توکن‌سازی قانونمند؛ راهکاری نوین برای تحول صنعت مالی
پنجمین نشست کافه تیف که با حمایت هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر و دبیری محمد طهرانی عضو هیئت‌علمی دانشگاه خاتم و رئیس کارگروه توکن‌سازی انجمن بلاک‌چین ایران برگزار شد، میزبان حمید بناییان عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس و معاون فناوری اطلاعات بانک آینده، امیرعباس امامی مدیرعامل شرکت نئو زرین، میثم حامدی مدیر پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار و مهدی قادری مدیرعامل یکتا ققنوس پارس بود.
حمید بناییان عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس و معاون فناوری اطلاعات بانک آینده در بحث توکن‌سازی به اهمیت آن در اقتصاد دیجیتال به‌عنوان ابزاری مؤثر در مدیریت جریان‌های مالی و سرمایه‌گذاری اشاره کرد و گفت: توکن‌سازی می‌تواند در تحول نظام‌های اقتصادی نقش مؤثری ایفا کرده و به ایجاد ساختارهای مالی جدید منجر شود که نه‌تنها انعطاف‌پذیرتر، بلکه شفاف‌تر و کارآمدتر نیز باشند. این فناوری که بر اساس استانداردهای بلاک‌چین توسعه یافته، قابلیت ایجاد اطمینان و اعتماد را در میان کاربران، شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارد. توکن‌سازی می‌تواند ابزاری برای افزایش نقدشوندگی دارایی‌ها و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید فراهم آورد که برای سرمایه‌گذارانی که منابع مازادی دارند، جذاب باشد.
بناییان گفت: توکن‌سازی به‌عنوان ابزاری کاربردی می‌تواند به هدایت جریان‌های نقدینگی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری کمک کند. این ابزار مبتنی بر استانداردهای بلاک‌چین، اطمینان و اعتماد را به شبکه‌ای از کاربران در هر سطحی فراهم می‌آورد، چه برای افراد حقیقی و چه برای شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری. این ابزار می‌تواند معرف یک دارایی پایه باشد و در صورت تعریف ارزش و سودآوری، به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری مورداستفاده قرار گیرد. علاوه بر این، توکن‌سازی می‌تواند برای افرادی که مایل به‌اشتراک‌گذاری دارایی‌ها و فرصت‌های خود با دیگران هستند، شرایط نقدشوندگی بهتری را فراهم آورد.
او بر لزوم نظارت و رگولاتوری در پذیرش ابزارهای مالی جدید تأکید و اضافه کرد: فلسفه وجود نهادهای نظارتی، تضمین شفافیت و جلوگیری از کلاهبرداری است. در جوامعی که نظارت و قانون‌گذاری به‌درستی انجام نمی‌شود، قوانین تبدیل به قوانین قدرت می‌شوند و شرایط ناعادلانه‌ای را برای جامعه به وجود می‌آورند. فناوری بلاک‌چین به دلیل ویژگی‌های خاص خود از جمله شفافیت و امکان رصد نقل‌وانتقالات، می‌تواند نقش مهمی در کاهش ریسک‌های عملیاتی و بهبود نظام‌های بانکی و مالی ایفا کند.
بناییان به نقش حاکمیت در ایجاد ساختارهای قانونی و نظارتی برای توکن‌سازی و استفاده از بلاک‌چین اشاره کرده و پیشنهاد داد: نهادهای نظارتی، مانند بانک مرکزی، با ایجاد یک هاب بلاک‌چینی می‌توانند استانداردهای لازم را تعریف کرده و امکان تعامل میان شبکه‌های مختلف را فراهم سازند. این کار می‌تواند علاوه بر افزایش شفافیت، فرصت‌های نوآوری را گسترش دهد و از انحصار و محدودیت‌های غیرضروری جلوگیری کند. وجود یک هاب نظارتی مشابه شبکه‌های شاپرک و شتاب می‌تواند نقشی کلیدی در کنترل تراکنش‌ها و مبادلات مالی ایفا کند و به مدیریت بهتر اقتصاد دیجیتال کمک کند.
