از رشد تکنولوژی سامانه‌های بانکی تا مشکلات خرید سخت‌افزارهای مورد نیاز
عصر بانک؛داتین به عنوان یکی از شرکت‌های پیشروی ارائه دهنده راهکارهای بانکی و پرداخت است که اخیراً محصولات جدیدی در حوزه راهکارهای تحلیلی به شبکه بانکی معرفی کرده است. به همین بهانه با آقای مهندس محمدعلی فرداد، معاون فنی داتین درباره روند توسعه تکنولوژی سامانه‌های بانکی و پرداخت و مشکلات پیش روی شرکت‌های فناوری ایرانی گفت‌وگو کردیم:
محمدعلی فرداد متولد بهمن سال 1361، لیسانس مهندسی کامپیوتر از دانشگاه شهید بهشتی و رتبه 7 کارشناسی ارشد دانشگاه شریف در مقطع فوق‌لیسانس است. شروع فعالیت کاری‌اش در حوزه برنامه‌نویسی بوده، جذابیت فضای کار و کلیشه ای بودن فضای تحصیل دانشگاهی باعث شد دیگر به ادامه تحصیل در دانشگاه و رتبه کنکورش فکر نکند و دانشگاه را رها کند.
فرداد در سال 85 همزمان با قبولی در مقطع کارشناسی ارشد وارد فناپ شد و در حوزه‌های مختلف این شرکت کار کرد. در ابتدا مدیرمحصول سامانه بانکداری متمرکز یا همان Core Banking بود. بعد از مدتی امور سخت‌افزاری بانک را در دست گرفت و سپس توسعه سامانه‌های بانک و پیاده‌سازی سامانه‌های الکترونیکی بانکی مثل اینترنت بانک، تلفن‌بانک، پرداخت موبایلی و پرداخت تلفنی را با توجه به سابقه برنامه‌نویسی‌اش آغاز کرد. وی در سال 91 با تعدادی از همکاران فناپ، داتین را تاسیس کرد و در حال حاضر به‌واسطه تجربه نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و شبکه، به عنوان معاون فنی شرکت داتین مشغول به فعالیت است.
رشد فنّاوری و روش‌های بهبود سامانه‌های بانکی و پرداخت
فرداد در ابتدای این مصاحبه گفت: با توجه به گسترده‌تر شدن نیازهای مشتری، سامانه‌های بانکی نیز نیاز به کامل‌تر شدن دارند و با بهبود سامانه‌ها، نظام بانکی نیز اثربخش می‌شود. سال 85 که ما در فناپ نوشتن سامانه‌های بانکی را شروع کردیم، سامانه‌های اصلی بانک شامل سامانه بانکداری متمرکز ، سوییچ پرداخت، سامانه کارت و سامانه‌هایی مثل اینترنت بانک و موبایل بانک بود ولی الآن این سامانه‌ها جزء بدیهیات بانکداری هستند. در حال حاضر و در عصر دیتا، بانک باید از داده‌ها برای بهبود عملکرد استفاده کند و درنتیجه محصولات جدیدی پا به عرصه گذاشته‌اند.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: امروزه ارائه راهکارهای جدید بانکی در ایران به‌صورت جدی مطرح شده است که از آن جمله می‌توان به راهکارهای تحلیلی مانند سامانه‌های مبارزه با پول‌شویی (AML)، بانکداری شرکتی، مدیریت سرمایه‌گذاری و غیره اشاره کرد که بر اساس دیتایی که بانک دارد هرکدام یک بخش را بررسی می‌کنند؛ مثلاً سامانه Credit Scoring، مشتری‌ها را بر اساس رتبه اعتباری طبقه‌بندی می‌کند. یا سامانه کشف تقلب، رفتار مشتری‌ها، فروشگاه‌ها یا کارمندان بانک را در اپلیکیشن بررسی می‌کند و اگر رفتاری را غیرعادی تشخیص دهد، به‌عنوان یک ناهنجاری نشان می‌دهد.
