گزارش «چندین» از رویداد Iran AI ۲۰۲۵/ نیمی از ما به توصیه‌های هوش مصنوعی اهمیت نمی‌دهیم!
در این نظرسنجی میدانی که در حاشیهٔ رویداد Iran AI توسط پلتفرم «چندین» انجام شد، پنج سؤال کلیدی درباره ادراک، اعتماد، نگرانی و انتظار کاربران ایرانی از هوش مصنوعی مطرح شد. نتایج این نظرسنجی نه تنها بازتاب‌دهندهٔ نگرش کاربران به فناوری AI است، بلکه نکات چالش‌برانگیزی را درباره شکاف بین واقعیت و تصور روشن می‌کند.
وقتی AI تصمیم شما را نقد می‌کند چه واکنشی نشان می‌دهید؟
اگر AI پیش‌بینی کند که تصمیم شما با احتمال بالای ۷۰٪ اشتباه است، چقدر احتمال دارد تصمیم خود را تغییر دهید؟ ۵۰٪ از مشارکت‌کنندگان پاسخ‌داده‌اند که در این صورت تصمیم خود را تغییر می‌دهند. ۱۹ درصد تصمیم خود را تغییر نمی‌دهند و ۳۱ درصد نیز در این باره مطمئن نیستند.
در مقایسه، ۲۶٪ از کاربران اروپایی (PwC ۲۰۲۲) تصمیم خود را صرفاً به‌دلیل توصیهٔ AI تغییر می‌دهند. در حالی که AI هشدار واضحی دربارهٔ اشتباه بودن تصمیم داده، فقط نیمی از کاربران تصمیم‌شان را «کاملاً» تغییر می‌دهند. نیمی ازکاربران ایرانی حاضر به پذیرش خطای خود نیستند، حتی با تکیه بر داده‌هایماشینی. این نشان می‌دهد که هنوز بین اعتماد به الگوریتم و پافشاری بر قضاوت شخصی، یک فاصله وجود دارد، حتی وقتی احتمال خطا زیاد است.
حاضریم داده‌های خود را واگذار کنیم اما به یک شرط
آیا موافقید داده‌های شما به عنوان کاربر برای آموزش مدل‌های AI استفاده شود؟ ۴۷ درصد از مشارکت‌کنندگان حاضرند داده‌های واگذار کنند اما به شرط ناشناس ماندن و رمزگذاری داده‌ها. ۲۵ درصد فقط برخی داده‌های خود را واگذار می‌کنند و ۱۷ درصد در مقابل واگذاری داده‌هایشان انتظار پاداش مالی یا امتیاز وفاداری دارند. ۱۱ درصد از مشارکت‌کنندگان نیز به طور کل با واگذاری داده برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی مخالفند. در سطح جهانی (Deloitte ۲۰۲۱)، ۷۴٪ کاربران با استفاده از داده‌شان در صورت شفافیت موافق‌اند.
به گفته مهدی محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در همایش ملی هوشمصنوعی و هوشمندسازی صنعتی IRANAI۴: «ایران در بخش دانشی میان ۱۹۳ کشور، رتبه ۲۰ را به خود اختصاص داده، اما در بخش کاربردی، جایگاه کشورمابین رتبه‌های ۹۰ تا ۱۰۰ قرار دارد.» با این حال کاربران ایرانی با موضوع آموزش مدل‌های هوش مصنوعی آگاهانه مواجه شده‌اند. اما سوال اساسی اینجاست که آیا سیستم‌های فعلی اصلاً امکان انتخاب و کنترل سطح داده را فراهم کرده‌اند؟
مشاوره از امنیت باارزش‌تر است
در کدام بخش، استفاده از یک سرویس مبتنی بر AI برای شما بیشترین ارزش راایجاد می‌کند؟ ۲۶ درصد از شرکت‌کنندگان ایرانی در پاسخ به این سوال معتقدند که مشاوره برای تصمیم‌گیری بهتر، بیشترین ارزش را ایجاد می‌کند.این در حالی است که تنها ۵ درصد از شرکت‌کنندگان «امنیت و پیشگیری از تقلب» را ارزشمند دانسته‌اند. بقیه مشارکت‌کنندگان نیز با توزیع نسبتا یکسانی شخصی‌سازی خدمات(۱۶٪)، نوآوری‌های جدید (۱۰٪)، کاهش هزینه‌ها (۱۱٪)، آموزش (۱۵%) و سرگرمی (۳%) را ارزشمند دانسته‌اند. در مقایسه، امنیت در رتبه‌های بالاتری در اروپا (Accenture ۲۰۲۲) قرار دارد. نبود تجربه موفق از AI در امنیت، یا ضعف روایت عملکرد آن، می‌تواند از دلایل این ترجیحات باشد.
