ضرورت استفاده از اسکناس درشت در بحران

در این دوره، بسیاری از مردم به دلیل اختلال در عملکرد خودپردازها و اپلیکیشن‌های پرداخت، در انجام خریدهای روزمره و تراکنش‌های بانکی با مشکلات جدی روبه‌رو شده بودند. این وضعیت باعث شد کارشناسان بار دیگر به ضرورت چاپ اسکناس‌های درشت توجه کنند. زیرا اسکناس‌های کنونی ارزش واقعی خود را به‌ دلیل تورم از دست داده‌اند و دیگر کارایی لازم به عنوان یک ابزار مبادله را ندارند. در واقع اگر مردم تمایل داشته باشند هزینه خریدهای روزمره خود را به صورت نقدی پرداخت کنند، به حجم زیادی پول نقد نیاز دارند. که این امر افزایش هزینه حمل و نقل و صرف زمان بابت شمارش پول را به همراه دارد.

در مقابل، ورود اسکناس‌های درشت‌تر به چرخه اقتصاد می‌تواند قابلیت‌های اسکناس به عنوان یک ابزار مبادله را بازگرداند و نقش پشتیبان مهمی برای شبکه پرداخت در شرایط ویژه و در مواجه با چالش‌ها ایفا کند.

اسکناس‌هایی که امروزه در اختیار مردم قرار دارند، دیگر پاسخگوی نیازهای روزمره و مبادلات آنها نیست. افزایش مستمر سطح عمومی قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید پول ملی باعث شده ارزش واقعی اسکناس‌های رایج به‌شدت افت کند. در نتیجه، مردم برای پرداخت‌های ساده و خریدهای عادی ناچارند حجم زیادی اسکناس حمل کنند که این امر مشکلات متعددی را به وجود آورده است.

در چنین شرایطی، نبود اسکناس‌های درشت به مانعی جدی در مسیر مبادلات نقدی تبدیل شده است. به‌علاوه، در صورت بروز چالش‌هایی مانند قطعی شبکه‌های پرداخت الکترونیکی، انجام پرداخت‌ها دشوارتر نیز خواهد شد. این مسائل موجب شده بحث ضرورت چاپ اسکناس‌های درشت بار دیگر به یکی از موضوعات مهم از منظر کارشناسان اقتصادی تبدیل شود.

برای یافتن دلایل کاهش ارزش پول ملی باید به ترکیبی از مسائل داخلی و خارجی رجوع کرد. از جمله مهم‌ترین دلایل داخلی این اتفاق سیاست‌های انبساطی دولت‌های مختلف، کسری بودجه مزمن و وابستگی به درآمدهای نفتی است. این عوامل باعث شده در طی سالیان حجم نقدینگی در اقتصاد به‌طور پیوسته افزایش یابد و شاهد کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی باشیم.

از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت دسترسی به منابع ارزی به‌ویژه طی دهه ۱۳۹۰، فشار سنگینی را به بازار ارز وارد کرده و زمینه‌ساز جهش تاریخی نرخ دلار شده است؛ نرخ دلار که در ابتدای سال ۱۳۹۷ در کانال ۵ هزار تومان بود در انتهای همان سال تحت تاثیر خروج آمریکا از برجام و شوک‌های سیاسی به حدود ۱۳ هزار تومان رسید. این درحالی است که در حال حاضر نرخ دلار به‌طور تقریبی در کانال ۸۸ هزارتومان نوسان دارد که به خوبی کاهش ارزش پول ملی را نمایان می‌کند.

اسکناس درشت پشتیبان معاملات نقدی

در هفته‌های گذشته همزمان با حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران، اختلالاتی در شبکه بانکی و سامانه‌های پرداخت الکترونیک رخ داد. در این اتفاق، برخی بانک‌ها نیز دچار اختلالات گسترده شدند و عملا امکان برداشت وجه نقد یا انجام پرداخت با استفاده از کارتخوان‌ها برای برخی از مردم از دسترس خارج شد. علاوه بر این، کاهش سرعت اینترنت و از کار افتادن برخی از همراه‌بانک‌ها نیز بخشی از تراکنش‌های الکترونیکی را با مشکل مواجه کرد.

این وضعیت در حالی رخ داد که مردم، علاوه بر نگرانی‌های جدی نسبت به تحولات و چالش‌های جدید، در پرداخت هزینه نیازهای روزمره خود نیز با مشکلاتی روبه‌رو شدند. این شرایط به‌خوبی نشان داد که وابستگی کامل به شبکه پرداخت الکترونیکی، به‌ویژه در زمان بروز اتفاق‌های غیرمنتظره، می‌تواند موجب اختلال در زندگی عادی و افزایش فشار روانی بر جامعه شود. به عقیده کارشناسان، اگر اسکناس‌های با ارزش اسمی بالاتر به عنوان جایگزین اسکناس‌های قدیمی منتشر شود، پرداخت‌های نقدی می‌تواند نقش پشتیبان موثری برای شبکه بانکی و تسهیل مبادلات، به‌ویژه در مقاطع بحرانی، ایفا کند.