فرداد گفت: در بحث روند توسعه فنّاوری سامانه‌ها، سامانه‌های بانکی در ابتدای توسعه، روی Mainframeهای بزرگی مستقر بود که فقط افرادی محدود می‌توانستند از سیستم خروجی بگیرند، بعد از مدتی سامانه‌های Client-Server مطرح شد و عملاً از سامانه‌های متمرکز Mainframe به سرورهای کوچک شعب منتقل شد و هر شعبه سرور و دیتای خود را داشت و کارهای مشتریان را با سرور خود انجام می‌داد. در اوایل شبکه‌های خوبی وجود نداشت که شعب بتوانند با مرکز ارتباط بگیرند و همین باعث شد که سرور را به شعبه ببرند. با پیشرفت فناوری، سامانه‌های توزیع شده را با یک پروتکل به هم وصل کردند تا مشتری بتواند در تمامی شعب سرویس دریافت کند، به این صورت که وقتی شما به شعبه آ مراجعه می‌کردید و اطلاعات شعبه ب را می‌خواستید، سرور شعبه آ به سرور شعبه ب وصل می‌شد و اطلاعات شعبه ب را به دست می‌آوردید. بعد از مدتی سامانه‌ها پیشرفت کرد و امکان متمرکز شدن Corebankingها به وجود آمد؛ یعنی همه اطلاعات در مرکز ذخیره می‌شد و با توجه به شبکه ارتقا یافته، استیشن‌های شعبه مستقیماً به شبکه اصلی وصل می‌شدند.
فرداد درباره روند رشد تکنولوژی سامانه‌ها افزود: در این روند، نرم‌افزارهای مدل client server به مدل web base تبدیل شد و از این طریق دیگر لازم نبود پس از ارائه یک نسخه جدید برای آپدیت 3000 تا 30000 کلاینت یک بانک، تک تک کلاینت‌ها Update شود. بعد از آن با پیشرفت سامانه‌های web base و اضافه شدن BPMS این امکان به وجود آمد که تغییر جریان کاری بانک بدون تغییر نسخه صورت پذیرد. روند پیشرفت فنّاوری به بانکها کمک کرد که هرلحظه به اطلاعاتشان دسترسی پیدا کنند. در این مسیر، مدیرعامل یک بانک یا مدیر تسهیلات بانک که می‌خواهد وضعیت شعبه و سپرده را بررسی کند، از طریق این سامانه‌ها می‌تواند اطلاعات در لحظه داشته باشد و تصمیمات بهتری اتخاذ کند.
معاون فنی داتین افزود: فاز بعدی توسعه سامانه‌ها، ارائه محصولات تحلیلی است که در حال حاضر شرکت‌هایی مثل شرکت داتین به بانکها ارائه می‌دهند. این سامانه‌ها به بانکها کمک می‌کنند که تصمیمات بهتری بگیرند. مثلاً ما سامانه‌ای داریم به نام نگهداشت مشتری که میزان و احتمال ریزش مشتریان را مشخص می‌کند که چه مشتریانی از بانک رفتند یا تصمیم دارند از بانک بروند و دلیل رفتن‌شان چیست. بر این اساس بانک مطلع می‌شود در سه ماه آینده کدام دسته از مشتریان را ممکن است از دست دهد. با این اطلاعات، بانک تصمیم می‌گیرد چه محصولاتی را ارائه دهد تا این دسته از مشتریان و سپرده‌هایشان را از دست ندهد.
از انبارداده ساختارمند تا کلان داده بی ساختار
فرداد در ادامه درباره warehouse data (انبار داده) و Big data (کلان داده) گفت: همه این سامانه‌ها مبتنی بر data هستند. یکی از فرق‌های بین این دو، در ساختار داده است. کلان داده شامل حجم زیادی از دیتا است که با سرعت زیادی دیتا به آن اضافه می‌شود و دیتاها در آن لزوماً ساختارمند نیستند. همچنین ما یک مفهوم Data Mining (استخراج اطلاعات) و یک مفهوم Data Discovery (کشف داده) در سامانه‌های بانکی داریم.
