ایران دنبال پول‌های گمشده؛ شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی فعال می‌شود
تا همین چند سال پیش اسم شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران (IFIC) کمتر به گوش مردم می‌خورد. سازمانی که در دهه شصت برای توسعه حضور مالی ایران در کشورهای دیگر شکل گرفت، کم‌کم تبدیل شده بود به یک مجموعه کم‌تحرک و پر از دارایی‌های راکد.
اما حالا در برنامه جدید وزارت اقتصاد و با دستور مستقیم دکتر سیدعلی مدنی‌زاده، ایفیک دوباره احیا شده است. وظیفه اصلی آن مشخص است: فعال‌سازی دارایی‌ها، جذب سرمایه خارجی و بازگرداندن منابع از دست‌رفته ایران.
به زبان ساده، ایفیک باید پول‌هایی را که در حساب‌ها یا پروژه‌های مشترک جا مانده‌اند پیدا کند، آن‌ها را بیرون بیاورد و دوباره وارد چرخه تولید و مالی کشور کند.
پایه‌گذاری دوباره “سرمایه‌گذاری اهرمی”
نخستین مأموریت شرکت، ایجاد چارچوب قانونی برای سرمایه‌گذاری اهرمی (Leveraged Investment) است. یعنی قرار نیست ایفیک فقط خرج‌کننده منابع باشد؛ بلکه قرار است از منابع خود مثل یک اهرم استفاده کند تا چند برابر سرمایه بیرونی جذب شود. تصور کن شرکت برای ساخت یک نیروگاه در خارج از کشور تنها ۲۰ میلیون دلار سرمایه بگذارد، اما همین مبلغ را وثیقه کند تا ۸۰ میلیون دلار دیگر از بانک‌ها یا شریکان خارجی بیاید.
به این ترتیب توان کشور برای اجرای پروژه‌ها چند برابر می‌شود بدون اینکه منابع ارزی جدید خرج شود. وزارت اقتصاد حالا در حال تهیه مقررات لازم برای اجرای همین مدل است؛ تا ایفیک به جای نهاد اداری، به یک بازیگر مالی فعال و بین‌المللی تبدیل شود.
بازپس‌گیری پول‌ها و پرونده‌های حقوقی گذشته
ایران در چند دهه گذشته در کشورهای مختلف پروژه‌هایی داشته که بخشی از سرمایه یا سود آن هنوز برنگشته است. برخی از این موارد مربوط به شرکت‌های زیرمجموعه ایفیک است و معروف‌ترین‌شان، شرکت ایهاگ (EIHAG) در آلمان است. مسئله ساده نیست؛ دارایی‌ها بین دولت‌ها و مؤسسات مختلف پخش شده و بخشی درگیر پرونده‌های قضائی هستند.
ولی حالا ایفیک طبق دستور وزیر اقتصاد، موظف شده همه این مطالبات را در قالب یک طرح جامع پیگیری حقوقی و مالی دنبال کند. گروه ویژه‌ای از وکلای بین‌المللی استخدام شده‌اند که پرونده‌ها را از لحاظ ارزش فعلی، میزان ریسک و احتمال بازیابی بررسی کنند. هدف این است که هیچ دلاری از منابع ایران در خارج از کشور بلاتکلیف نماند.
سپرده‌هایی که باید کار کنند، نه بخوابند
از دارایی‌های بزرگ، اما خاموش ایفیک، سپرده‌های ارزی است. سال‌ها بود که این سپرده‌ها به شکل ثابت و غیرفعال در حساب بانک‌ها مانده بود؛ بدون بازدهی قابل‌توجه و بدون نقش در توسعه اقتصادی.
حالا شرکت برنامه دارد تا از هر یک از این سپرده‌ها به شکل فعال استفاده کند. بخشی از آن‌ها باید به بانک‌های خارجی با نرخ بهره بهتر منتقل شود، بخش دیگر وارد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با بانک‌های ایرانی شود و بخشی هم پشتوانه پروژه‌های صادراتی و مهندسی ایران شود.
به عبارت ساده‌تر، قرار است پول‌ها از حالت راکد به حالت مولد تبدیل شوند. گزارش‌های درونی وزارت اقتصاد نشان می‌دهد اجرای کامل این طرح می‌تواند ارزش دارایی‌های ارزی ایفیک را تا ۴۰ درصد بالا ببرد.
پول‌هایی که در پروژه‌ها جا مانده‌اند
در طول دهه‌های گذشته، ایفیک در پروژه‌های مختلفی از نیروگاه تا صنایع غذایی سرمایه‌گذاری کرده است. اما نه همه شرکتها عملکرد خوبی داشته‌اند و نه همیشه سود به ایران برگشته است.
به همین خاطر در برنامه جدید، این شرکت مأمور شده منابع خود را از شرکت‌های سرمایه‌پذیر بازگرداند. این ماجرا در واقع نوعی “پاکسازی سرمایه‌ای” است؛ یعنی شرکتها باید یا سود را بپردازند، یا قرارداد مشارکتشان اصلاح شود، یا سهم جدیدی به ایفیک واگذار کنند. در بعضی کشورها این روند می‌تواند با مذاکره و تهاتر انجام شود: مثلاً ایفیک به‌جای نقد، زمین یا سهام در شرکت میزبان بگیرد. هدف نهایی این است که این منابع دوباره به چرخه اقتصاد ایران برگردند؛ چون ارزش واقعی سرمایه، در گردش آن است نه در نگهداری آن.