این در حالی است که، اسکناس‌های قدیمی در عمل بخش قابل توجهی از کارکرد خود را به عنوان ابزار مبادله از دست داده‌اند. کاهش مستمر ارزش پول ملی باعث شده این اسکناس‌ها دیگر پاسخگوی نیازهای عادی مردم نباشند. زیرا در حال حاضر، یک خانوار ایرانی برای تامین مایحتاج یک هفته خود، لازم است حجم زیادی اسکناس به همراه داشته باشند؛ وضعیتی که هم هزینه‌های حمل و نقل پول را افزایش می‌دهد و همزمان و انرژی قابل توجهی از مشتریان و فروشندگان می‌گیرد. در چنین فضایی، انتشار اسکناس‌های درشت می‌تواند از این چالش‌ها بکاهد و امکان پرداخت‌های نقدی را بار دیگر برای شهروندان فراهم کند.

هزینه بالای اسکناس‌های خرد

تداوم استفاده از اسکناس‌های خرد موجب تحمیل هزینه‌های قابل توجهی به شبکه بانکی کشور شده است. دستگاه‌های خودپرداز (ATM) به دلیل محدودیت ظرفیت نگهداری اسکناس، در تامین وجوه نقد مورد نیاز مردم با دشواری بیشتری روبه‌رو شده‌اند. زیرا برای برداشت یک مبلغ مشخص، لازم است تعداد زیادی اسکناس در خودپرداز ذخیره شود. این موضوع باعث می‌شود دستگاه‌ها در فاصله زمانی کوتاه‌تری نیاز به پر شدن مجدد داشته باشند و هزینه‌های حمل و نقل و شارژ پول برای بانک‌ها افزایش یابد. همچنین استهلاک این دستگاه‌ها نیز بیشتر می‌شود. علاوه بر این، بالا بودن تعداد اسکناس‌های در گردش باعث شده هزینه چاپ و انتشار پول نقد نیز افزایش پیدا کند.

به‌ویژه در شرایطی که ارزش اسمی بسیاری از اسکناس‌ها کمتر از هزینه واقعی چاپ و توزیع آنها گزارش شده است. در چنین شرایطی، انتشار اسکناس‌های با رقم اسمی بالاتر نه‌تنها می‌تواند بخشی از مشکلات حمل‌ونقل و نگهداری وجه نقد را برطرف کند، بلکه به کاهش هزینه‌های عملیاتی شبکه بانکی و بهینه‌سازی فرآیند تامین نقدینگی مورد نیاز مردم نیز کمک خواهد کرد.

آیا چاپ اسکناس‌های درشت نقدینگی را افزایش می‌دهد؟

هنگامی که موضوع چاپ اسکناس‌های درشت مطرح می‌شود، برخی از مردم نگرانی‌هایی نسبت به افزایش تورم و نقدینگی، ابراز می‌کنند. این در حالی است که، انتشار اسکناس‌های با ارقام بالاتر، به‌تنهایی تاثیری بر سطح نقدینگی یا تورم ندارد. در چنین فرآیندی، بانک مرکزی صرفا اسکناس‌های خرد موجود که به دلیل کاهش قدرت خرید و تورم‌، کارایی لازم را از دست داده‌اند، را با اسکناس‌های درشت‌تر جایگزین می‌کند. به عبارت دیگر، این اقدام معادل تعویض اسکناس‌های فرسوده یا فاقد کارایی است و هیچ افزایشی در میزان پول در گردش یا دارایی‌های جامعه ایجاد نمی‌شود. چنانچه چاپ اسکناس‌های درشت بدون افزایش حجم نقدینگی انجام شود، صرفا جنبه تسهیل مبادلات نقدی، کاهش هزینه‌های توزیع اسکناس و ارتقای کارایی سامانه‌های پرداخت نقدی را خواهد داشت.

از این جهت، به عقیده کارشناسان نگرانی‌ها در مورد افزایش تورم چندان مورد قبول نیست و مادامی که بانک مرکزی سیاست پولی انبساطی را اجرا نکند، چاپ اسکناس‌های درشت به‌خودی‌خود نه تورم‌زا خواهد بود و نه تاثیری بر افزایش نقدینگی کل اقتصاد خواهد داشت. از طرفی با توجه به اینکه چاپ اسکناس‌های درشت تاثیری بر کاهش یا افزایش تورم نخواهد داشت، کارشناسان توصیه می‌کنند دولت در پی انجام اقداماتی در جهت کاهش تورم نیز باشد. این نکته در حالی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بنا بر آخرین گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم خردادماه به ۳۹.۴ درصد رسیده است و فاصله معناداری با هدف‌گذاری بانک مرکزی مبنی بر رساندن نرخ تورم به سطح کمتر از ۳۰ درصد دارد.

تداوم نرخ‌های بالای تورم فشار قابل توجهی بر کسب‌وکارها و معیشت خانوارها تحمیل کرده و قدرت خرید مردم را کاهش داده است. بنابراین، اگرچه انتشار اسکناس‌های درشت می‌تواند از منظر فنی و عملیاتی به تسهیل مبادلات نقدی کمک کند، اما حل معضل تورم نیازمند سیاستگذاری هدفمند در حوزه‌های پولی و مالی است. در همین راستا، کارشناسان اقتصادی تاکید دارند که برای مهار روند افزایشی قیمت‌ها، لازم است اقداماتی موثر در جهت کاهش رشد نقدینگی و برقراری انضباط بیشتر در شبکه بانکی صورت گیرد. از طرفی، دولت می‌بایست همکاری لازم را با شبکه بانکی به‌عمل آورد و از انتقال بار کسری بودجه به بانک‌ها و تشدید ناترازی‌های آنها اجتناب کند. تنها در چنین شرایطی می‌توان به تدریج کاهش پایدار نرخ تورم را محقق کرد و بستر مناسبی برای ارتقای رفاه عمومی و تقویت پول ملی فراهم آورد.

/دنیای اقتصاد