مفهوم Data mining زمانی مطرح می‌شود که شما میدانید چه چیزی وجود دارد و آن را استخراج می‌کنید. اما کشف داده زمانی مطرح می‌شود که هنوز از وجود چیزی خبر ندارید و بر اساس امور در حال اجرا، مسئله‌ای پیدا می‌شود که شما دنبال آن نبوده‌اید. بحث کشف داده در حال حاضر بحث روز دنیاست و در شرکت‌های بزرگ که روی یادگیری ماشینی و یادگیری عمیق کار می‌کنند مطرح است. در واقع تکنولوژی‌هایی نظیر انبار داده و متمرکز شدن اپلیکیشن‌ها به بانکها کمک می‌کنند که هرلحظه به دیتا دسترسی داشته باشند، روند عوض شدن شرایط بانک را در لحظه ببینند و در لحظه تصمیمات درست‌تری بگیرند.
مزایا و چالش‌های بهبود سامانه بانکی و پرداخت
معاون فنی داتین در خصوص مزایا و چالش‌های بهبود سامانه بانکی و پرداخت خاطر نشان کرد: این سامانه‌ها باعث شفافیت کاری می‌شوند و بدلیل اینکه به کمک این سامانه مشخص می‌شود هزینه‌ها کجا می‌رود، لذا گاهی از طرف یک سری از بانکها برای پیاده‌سازی چنین سامانه‌هایی مقاومت‌های بوجود می‌آید. این جدیترین چالش است؛ چالش بعدی چالش فنّاوری است. ما در ایران و در این دوره تحریم‌ها ارتباطمان با دنیا محدود است و برای ورود به بسیاری از سایت‌های خارج از IP ایران، اجازه ارتباط نداریم. یک سری سایت‌ها را هم خودمان فیلتر کردیم؛ مثلاً سایت ورد پرس محتوای خوبی دارد ولی بدلیل اینکه اطلاعات بی‌ربط دیگری هم در آن وجود دارد فیلتر شده است. یا سایت‌هایی مانند توییتر و یوتیوب که بسیاری از افراد فعال در حوزه یادگیری ماشینی در آنها فعال هستند اما در ایران به علت ماهیت اجتماعی آنها، این شبکه‌ها بسته هستند. عملاً چالش‌های اصلی ما این است که دانش را به‌سختی کسب و بومی‌سازی کنیم و سپس ارائه دهیم. چالش دیگر این است که بانکها را متقاعد کنیم که این سامانه‌ها کارایی دارند. خوشبختانه امروزه اکثراً مدیران ارشد بانکی به دنبال این سامانه‌ها هستند؛ اما قانع کردن مدیران میانی پیچیدگی خودش را دارد. البته امروزه اوضاع خیلی بهتر شده است. در حال حاضر خیلی از بانکها به دنبال پیاده‌سازی این سامانه‌ها هستند اما یک سری بانکها هنوز درک درستی از این محصولات و مزایای استفاده از آنها ندارند.
جدیدترین راهکارهایی داتین
فرداد در معرفی جدیدترین راهکارهای داتین گفت: محصولات داتین از نظر فنی به صورت مستمر در حال به‌روز رسانی است. ما در حال آماده‌‌سازی نسخه دوم Corebanking هستیم که معماری آن به‌روز و کاملاً مبتنی بر سرویس است و در این نسخه، از ابزارهای به‌روز BPMS استفاده می‌کنیم. از طرفی، محصولات تحلیلی داتین آماده ارائه است و چند بانک هم در حال استفاده از این محصولات هستند، مثل محصول سیستم اطلاعات استراتژیک یا SIS، Credit Scoring، Fraud Detection، سیستم AML یا ضدپولشویی، سامانه ALM یا مدیریت نقدینگی، سامانه‌های ریسک نقدینگی، ریسک اعتباری، ریسک بازار و سامانه IFRS که همه آماده ارائه به بازار هستند. از طرف دیگر روی محصولات مبتنی بر کلان داده تمرکز کرده‌ایم که به‌زودی وارد بازار می‌شوند. همچنین محصول دیگری به نام EMV in a box را به شبکه بانکی معرفی کرده‌ایم که از این طریق درواقع می‌توانیم یک رک با تجهیزات کانفیگ شده کامل را به مشتریان بفروشیم که شامل سوییچ مبتنی بر EMV و CMS مبتنی بر EMV ، HSM و کارت پرسنلایزر است و آنها را به سیستم جاری بانک متصل می‌کند و از این طریق و با شناختی که از سیستم پرداخت داخلی کشور داریم، عملاً بانک را با سرعت با EMV هماهنگ می‌کنیم که بتواند طرح EMV را به سرعت شروع کند و این کارتها را صادر و پذیرش کنند.