او همچنین به ظرفیت توکن‌سازی برای حل برخی بحران‌های اقتصادی اشاره کرد و گفت: این ابزار می‌تواند راه‌حل‌هایی برای برخی مشکلات فعلی اقتصادی ارائه دهد، به‌ویژه در شرایطی که قوانین سنتی محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند. با ایجاد سازوکارهای ساده‌تر و کاهش موانع قانونی، می‌توان به فرصت‌های بیشتری در بازار دست یافت. علاوه بر این، توکن‌سازی می‌تواند به تسهیل توسعه ابزارهای مالی جدید و استفاده از ظرفیت‌های بلاک‌چین در شبکه‌های مالی کمک کند.
بناییان بر اهمیت پذیرش فناوری‌های جدید در اقتصاد تأکید کرد و گفت: ما باید از اصلاح مقررات و ورود به حوزه‌های فناوری نوین استقبال کنیم. بلاک‌چین و توکن‌سازی در شرایط کنونی به‌مراتب کارآمدتر از ساختارهای سنتی هستند و می‌توانند ابزارهای نظارتی بهتر و شفاف‌تری ارائه دهند. ایجاد یک ساختار نظارتی مناسب می‌تواند نقش کلیدی در پذیرش و گسترش این فناوری‌ها ایفا کند و مسیر جدیدی برای اقتصاد دیجیتال باز کند.
فنّاوری بلاک‌چین: پارادایم جدیدی در ساختار اجتماعی و اقتصادی
امیرعباس امامی مدیرعامل شرکت نئو زرین نیز در ادامه این نشست گفت: توکن در واقع نمایه‌سازی یک ارزش است و این ارزش ممکن است در دنیای واقعی وجود داشته باشد یا نداشته باشد. به‌عنوان‌مثال، وقتی که ما یک دیتابیس سازمان بورسی داریم یا شرکتی را مشابه پلتفرم‌های طلایی ایجاد می‌کنیم، مزایایی به وجود می‌آید که می‌تواند اطمینان بیشتری برای مالکیت فراهم کند، به‌ویژه اگر بلاک‌چین غیرمتمرکز باشد.
او ادامه داد: ازآنجایی‌که سلب مالکیت به‌راحتی اتفاق نمی‌افتد و می‌توانیم انتقال مستقیم (پی تو پی) انجام دهیم، بستر بلاک‌چینی این فنّاوری قابلیت‌های زیادی دارد. چه بلاک‌چین خصوصی باشد و چه عمومی، مانند اتریوم، ویژگی‌ها و مزیت‌های خاص خود را دارد.
امامی به اهمیت قراردادهای هوشمند نیز اشاره کرد و افزود: قراردادهای هوشمند می‌توانند نوآوری‌های زیادی را به وجود آورند. مثلاً اگر پلتفرم ققنوس که نظارت رگولاتوری دارد، امکان نوشتن قراردادهای هوشمند را فراهم کند، این کار باعث ایجاد محصولات و خدمات متنوع می‌شود که با نظام‌های کنونی متفاوت است.
او در ادامه گفت: برخی بر این باورند که ریال دیجیتال در چارچوب حاکمیتی نوآور نیست و توسعه آن به‌کندی پیش خواهد رفت. اما اگر ما این ریال دیجیتال را بر روی اتریوم پیاده‌سازی کنیم، می‌توانیم نوآوری‌های زیادی ایجاد کنیم. به نظر من، قراردادهای هوشمند ارزش بالایی دارند که می‌توانیم از این زاویه به موضوع نگاه کنیم.
امامی همچنین به کشمکش‌های موجود در جامعه بلاک‌چینی اشاره کرد و گفت: بین آنهایی که معتقدند دولت نباید دخالتی داشته باشد و ما باید آزادانه عمل کنیم و دیگرانی که بر اساس واقعیت‌ها می‌خواهند ایده‌های اجرایی را بررسی کنند، همواره یک تقابل وجود دارد. هر ایده‌ای باتوجه‌به ماهیتی که دارد، در جایی از این طیف قرار می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال، بیت‌کوین می‌تواند کاملاً غیرمتمرکز باشد و حتی در صورت دستگیری بنیان‌گذار آن، شبکه به کار خود ادامه می‌دهد. اما وقتی می‌خواهید ساختمانی را توکن کنید، حقوق واقعی به آن مرتبط می‌شود و نمی‌توانید بگویید که کاملاً غیرمتمرکز است.
