بزک ترازنامه بانک‌ها با سود غیر واقعی
صورت‌های مالی فصل بهار بانک‌های بورسی از رشد شگفت‌انگیز سودآوری خبر می‌دهد؛ اما وقتی به اجزای این سودها دقت می‌کنیم، تصویری متفاوت شکل می‌گیرد. بانک‌ها نه با وام‌دهی واقعی، بلکه با تغییرات حسابداری، تسعیر ارز، افزایش قیمت دارایی‌ها و بازی با اوراق بدهی، به سودهای ظاهری رسیده‌اند.
صورت‌های مالی سه‌ماهه منتهی به خرداد ۱۴۰۴ برای نهادهای بانکی، پُر از ارقام مثبت است: رشد سه‌برابری سود خالص نسبت به سال قبل، کاهش زیان انباشته در برخی بانک‌ها و افزایش درآمدهای عملیاتی.اما سؤال اینجاست: منشأ این سودها چیست؟در شرایطی که ناترازی مالی، مطالبات مشکوک‌الوصول و نرخ سود بالا همچنان بانک‌ها را تهدید می‌کند، کارشناسان اقتصادی معتقدند نمی‌توان به این گزارش‌ها اعتماد کرد.
رشد سود؛ اما از کانال اوراق بدهی، نه از تولید اعتبار
در اغلب بانک‌های بزرگ، سود اصلی از محل سود اوراق بدهی دولتی حاصل شده است. این اوراق که با نرخ‌هایی تا ۲۷ درصد در بازار سرمایه معامله می‌شوند، منبعی بدون ریسک برای سودآوری شده‌اند.از سوی دیگر، سهم تسهیلات‌دهی در سبد درآمدی بانک‌ها کاهش یافته، چرا که بسیاری از بانک‌ها ترجیح می‌دهند به‌جای پذیرش ریسک اعتباری مشتریان، اوراق دولتی تضمین‌شده را نگه دارند.این یعنی بانک‌ها در حال فاصله‌گرفتن از نقش توسعه‌ای خود هستند.
سودهای دفتری با نرخ تسعیر ساختگی
بررسی دقیق‌تر صورت‌های مالی نشان می‌دهد که برخی بانک‌ها با استفاده از افزایش نرخ تسعیر ارز در پایان دوره مالی (مثلاً از ۳۷ هزار تومان به ۴۵ هزار تومان) دارایی‌های ارزی خود را «ارزش‌گذاری مجدد» کرده‌اند.این کار سود قابل توجهی روی کاغذ ایجاد می‌کند، بدون اینکه حتی یک دلار جابه‌جا شده باشد. این سودها:* قابل نقد شدن نیستند؛* به‌طور کامل مشروط به ادامه تورم و رشد نرخ ارز هستند؛* در صورت بازگشت دلار، به سرعت تبخیر می‌شوند؛در واقع، این سودها یک «پدیده تورم‌زده» هستند، نه نتیجه عملکرد واقعی.
درآمدهای غیرعملیاتی و فروش دارایی‌های راکد
برخی بانک‌ها برای بهبود صورت‌های مالی، اقدام به فروش املاک مازاد یا شرکت‌های غیربانکی زیرمجموعه کرده‌اند.در حالی که بر اساس مقررات بانک مرکزی، بانک‌ها باید سال‌ها پیش این دارایی‌ها را واگذار می‌کردند، اکنون آن‌ها را به‌عنوان ابزاری برای افزایش سود در یک فصل خاص استفاده کرده‌اند.اما این نوع سود:* یک‌بار مصرف است؛* تکرارپذیر نیست؛* ممکن است به قیمت واگذاری زیر ارزش واقعی دارایی‌ها تمام شود.
سود گزارش‌شده؛ اما با انبوهی از ریسک‌های پنهان
در اغلب گزارش‌ها، مطالبات غیرجاری و مشکوک‌الوصول یا کتمان شده‌اند یا به‌درستی ذخیره‌گیری نشده‌اند.این موضوع در بانک‌هایی که قبلاً زیان انباشته بالا داشتند (مانند بانک‌های دولتی یا بانک‌های ادغامی) به‌شدت نگران‌کننده است.ریسک‌های اصلی پنهان‌شده در صورت‌های مالی بانک‌ها:* نسبت کفایت سرمایه زیر استاندارد (در برخی موارد زیر ۴ درصد)؛* ناترازی منابع و مصارف با تمرکز در سپرده‌های کوتاه‌مدت؛* بدهی بالا به بانک مرکزی و بازار بین‌بانکی* سودهای تسعیرشده در مقابل دارایی‌های غیرنقدشونده
چرا این سودسازی خطرناک است؟
نظام بانکی باید محور رشد اقتصادی باشد، اما وقتی سود آن:* نه از تولید اعتبار، بلکه از تغییر ارزش اوراق یا ارز؛* نه از تسهیلات‌دهی واقعی، بلکه از بازی‌های حسابداری؛* و نه از مدیریت بهینه منابع، بلکه از فروش اموال مازاد حاصل شود؛دیگر نمی‌توان آن را «نظام بانکی سالم» دانست.این وضعیت منجر به:* مخدوش شدن دید فعالان بازار سرمایه* اختلال در سیاست‌گذاری کلان پولی* ایجاد حباب روانی در قیمت سهام بانکی* انحراف منابع از تأمین مالی تولید می‌شود.
راهکار اصلاح وضع موجود بانک‌ها
صادق محبی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس در پاسخ به این سوال که آیا صورت‌های مالی بانک‌ها بهبود یافته‌اند یا فقط آرایش شده‌اند؟، گفت: در بسیاری موارد فقط آرایش شده‌اند. مگر آنکه بانک، واقعاً سبد تسهیلات‌اش را اصلاح کرده باشد. در غیر این‌صورت، این سودها بیشتر ناشی از تورم و بازی‌های ترازنامه‌ای هستند.این کارشناس بازار سرمایه درباره واقعی بودن سودهای ارزی تصریح کرد: اگر نرخ ارز تغییر نکند یا دولت مداخله کند، این سودها عملاً بی‌اثر می‌شوند. بانک‌ها دارایی ارزی را نگه داشته‌اند، اما به ریال، سود تسعیرشده را شناسایی می‌کنند.وی با اشاره به راهکار اصلاح وضع موجود، ادامه داد: شفافیت در تفکیک سود عملیاتی از غیرعملیاتی، افشای کامل مطالبات معوق، و پایش دقیق نسبت‌های مالی. بانک مرکزی باید نقش قوی‌تری در کنترل حساب‌سازی داشته باشد.
تصویری زیبا، اما از درون نگران‌کننده
سودهای خیره‌کننده بانک‌ها در صورت‌های مالی ۱۴۰۴، بیش از آنکه نوید بهبود عملکرد باشند، زنگ خطری برای ساختار حسابداری و مدیریت ریسک در نظام بانکی‌اند.تا زمانی که:* سود از محل وام‌دهی واقعی حاصل نشود؛* ذخیره‌گیری واقعی مطالبات انجام نشود؛* سودهای تسعیرشده به جای سود نقدی گزارش شوند؛نمی‌توان به صورت‌های مالی بانک‌ها اعتماد کامل داشت.در چنین شرایطی می توان گفت پول هست، اما روی کاغذ؛ و این، برای یک اقتصاد تورم‌زده، خطرناک‌تر از زیان است.با دنبال‌کردن صفحه اقتصادی خبرگزاری فارس در جریان آخرین تحولات اقتصادی ایران و جهان قرار بگیرید.
/فارس