مزیت رقابتی و بزرگترین چالش داتین
مدیر فنی داتین در جواب به سؤالی درباره مزیت‌ها و چالش‌های داتین گفت: یکی از مزیت‌های رقابتی ما این است که تغییرات سامانه‌ها را با سرعت بیشتر نسبت به رقبایمان به مشتریان ارائه می‌دهیم و این چابکی از نیروهای جوان، ساختار توسعه‌ای و همچنین استفاده از فناوری‌های به‌روز دنیا در داتین، مثل روش‌های چابک توسعه نرم‌افزار(Agile Methodology)، ادغام مستمر(CI) و تحویل مستمر (CD) نشأت می‌گیرد.
وی افزود: هنگامیکه یک سازمان روی سیستم چابک شروع به توسعه می‌کند، بر اساس مذاکره با مشتری، کارهایی مشخص و به سرعت انجام می‌شود. بحث بعدی، ادغام مستمر است یعنی محصولاتی که توسعه داده شده با محصولات دیگر به صورت مستمر ادغام شوند. بحث بعدی، تحویل مستمر است یعنی محصولاتی که ادغام شده‌اند، در لحظه آماده تحویل به مشتری باشند. در روند بعدی DevOps مطرح می‌شود که محصول، تحویل شده، عملیاتی شده و توسعه دهنده بعد از دریافت بازخورد، محصول را اصلاح کند. این مزیت رقابتی ماست البته رقبا هم تلاش می‌کنند و در همین مسیر حرکت می‌کنند.
فرداد در انتها درباره چالش شرکت‌های فناوری گفت: جدیترین مسئله این روزهای شرکت‌های فناوری، از دست دادن نیروهای انسانی خوب و مهاجرت آنها است. نیروی انسانی به دو دلیل از ایران می‌روند دلیل اول این است که عملاً احساس عقب‌گرد و درجا زدن می‌کند؛ مسئله بعدی که باعث رفتن نیروی انسانی شده، ناامیدی از آینده است و برای این مسئله، مسئولین باید به فکر باشند. چیزی که نیروی انسانی را بسیار نگران می‌کند عدم قطعیت و عدم اعتماد به صحبت‌های مسئولین است. بحث بعدی ورود فنّاوری به ایران است. زیرا بخش اصلی ارائه‌دهندگان فنّاوری، شرکت‌های آمریکایی و بخش کوچک‌تر شرکت‌های اروپایی و چینی هستند. ما عملاً در هر دو طرف مسئله داریم یعنی در بعضی جاها خودمان را فیلتر کرده‌ایم؛ و در بعضی موارد کشورهای خارجی ما را فیلتر کردند. مثلاً در حال حاضر تقریباً تمام سخت‌افزارهای مورد نیاز سامانه‌های مالی و بانکی، سخت‌افزارهای آمریکایی است که قیمت آنها شدیداً افزایش داشته است(با توجه به افزایش قیمت دلار). شرکت داتین یک شرکت دانش‌بنیان است و ما باید برای کار خودمان تجهیزات تهیه کنیم. واقعاً تهیه ارز لازم برای تامین این تجهیزات سخت شده است، در صورتیکه در گذشته به سادگی این موارد را تهیه می‌کردیم. از آن‌طرف خودمان با قوانین داخلی، امور را سخت‌تر کرده‌ایم و ورود این تجهیزات و ترخیص از گمرک سخت‌تر از قبل شده است. این موضوعات برای شرکت‌هایی مثل داتین که باید با خارج از کشور در تماس باشد و سرویس بگیرد و بتوانند فناوری وارد کند، مسائلی جدی است. مسئولین کشور باید به این مسائل فکر کنند و روندی را طراحی کنند که شرکت‌هایی مثل ما بتوانند راحت با خارج از کشور مبادلات ارزی داشته باشند.