راز حفظ نسبی ارزش روبل روسیه در تحریم و تجربه‌ای برای ایران
اندکی بیش از 2 سال از آغاز جنگ روسیه و اوکراین می‌گذرد؛ جنگی که ابتدا شاید روسیه تصور می‌کرد که با یک «عملیات ویژه نظامی» تمام خواهد شد و روسیه می‌تواند در کوتاه مدت به اهداف خود در اوکراین برسد با این حال اوکراین برای غرب و بویژه آمریکا یک میدان بسیار گسترده‌تر بود.
آمریکا و اروپا معرکه اوکراین را یک نبرد سرنوشت‌ساز برای نظم جهانی می‌دانستند و بر این اعتقاد بودند که پیروزی روسیه در این جنگ، بویژه با در نظر گرفتن موقعیت اقتصادی چین و اتحاد راهبردی چین و روسیه می‌تواند نظم جهانی را دچار تغییر بنیادی کند.
به همین دلیل عملاً تمام غرب به مواجهه با روسیه برخاست؛ غیر از کمکهای نسبتاً سنگین نظامی و اطلاعاتی غربی‌ها و بویژه آمریکا به اوکراین، بسیاری از کشورهای غربی و بویژه آمریکا و چند کشور اروپایی بر آن شدند که یک راه مهم در شکست روسیه، فشار از درون و کشاندن اقتصاد روسیه به ورشکستگی است و به همین دلیل تحریم‌های بسیار سنگینی علیه روسیه توسط غرب وضع شد.
آمارها می‌گوید که تا 15 دسامبر 2023 روسیه با 18772 تحریم غرب مواجه شده و بیش از 300 میلیارد دلار از اموال این کشور توسط غربی ها به یکباره بلوکه شده است.
بر اساس هیمن آمارها، تا پیش از فوریه 2022، ایران به لحاظ تعداد عددی تحریم‌ها بالاترین میزان تحریم‌ها را به خود اختصاص داده بود، اما بعد از فوریه 2022 روسیه با مجموع 18772 تحریم در جایگاه اول قرار گرفته و ایران با 4953 عدد تحریم در جایگاه دوم است. اگرچه تحریم بانکی و نفتی ایران پس از فتنه 88 نکته‌ای است که باید مجزا به آن پرداخت.
پیرو شکل‌گیری یک کمپین بزرگ نظامی و اقتصادی علیه روسیه در غرب با سردمداری آمریکا،عملاً بسیاری از تحلیل‌ها، از جمله در رسانه‌های غربگرا در ایران بر این اساس شکل گرفته بود که حتی اگر روسیه در میدان نظامی برنده باشد، تحریم‌های اقتصادی و ورشکستگی داخلی عملاً حکمرانی روسیه را از پای درخواهد آورد و باعث می‌شود که روسیه در برابر غرب زانو بزند.
مثلاً اکو ایران اقتصاد روسیه را سه چهار ماه بعد از شروع جنگ اوکراین، در معرض فروپاشی توصیه کرده بود .
یا تجارت فردا در پاسخ به این سو ال خود که «جنگ و تحریم با اقتصاد روسیه چه می‌کند» پاسخ فوری و ساده‌ای داده بود: فروپاشی اقتصادی!
و مجله تجارت فردا در جلد خود «خرس»(نماد روسیه و پوتین) را در تله‌ی غربی‌ها توصیف کرده و به نقل از دیلی میل نوشته بود که اگر اوکراین 10 روز مقاومت کند روسیه مجبور به مذاکره خواهد شد. این مجله در این باره نوشته بود: “در عین حال اگرچه از هزینه های بلند مدت اقدام روسیه در تهاجم به اوکراین تحلیل‌های مختلفی انجام می شود اما کمتر صحبتی از هزینه های این اقدام به میان می آید. در همین راستا برخی گزارش ها از هزینه های هنگفت جنگ اوکراین برای روسیه حاکی است. به نقل از دیلی میل، هر روز جنگ با اوکراین برای روسیه 20 میلیارد دلار هزینه به بار می اورد که رقم هنگفتی به حساب می آید. این گزارش به نقل از وزیر دفاع ساببق استونی بیان می کند در صورتی که اوکراین بتواند بیش از 10 روز در برابر نیروهای پوتین مقاومت کند، هزینه های گزاف جنگ باعث می شود تا روس ها مجبور به مذاکره با کی‌یف شوند”
اما چرا این اتفاق نیفتاد؟/ مسئله شجاعت در حکمرانی و اصلاح نظام بانکی
حالا بیش از دو سال از آغاز جنگ اوکراین سپری شده و اقتصاد روسیه نه تنها فرونپاشیده بلکه تورم روسیه 7.69 درصد و ارزش روبل به ازای دلار هم صرلاً از 74 روبل به 92 روبل در فروردین 1403 تنزل یافته است.