پشتیبانی از صادرات ایرانی، از حرف تا عمل
یکی از بخش‌هایی که همیشه با کمبود پشتیبانی مالی روبه‌رو بوده، صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران است. پروژه‌هایی مثل ساخت سد، نیروگاه، جاده یا پالایشگاه در کشورهای همسایه، نیاز به ضمانت مالی دارند؛ اما شرکت‌های ایرانی توان ارائه چنین تضمین‌هایی را نداشتند. ایفیک در مأموریت جدیدش باید این خلأ را پر کند. طرح ایجاد صندوق تضمین صادرات فنی و مهندسی با سرمایه اولیه ایفیک در حال بررسی است.
این صندوق می‌تواند در کشورهای هدف (عراق، سوریه، تاجیکستان، ارمنستان، و حتی کشورهای آفریقایی) ضمانت‌نامه بانکی صادر کند یا بخشی از فاینانس پروژه را پوشش دهد. یعنی مهندس ایرانی وقتی می‌خواهد پروژه‌ای در خارج انجام دهد، دیگر نگران اعتبار مالی نیست؛ چون ایفیک پشتش ایستاده است. به این شکل، خدمات فنی ایران صادر می‌شود و درآمد ارزی واقعی به داخل برمی‌گردد.
استفاده از منابع برای ضمانت و فاینانس خارجی
در شرایطی که تحریم‌ها و ریسک‌های سیاسی دسترسی به وام خارجی را محدود کرده، ایفیک با مدل تازه‌ای وارد عمل می‌شود: استفاده از دارایی‌های خودش به‌عنوان ضامن برای جذب فاینانس پروژه‌های ملی.
فرض کن دولت بخواهد نیروگاهی در داخل کشور بسازد، اما بانک خارجی تنها در صورتی وام می‌دهد که یک ضمانت بین‌المللی معتبر وجود داشته باشد.
اینجاست که ایفیک وارد می‌شود و با دارایی‌هایش به‌عنوان وثیقه، راه ورود سرمایه خارجی را باز می‌کند. این مدل، مشابه تجربه کشورهای موفقی چون مالزی، ترکیه و اندونزی است که توانستند از دارایی‌های داخلی به‌عنوان نردبان ورود سرمایه خارجی استفاده کنند.
به زبان ساده، ایفیک پول ندارد تا بدهد، اما چیزی دارد که ارزش پول گرفتن را برای بقیه ممکن می‌کند: اعتماد و پشتوانه مالی قانونمند.
بازیگری تازه در دیپلماسی اقتصادی
یکی از بازتاب‌های این برنامه‌ها، تبدیل ایفیک به یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی اقتصادی ایران است. وقتی یک کشور برای سرمایه‌گذاری یا اجرای پروژه آماده می‌شود، اولین سؤالش این است: چه کسی از لحاظ مالی و حقوقی پشت قرارداد است؟ با تقویت ایفیک، ایران در مذاکرات اقتصادی با کشورهای دیگر، ابزار قوی‌تری برای اعتمادسازی خواهد داشت. در حقیقت ایفیک قرار است بین وزارت اقتصاد، وزارت خارجه و بانک مرکزی، پل ارتباطی سرمایه‌ای ایران با جهان باشد.
چالش‌های پیش‌رو
البته مسیر ساده نیست. برای موفقیت کامل ایفیک چند مانع مهم باید برطرف شود:
اول، باید قوانین بانکی و ارزی کشور اجازه استفاده از مدل‌های جدید سرمایه‌گذاری و ضمانتی را بدهند.
دوم، هماهنگی بین نهادهای مالی داخلی مثل بانک مرکزی، صندوق توسعه ملی و وزارت اقتصاد باید به‌صورت شفاف و دائم برقرار باشد.
و سوم، اعتمادسازی در بیرون از کشور؛ چون تا زمانی که طرف‌های خارجی از ثبات سیاست‌های مالی ایران مطمئن نباشند، سرمایه‌گذاری گسترده شکل نمی‌گیرد.
با این حال، شروع دوباره ایفیک نشانه‌ای است از بازگشت عقلانیت به کابینۀ مالی ایران؛ اینکه دارایی‌ها نه برای نگهداری، بلکه برای حرکت دادن اقتصاد خلق شده‌اند.
نهاد خاموش، دوباره به صحنه برگشت
اگر بخواهیم ساده بگوییم، ایفیک همان بازوی خارجی وزارت اقتصاد است که حالا دوباره روشن شده.
نقشش این است که پول‌های پراکنده را جمع کند، بدهی‌ها را وصول کند، سرمایه‌های قدیمی را زنده کند و منابع تازه به کشور بیاورد.
با اجرای شش مأموریت اعلام‌شده‌اش:
- سرمایه‌گذاری اهرمی،
- پیگیری پرونده‌های حقوقی،
- مدیریت فعال سپرده‌ها،
- بازگرداندن منابع شرکتها،
- حمایت از صادرات فنی،
- تضمین برای فاینانس خارجی —
این شرکت می‌تواند دوباره اعتماد اقتصادی به ایران را بالا ببرد. اقتصاد ایران امروز بیش از هرچیز به همین نوع حرکت‌ها نیاز دارد: احیای منابع، نه چاپ پول و حالا ایفیک می‌خواهد با همین منطق ساده، آرام و بی‌سروصدا، یکی از چرخ‌دنده‌های فراموش‌شده اقتصاد را دوباره به گردش درآورد.
/مهر