از شعبه تا الگوریتم/ هوش مصنوعی موتور تحول بانکداری ایران

این روزها صحبت از استفاده فناوری های نوین در نظام بانکداری کشور بسیار زیاد است و هر روز که از فناوری های جدید رونمایی می شود، موضوعات جدیدی در این زمینه مطرح می شود؛ یکی از این موضوعات استفاده از هوش مصنوعی در مراودات بانکی است؛ اینکه بانکهای کشور بتوانند از این چنین فناوری ها استفاده کنند، موضوعی دیگر است که باید دانست تنها با ورود بانک ها در دنیای مجازی این اتفاق رخ خواهد داد.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ بانک‌های بزرگ دنیا به طور کامل مبتنی بر هوش مصنوعی فعالیت خواهند کرد؛ ایران نیز در مسیر طراحی نقشه راه قرار دارد این مسیر از اعتبارسنجی و احراز هویت غیرحضوری تا مدیریت ریسک و تجارت الگوریتمی بوده، هوش مصنوعی در حال بازتعریف بانکداری مدرن در ایران است.

در برنامه هفتم توسعه نیز بر توسعه اقتصاد دیجیتال و حرکت بیشتر کشور به سمت استفاده از فناوری های نوین تاکید شده تا بتواند برای کشور ارزش افزوده ایجاد کند.

در عین حال هوش مصنوعی چند سالی است که در دنیا و در کشور ما، در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه مالی و بانکی استفاده می شود که نیاز به تفکر و نگرش جدید در این زمینه احساس می شود.

بسیاری در این حوزه به دنبال سیاست گذاری، قانون گذاری و تنظیم گری هستند، ولی وقتی به نمونه های موفق جهانی نگاه می کنیم، فارغ از اینکه مسئول و متولی این موضوع در نظام بانکی کیست، هر بخشی متناسب با کاربرد و نیازش سعی در استفاده از آن در زمینه های مختلف دارد.

البته حوزه مالی و بانکی کشورمان نیز به موضوع استفاده از هوش مصنوعی ورود کرده است؛ اما در سطح بانک‌های مرکزی و تجاری دنیا برنامه ریزی های دقیقی برای چگونگی استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی شده است، زیرا نظام های بانکی و بانک‌ها دارای داده های دقیق و کلان داده های زیادی هستند که قاعدتاً بحث پردازش این داده ها و رسیدن به تصمیم سازی بر مبنای آن می تواند از مهمترین کاربردهایی باشد که بخصوص در ایران در حال وقوع است.

کاربردهای هوش مصنوعی در بانکداری

کاربردهای هوش مصنوعی در زمینه بانکداری وجوه مختلفی دارد که یک وجه آن مربوط به مشتریان است؛ تا مشتری بتواند خدمات سفارشی تر و متناسب مورد نیاز خود یا به اصطلاح کاستومایز (customize) شده را دریافت کند، البته یک بخش دیگر این کاربرد مربوط به بانک است تا بانک بتواند بر مبنای داده‌ها در حوزه طرح‌های جدید، تسهیلات، تضامین و حوزه سپرده‌ها فعالیت های خود را انجام دهد و بسیاری از این کارها را بر اساس نیاز مشتری جلو ببرد.

در عین حال هوش مصنوعی را می توان در حوزه نظارت و تنظیم گری در نهادهای ناظر از جمله در بانک مرکزی نیز مورد استفاده قرار داد. برنامه ریزی برای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه نظارت، برنامه ریزی، بهره گیری از سامانه‌ها و ابزارها درجهت نظارتی هوشمند و داده محور انجام شده است.

با توجه به اینکه استخری از داده ها در دسترس بوده و از آن استخر داده ها می توانید متناسب با نوع نگرش، نوع سامانه و نوع برنامه ها، روش بازیابی و تحلیل های مختلف استفاده کرد، پس باید توانست نظارت را در تمام لایه ها از جمله لایه خدمات به مشتریان، خدمات شعبه، خدمات الکترونیکی و خدمات بین بانکی به بلوغ بهتری رساند.