هوش مصنوعی باید در کاهش هزینه‌ها معجزه کند
انتظار دارید هوش مصنوعی تا چه اندازه در کاهش هزینه‌ها تاثیرگذار باشد؟ ۴۸ درصد از پاسخ‌دهندگان به این سوال انتظار دارند هوش مصنوعی ۷۵ تا ۱۰۰ درصد هزینه‌ها را کاهش دهد. براساس طیف پاسخ‌های این سوال میانگین کلی انتظار صرفه‌جویی نیز حدود ۶۷٪ است. گزارش Gartner ۲۰۲۱ نشان می‌دهد صرفه‌جویی عملیاتی واقعی بین ۱۰ تا ۲۵ درصد است.
بر اساس گزارش Iran AI Index ۲۰۲۴، از نظر کاربردی‌سازی هوش مصنوعی درکسب‌وکارهای ایرانی، در حال حاضر، ایران حداقل ۷ سال از میانگین جهانیعقب‌تر است. و بکارگیری هوش مصنوعی در کسب‌وکارهای ایرانی در حال حاضرحدود ۱۷ درصد است. این یک شاخص کلیدی برای تحقق کاربرد هوش مصنوعی دراقتصاد کشور است. شاید دلیل انتظار بالا از عملکرد هوش مصنوعی در کاهش هزینه‌ها این باشد که هنوز درسطح گسترده در کسب‌وکارها مورد استفاده قرار نگرفته و عملکرد واقعی مورد سنجش قرار نگرفته است.
۴۰ درصد از کاربران هم نگران حریم خصوصی خود هستند و هم خطا و تبعیض
بزرگ‌ترین نگرانی شما در استفاده از یک سرویس مبتنی بر AI چیست؟ این سوالی است که پاسخ آن به صورت ماتریس طراحی شده و هر پاسخ به صورت همزمان میزان نگرانی کاربران را در حوزه خطا و تبعیض و همینطور نقض حریم خصوصی داده‌ها می‌سنجد.
۴۰ درصد از کارابران در ربع بالا-راست این ماتریس قرار دارند که نشان‌دهنده نگرانی بالای این افراد از هر دو موضوع مورد پرسش است. ۲۴ درصد از پاسخ‌ها در ربع بالا-چپ قرار دارند، این دسته از کاربران نگرانی بیشتری در حوزه نقض حریم خصوصی توسط هوش مصنوعی دارند.
۲۲ درصد از پاسخ‌ها در ربع پایین_راست قرار دارند که نشان‌دهنده نگرانی بیشتر این کاربران نسبت خطای الگوریتم‌های هوش مصنوعی است. ۱۴ درصد از پاسخ‌دهندگان نیز ربع پایین_چپ را برای پاسخ خود انتخاب کرده‌اند که محدوده در پایینی از نگرانی برای هردو موضوع است. در مطالعه IBM (۲۰۲۱)، ۶۴٪ کاربران جهانی هر دو مورد را دغدغهٔ جدی می‌دانستند.
آمار بالای ۴۰ درصد نگرانی نسبت به هر دو موضوع حفظ حریم خصوصی داده‌ها و خطا و تبعیض نشان‌دهنده اهمیت بالای هر دو مورد است. این در حالی است که موضوع خطا و تبعیض توسط الگوریتم‌ها کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته. حتی زمانی که محصولی در حوزه فین‌تک ارائه می‌شود که تا حدودی از هوش مصنوعی بهره برده مانور بیشتر روی موضوع امنیت است.
تحلیل حاضر نشان می‌دهد که اگرچه کاربران ایرانی نسبت به هوش مصنوعی شناخت پایه‌ای دارند، اما پذیرش فعال آن منوط به سه شرط کلیدی است:
قابلیت توضیح‌پذیری تصمیمات AI و درک‌پذیر بودن عملکرد الگوریتم‌ها، حق انتخابو کنترل سطوح دسترسی به داده‌های شخصی و ایجاد ارزش ملموس و قابلاندازه‌گیری برای کاربر نهایی.از این رو، طراحی هر محصول یا سیاست مبتنی بر هوش مصنوعی در ایران، بدوندر نظر گرفتن این الگوهای رفتاری و شکاف‌های روانی، احتمالا شکست می‌خورد.
«چندین» راهکار توسن برای تجربه اشتراک دیدگاه‌هاست. پلتفرم نظرسنجی چندین، با تأکید بر مزایای جمع‌سپاری (Crowdsourcing)، دیدگاه‌های متنوع را در کنار هم قرار می‌دهد و با مخاطبان به اشتراک می‌گذارد. رویکرد اصلی چندین، امکان مشاهده نظرات گوناگون در کنار یکدیگر است و به این ترتیب به کاربر برای پذیرش تنوع دیدگاه‌ها، گوناگونی سلایق و درک واقع‌بینانه‌تر مسائل یاری می‌رساند تا به راه‌حل‌های کاربردی‌تری دست پیدا کند. نتایج دیگر نظرسنجی‌های «چندین» در وبسایت این پلتفرم به نشانی chandeen.ir قابل مشاهده است.
/ روابط عمومی توسن