امامی در ادامه تأکید کرد: در نهایت، باید دقت کنیم که هر توکن چه ویژگی‌هایی دارد و چه مزیت‌هایی برای جامعه‌ای که ایجاد می‌کند، دارد. همچنین باید ریسک‌های آن برای رگولاتور را نیز بررسی کنیم.
امامی همچنین به روح حمایت از کاربران در قانون رگولاتوری میکا اشاره کرد و افزود: این قانون صراحتاً به حمایت از کاربران تأکید دارد. این رویکرد می‌تواند به‌جای کنترل، به حفاظت از کاربران کمک کند و باید فلسفه رگولاتوری را به‌دقت بررسی کنیم.
او با تأکید بر این که برخی فنّاوری‌ها می‌توانند تغییرات نهادی عمیقی ایجاد کنند، گفت: فنّاوری بلاک‌چین یکی از این تکنولوژی‌هاست که می‌تواند یک پارادایم جدید در اجتماع به وجود آورد و تبعات آن بسیار بزرگ خواهد بود.
توکن‌ها؛ ابزار مالی جدید یا نمایندگی حقوق دارایی‌ها
در ادامه این نشست میثم حامدی مدیر پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار به تعریف توکن‌سازی پرداخت و توضیح داد: این مفهوم به معنای استفاده از فناوری‌های نوین، از جمله بلاک‌چین، برای ایجاد ماهیتی به نام توکن در بسترهای مختلف است.
او در مقایسه توکن‌سازی با سکوریتیزیشن یا اوراق بهادارسازی گفت: توکن‌سازی تفاوتی با این مفهوم ندارد، جز اینکه از فناوری‌های جدید استفاده می‌کند. ماهیّت توکن تقریباً مشابه اوراق بهادار است و به‌نوعی نماینده حقوق مالی قابل نقل‌وانتقال است.
حامدی در ادامه به تعریف توکن به‌عنوان یک ابزار مالی جدید پرداخت و خاطرنشان کرد: بر اساس قانون بازار، شورای‌عالی بورس باید توکن را به‌عنوان مصداقی از اوراق بهادار شناسایی کند. توکن‌ها می‌توانند به‌عنوان یک رده دارایی جدید معرفی شوند، زیرا توانایی نمایندگی هر نوع دارایی را دارند. وی توضیح داد: «اگر توکن را به هر دارایی بچسبانید، می‌تواند آن را نمایندگی کند، از جمله ارزش آن.
او همچنین به ویژگی‌های امنیتی فناوری‌های جدید اشاره کرد و گفت: فناوری باید ایمن، رصد پذیر و قابل‌دسترسی باشد. حامدی تأکید کرد که توکن‌ها باید در یک بازار رصد پذیر و شفاف نقل‌وانتقال پیدا کنند تا از فلسفه بازار خارج نشوند. او افزود: «بازار سرمایه باید فضایی ایجاد کند که در آن، نقل‌وانتقالات قانونی و شفاف باشند و این موضوع به جلوگیری از مشکلات حقوقی کمک می‌کند.
حامدی در بحث خود همچنین به تفاوت‌های بین کشورها اشاره کرد و گفت: هر کشوری باید به نظام حقوقی خود توجه کند. کشورهای مختلف در نحوه برخورد با توکن‌ها و قوانین مربوط به آن‌ها تفاوت دارند، به‌طوری که برخی کشورهای لیبرال هر چیزی که قانون منع نکرده را مجاز می‌دانند، درحالی‌که کشورهای دیگر ممکن است هر چیزی که قانوناً مجاز نشده را ممنوع اعلام کنند.
او به این نکته اشاره کرد که «قانون‌گذاری در این حوزه باید به‌روز و مطابق با نیازهای اقتصادی باشد، زیرا به نظر می‌رسد که این موضوع در بسیاری از کشورها هنوز در حال بررسی و اصلاح است. برای ایجاد یک فضای قانونی مناسب، نیاز به همکاری میان نهادهای تنظیم‌گر و فعالان بازار وجود دارد؛ بنابراین برای تحقق توسعه در این حوزه، باید حاکمیت قانونی را بپذیریم و درعین‌حال به‌دنبال ایجاد فضایی برای نوآوری باشیم».