از طرفی دیگر برخی از افرادی که همچنان به ادامه وضعیت ناظم بانکی سنتی اعتقاد دارند، انتقاد می کنند که استفاده از هوش مصنوعی باعث از بین رفتن تعدادی از شغل ها می شود، اما باید گفت که اتفاقاً این موضوع در نظام بانکی باعث توسعه و تنوع بیشتری به خدمات می شود و قطعاً در این حوزه می توان برنامه های جذابی متناسب با نیاز بانک ها را طراحی کرد.

از بانک شعبه محور تا ماشین محور

پیش بینی موسسات مختلف جهانی از جمله مکنزی این است که تا ۲۰۳۰ میلادی استفاده بانک ها از هوش مصنوعی (ای آی بنکینگ، AI Banking) بصورت کامل در خیلی از بانک های بزرگ دنیا اجرایی خواهد شد و این نشان می دهد که بانک ها دیگر از مدل شعبه یا مدل ماشین محور، تبدیل به یک بانک تخصصی و دیجیتالی می شوند که برای افراد، متناسب با نوع نیاز آنها از جمله زمینه‌های سرمایه‌گذاری، گرفتن اعتبارات و هر رفتاری که در حوزه پرداخت در زندگی روزمره‌ وجود دارد را به آسانی انجام می دهند.

طراحی نقشه راه هوش مصنوعی در نظام بانکی

حال با توجه به این موضوع در بانک مرکزی نیز بحث طراحی نقشه راه هوش مصنوعی در نظام بانکی در مجموعه هوش مصنوعی انجام شده است و پیش بینی می شود که با تعامل بسیار خوبی که با دستگاه های مختلف از جمله معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری، بتوانیم بزودی شاهد رونمایی از سکوهای مختلف در حوزه نظارت هوشمند شبکه بانکی باشیم.

برهمین اساس اقدامات گسترده ای برای استفاده از هوش مصنوعی و سیستم های نوین در زمینه های اعتبارسنجی، احراز هویت و پرداخت های نوین انجام شده که از حداقل (KYC) یا شناخت مشتری شروع می شود تا دیگر موارد، البته امروزه احراز هویت مشتریان بصورت غیرحضوری انجام می شود.

سوییچ اعتباری در شبکه بانکی راه اندازی می شود

بحث بعد از احراز هویت، یکپارچه سازی احراز هویت است؛ اما متاسفانه وقتی به بانکی برای افتتاح حساب می روید و اگر بخواهید در شعبه دیگر همان بانک، حساب دیگری داشته باشید باید همان فرم های شعبه اول را دوباره پر کنید، این عدم اتصال و عدم یکپارچگی می تواند هزینه ها را چند برابر کند و وقتی این یکپارچگی اتصال رخ دهد قاعدتا هزینه ها مدیریت می شود.

در موضوع اعتبارسنجی مشتریان نیز چند نوع اعتبارسنجی وجود دارد که شامل اعتبارسنجی فردی، سازمانی و اعتبارسنجی هایی که مربوط به نوع کاری است که شما در عملیات های روزانه دارید، می شود.

در این زمینه نیز بحث سوییچ اعتباری به زودی در مجموعه شبکه بانکی راه اندازی می شود و می توان گفت که امروز این موضوع به صورت بخشی، اتفاق افتاده، اما در آینده می تواند نقش کلیدی در عملیات های بانکی داشته باشد.

اینکه مردم در بسیاری از سرویس ها به دنبال خدمات بهتر هستند، یعنی ممکن است مردم پول را از یک بانک خارج کرده و به بانک دیگری منتقل کنند، چون شاید می خواهند سود بیشتر یا تسهیلات بهتری دریافت کنند، که قاعدتا خدمات سفارشی سازی شده و شخصی سازی و منطبق با رفتار مالی آن فرد که به اصطلاح (تیلورمیت) شده می تواند تاثیری بهتری را در عملکرد، ارایه و دریافت سرویس برای آن مشتری داشته باشد.