متخصصان اقتصادی یکی از رازهای این تاب آوری روسیه را اصلاح شجاعانه نظام بانکی این کشور در این مدت می‌دانند. فراز و فرودهای اقتصاد روسیه و رشد روزافزون طبقه مرفه که عمدتا حاصل عملکرد مخرب بانکهای روسیه بود، باعث شد پوتین برای اصلاح وضع بانکها دست به انتخاب شخص جدیدی برای بانک مرکزی بزند. به همین دلیل خانم نابیولینا از سال 2013 انتخاب و به این مقام منصوب شد.
خانم نابیولینا از زمان انتصاب، دست به اقدامات اساسی در لغو مجوز بسیاری از بانکها زد و در این مسیر از حمایت و پشتیبانی مستقیم رئیس جمهور نیز بهره مند بود. لازم به ذکر است اقدامات مقتدرانه در این حوزه، فضایی را ایجاد کرد که روسیه توانست تصمیم خود را برای مقابله با نفوذ ناتو در اوکراین در فوریه 2022 عملی نماید.
تعداد بانکهای روسیه در سال 2013 برابر با 896 بانک بوده است. خانم نابیولینا طی 11 سالی که سکاندار بانک مرکزی بوده، مجوز 585 بانک را باطل و انها را به 311 بانک کاهش داده است.
یکی از بانکهای مذکور، بانک پرسوت (Peresvet Bank) است که به دلیل برخی ویژگی‌ها، هیچ موسسه مالی خصوصی بزرگ دیگری نمی‌توانست با آن برابری کند. سهامدار بزرگ آن کلیسای ارتدکس قدرتمند روسیه و حامی بزرگ دیگر آن اتاق بازرگانی و صنایع روسیه بود و به همین جهت به آن لقب “شبه حاکمیتی” داده بودند. در ضمن شرکت های بزرگ دولتی پول خود را نزدک این بانک نگه داری می کردند.
با وجود این، کمتر از یک ماه طول کشید تا بانک مذکور که یکی از 50 بانک بزرگ روسیه بود، در پاییز 2016 منحل و بانک مرکزی صاحب آن شد..
در نمودار زیر تعداد بانک های فعال و منحله در روسیه طی سال های 2012 تا 2024 آمده است. لازم به ذکر است خانم نابیولینا طی 5 سال از 2014 تا 2018 بالغ بر 414 بانک را تعطیل کرد.
اکنون روسیه دومین سال جنگ را سپری می کند و با ورود به سال 2024 پیش بینی رشد اقتصادی آن از کل کشورهای گروه G7 بیشتر است.
تجربه روسیه در اصلاح نظام بانکی نشان میدهد که برخورد با بانکهای متخلف یا ورشکسته در صورت مدیریت صحیح نه تنها منجر به آشفتگی محیط اقتصادی نمی شود بلکه می تواند عاملی برای ثبات بخشی و مانعی برای انحراف‌های خود ساخته در شرایط بحرانی شود.
انتظار اینکه بانک ها بتوانند بدون رویت اقتدار بانک مرکزی، در راستای منافع ملی گام بردارند، بیهوده است چه اینکه استیگلیتز نوبلیست معروف اقتصاد می گوید: “به جای آرمانِ «عدالت برای همه» به سمت نظامی در حرکت هستیم که در آن عدالت تنها شامل حالِ کسانی می شود که توانایی مالی ِ بهره مندی از آن را داشته باشند. با بانک هایی مواجه هستیم که نه تنها انقدر بزرگ‌اند که از خطرِ ورشکستگی در امان اند، بلکه چنان قدرتمند شده‌اند که هیچ گونه پاسخگویی از آن ها مطالبه نمی شود.”
به گزارش خبرگزاری تسنیم، استفاده از تجربه موفق روسیه در مواجهه با تحریم‌های شدید آمریکا و غرب می تواند برای کشورهای مشابه دیگر از جمله ایران که با چنین تحریم های شدیدی مواجه هستند، موثر باشد، به ویژه اینکه به گواه بسیاری از کارشناسان و اقتصاددانان، بخش زیادی از مشکلات اقتصادی و تاثیر پذیری اقتصاد ایران از تحریم به واسطه عملکرد ضعیف و مشکل دار نظام بانکی ایران است و اصلاح نظام بانکی می تواند به مقاوم شدن اقتصاد کشور در مواجهه با تحریم ها کمک کند.
تأکید برای برخورد قاطعانه با بانک های متخلف در نظر و عمل، لازمه حرکت به سوی اصلاح وضع بانکهاست و طی این مسیر به اراده دولت و برخورد جسورانه و آگاهانه رئیس کل بانک مرکزی وابسته است.