ضرورت ایجاد چارچوب رگولاتوری شفاف برای توکن‌سازی
مهدی قادری مدیرعامل یکتا ققنوس پارس نیز در پنجمین نشست کافه تیف به تفکیک انواع توکن‌ها پرداخت و توضیح داد که برخی از آن‌ها به‌عنوان توکن‌های پرداختی، مانند تتر و رمز ریال که توسط بانک مرکزی معرفی شده‌اند، وجود دارند.
او همچنین اشاره کرد که «توکن‌های اوراق بهادار باید تحت نظارت سازمان بورس قرار بگیرند. این تفکیک مهم است؛ زیرا هر نوع توکن باید تحت نظارت و رگولاتوری مناسب خود قرار گیرد. اگر ما بتوانیم نقش هر رگولاتور را به‌وضوح تعریف کنیم، می‌توانیم به نظم بیشتری در حوزه توکن‌سازی دست یابیم و از بروز مشکلات و ابهامات جلوگیری کنیم».
قادری همچنین به نگرانی‌های مرتبط با استفاده از توکن‌ها به‌عنوان ابزار پرداخت اشاره کرد و گفت: سال‌ها پیش، بانک مرکزی نگران این بود که توکن‌ها به ابزاری برای پرداخت همتا به همتا تبدیل شوند و این مسئله ریسک‌هایی برای اقتصاد ایجاد کند. اما اکنون ما شاهد هستیم که برخی پلتفرم‌ها، به‌ویژه در حوزه طلا، بدون استفاده از بلاک‌چین، این اقدامات را انجام می‌دهند. این واقعیت به ما یادآوری می‌کند که نگرانی‌های آن زمان همچنان در سطح اقتصاد وجود دارد.
در ادامه، قادری به چالش‌هایی که افراد در ورود به فضای سندباکس با آن‌ها مواجه هستند، اشاره کرد و گفت: فضای سندباکس باید به‌گونه‌ای طراحی شود که افراد بتوانند به‌راحتی قوانین را رعایت کنند. متأسفانه، بسیاری از کسانی که وارد این فضا می‌شوند، با چالش‌های زیادی روبرو هستند که باعث ناامیدی آن‌ها می‌شود. در واقع، برخی از این افراد به جای ادامه کار، از انجام فعالیت‌های خود در این حوزه پشیمان می‌شوند.
قادری بر این نکته تأکید کرد که «رگولاتورها باید انعطاف بیشتری در رویکرد خود نشان دهند تا فاصله میان نوآوری و رگولاتوری کاهش یابد. اگر ما نتوانیم این فاصله را کاهش دهیم، احتمالاً به سمت محدودیت‌های بیشتری حرکت خواهیم کرد که این امر به ضرر نوآوری و رشد اقتصادی کشور خواهد بود؛ بنابراین، ایجاد یک ساختار نظارتی مناسب که هم به نفع نوآوری باشد و هم از لحاظ قانونی معتبر باشد، ضروری است».
او به نکات فنی نیز اشاره کرد و گفت: ما می‌توانیم از طریق تکنیک‌هایی مانند وضع امضای وزن‌دار روی حساب‌ها و استفاده از اسمارت کانترکت‌ها، نگرانی‌های رگولاتوری را پوشش دهیم و درعین‌حال فضای مناسبی برای نوآوری فراهم کنیم. در نهایت، اگر هدف ما ایجاد یک اکوسیستم مالی سالم و پایدار است، باید به نیازها و نگرانی‌های هر دو طرف، یعنی نوآوران و رگولاتورها توجه کنیم».
مهدی قادری با تأکید بر اینکه باید از تجارب جهانی استفاده کنیم و به سمت یک مدل رگولاتوری پایدار و مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی حرکت کنیم، گفت: این همکاری می‌تواند به ما کمک کند تا به سمت یک فضای مالی کارآمدتر و شفاف‌تر حرکت کنیم، جایی که نوآوری و رگولاتوری دست در دست هم پیش بروند».
قادری با اشاره به نیاز به تعامل بین نهادهای نظارتی و فعالان حوزه توکن‌سازی، پیشنهاد داد: برای اینکه فضایی برای نوآوری فراهم شود، نهادهای نظارتی باید به شکلی همکاری کنند که ریسک‌ها کاهش یابد و درعین‌حال فرصت‌های جدیدی برای رشد اقتصادی ایجاد گردد. این امر می‌تواند منجر به ایجاد یک اکوسیستم مالی پایدار و کارآمد در کشور شود».