برهمین اساس نباید مشتری را تنها یک فرد و شخص دید، بلکه باید در این زمینه بانکداری شرکتی، تجاری و خرد را نیز لحاظ کرد، به همین دلیل می توان تنوعی از سرویس های بانکی و بعضا سرمایه ای و بورسی در کنار مشاهده کرد.

در مدل های جدید بانکی دنیا ، تقریبا سبد مالی برای مشتری ها فراهم می شود که ترکیبی از سرویس های سرمایه گذاری و بانکی، پرداخت و پرداخت و بیمه است و اینجا جایی است که هوش مصنوعی می تواند مزیت بوده و ارزش افزوده ایجاد کند.

البته مواردی که گفته شد تنها و تنها موضوعاتی نیست که امروزه در نظام های بانکداری جهان و ایران استفاده شده و یا خواهد شد بلکه در زمینه های مختلف دیگر از جمله پیگیری بازارهای مالی و مدیریت ریسک و تجارت الگوریتمی می تواند مورد بهره برداری قرار گیرد.

«سامانه ذی نفع» گامی در جهت هوشمندسازی بانکداری

بابک حبیب‌زاده، سرپرست مدیریت کل نظارت احتیاطی کلان و فناورانه بانک مرکزی یکی از دستاوردهای ورود هوش مصنوعی به نظام بانکداری را نظارت فناورانه دانست و اظهار داشت: پیش از این، نظارت در بانک مرکزی عمدتاً سنتی بود و فناوری نقش پررنگی در آن نداشت. در ابتدای این مسیر، با همکاری شرکت‌هایی از جمله شرکت خدمات انفورماتیک، نقشه راهی تدوین و ترسیم شد.

وی با بیان اینکه در سال جاری برای حوزه نظارت فناورانه، چند ابزار رونمایی شده و در ادامه مسیر، ابزارهای دیگری نیز معرفی خواهند شد، موضوع تسهیلات کلان و مالک واحد، هم برای بانک مرکزی و هم برای اشخاص تحت نظارت، از اهمیت بالایی برخوردار بود. با این حال، تاکنون اجرای کامل آن به دلیل محدودیت‌های داده‌ای امکان‌پذیر نشده بود. بخشی از این محدودیت‌ها ناشی از عدم دسترسی به داده‌های موردنیاز از نهادهایی مانند بورس، ثبت احوال و سایر مراجع مرتبط بود. با همراهی ویژه هیئت عالی بانک مرکزی، این داده‌ها دریافت شد و سامانه «ذی‌نفع» به بهره‌برداری عملیاتی رسید.

حبیب‌زاده به معرفی این سامانه و عملکرد آن اشاره داشت و عنوان نمود: نظارت بانک مرکزی تاکنون عمدتاً نظارت پسینی بوده است، در حالی که هدف اصلی، استقرار نظارت پیشینی است. عملکرد این سامانه مبتنی بر نظارت پیشینی بوده و از مهم‌ترین ابزارهای تحقق این نوع نظارت به‌شمار می‌رود. در لحظه اعطای تسهیلات یا ایجاد تعهدات، سامانه باید از بروز تخلف جلوگیری کند.

وی توضیح داد: این سامانه با استفاده از ابزارهای کنترلی خود، به‌محض عبور از حدود مجاز جمعی یا فردی، به بانک اجازه نمی‌دهد برای ذی‌نفع واحد یا گروهی که قصد استفاده از تسهیلات یا تعهدات را دارند، این فرایند انجام شود. ابزارهایی که برای نظارت پیشینی طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند، به‌مراتب کارآمدتر از ابزارهای نظارت پسینی هستند و برای بانک مرکزی نقش بسیار مؤثری ایفا می‌کنند. در مجموع، حرکت بانک مرکزی از نظارت سنتی به سمت نظارت مؤثر آغاز شده است، هرچند تا دستیابی کامل به نظارت هوشمند، هنوز فاصله وجود دارد.

/ایرنا