پیش‌نیازهای لازم، کارآمد خواهند بود.