آیا دریاچه ارومیه با آب وارداتی احیا می‌شود؟
تزریق آب به دریاچه نیمه جان ارومیه راه‌حلی است که همچنان روند اجرایی شدن را می‌پیماید.
عصر بانک؛دریاچه ارومیه، نامی است که در چند سال اخیر آن را بارها از رسانه‌های مختلف شنیده‌ایم. دریاچه‌ای در شمال غرب کشورمان که نفسهایش به شماره افتاده و دیگر رمق گذشته را ندارد تا میزبانی خوبی از مهمان‌های خود در فصل کوچ و مهاجرت پرندگان داشته باشد.
این گودال عظیم پرآب بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران است که از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی کشورمان و جهان به شمار می‌آید. اما نکته ناراحت کننده در اینجاست که دریاچه ارومیه به دلیل فعالیت‌های متعدد در حوزه‌های مختلف کشاورزی به طور گسترده‌ای از منابع طبیعی آبی خود بی‌بهره مانده و با بحران خشک شدن روبرو شده است، در واقع با ادامه این روند در دراز مدت باید شاهد باتلاقی بزرگ و بحران طوفان نمک در این منطقه از کشورمان باشیم.
موقعیت جغرافیایی این دریاچه به گونه‌ای است که هرگونه بحران در اکوسیستم آن شهرهای مرزی ما با کشورهای همسایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد که متعاقب آن باید شاهد بحران‌های سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی در این منطقه باشیم؛ لذا بحران خشکی این دریاچه، امروزه به مسئله‌ای ملی تبدیل شده به طوری که توجه نهادهای ملی و حتی بین‌المللی را نیز به خود معطوف ساخته است.
به اعتقاد کارشناسان برخی عوامل از جمله، گرم شدن هوا، تغییرات ساختاری در نوع الگوهای کشت منطقه، تاثیرات اقلیمی و… در خشکی این دریاچه تاثیرگذار بوده‌اند، اما از میان آنها ایجاد موانع و سد سازی در حوضه آبریزی این دریاچه و تغییر الگوی کشت کشاورزی و تمایل برای تولید محصولاتی با مصرف آب بالا مانند درخت سیب، از عوامل اصلی کاهش سطح آب این دریاچه به شمار می‌آیند.
در شرایطی که دریاچه ارومیه با بحران خشکی دست و پنجه نرم می‌کند و راههای مختلفی از جمله انتقال آب برای دمیدن روح بر پیکر بی جان آن توصیه می شود.در این گزارش سعی شده است روند چنین راه حلی مورد بررسی قرار گیرد.
*طرح انتقال مازاد آب رودخانه زاب به حوضه دریاچه ارومیه
رود زاب یکی از رودهای پرآب در کوهستان های کردستان است که در انتهای مسیر خود به رود دجله در کشور عراق می‌رسد. همان طور که بسیاری از کارشناسان بر حفظ آبهای داخلی تاکید دارند یکی از اقداماتی که در دولت دهم به منظور احیا دریاچه ارومیه مورد تاکید قرار گرفت اجرای طرح انتقال مازاد آب رودخانه زاب (کلاس) به حوضه دریاچه ارومیه بود.
اگرچه کار انتقال آب رودخانه زاب تا حدودی پیش رفت و احداث سد کانی سیب و تونل های آن برای انتقال آب نیز در دستور کار قرار گرفت، اما دریاچه ارومیه همچنان با بحران خشکی گریبان گیر بود که در نهایت این دریاچه در سال 84 به ترازی برابر با ١٢٧٣,٩ رسید و پس از پایان کار دولت نهم و دهم، تراز ١٢٧٠.٦٠ وخیم تر شدن شرایط دریاچه را نشان داد و نوبت به فعالیت دولت یازدهم رسید.
اما شروع انتخابات ریاست جمهوری در کشورمان دریاچه ارومیه را به شعارهای انتخاباتی نامزدها گره زد. در دور اول انتخابات حسن روحانی رئیس جمهور کنونی کشورمان احیای این اکو سیستم طبیعی را به عنوان یکی از وعده‌های اصلی خود مطرح کرد.به طوریکه وی در سفر انتخاباتی خود به آذربایجان غربی در خرداد ماه سال 92 اعلام کرد:" دریاچه ارومیه را احیا خواهیم کرد و نخواهیم گذاشت خشک شود. بدانید که من به شما قول می‌دهم اگر بار مسئولیت اجرایی بر دوش من قرار گرفت در اولین روز دولت، دریاچه ارومیه در دستور کار خواهد بود."
* تشکیل کارگروه نجات دریاچه ارومیه
پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری و آغاز به کار دولت یازدهم در نخستین نشست هیئت دولت نجات جان بی جان دریاچه ارومیه در کنار مشکلات معیشتی مردم جز اولین های دولت یازدهم شد.
در این جلسه دولت مصوب کرد، کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و عضویت وزرای جهاد کشاورزی، کشور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ایجاد شود. همچنین، این کارگروه ماموریت یافت با استفاده از سوابق مطالعات و اقدامات قبلی به عمل آمده در این زمینه و بررسی‌های تخصصی و میدانی بیشتر، ظرف 2 ماه راهکارهای نجات دریاچه ارومیه را تدوین و جهت تصمیم‌گیری نهایی به دولت ارائه کند.
دست اندرکاران ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه طبق تحقیقات مطالعاتی اعلام کردند برای اجرای طرح 10 ساله احیای دریاچه ارومیه در قالب 29 پروژه و 101 زیر پروژه، بیش از 12 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است.البته نسبت به عملکرد دولت در حوزه تامین اعتبار انتقادهایی مطرح شد بر این مبنا که به اعتقاد این منتقدان دولت بر ناممکن بودن احیای دریاچه ارومیه واقف شده و تصمیم دارد با عدم اختصاص اعتبار بیشتر، منابع مالی‌اش را همچون سه سال گذشته اتلاف نکند.
در این میان نادر قاضی‌پور نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از عملکرد دولت در خصوص احیای دریاچه ارومیه گفت: بارها تاکید کردیم وضعیت دریاچه ارومیه اضطراری است و نیازمند راه حل‌های کوتاه مدت است، تا طی چند سال بتوانیم دریاچه را در مقیاسی کوچک احیا کنیم. اما بلندمدت‌ترین راهکارها را انتخاب کردند. به جای آنکه در منطقه مشغول شوند در دانشگاه صنعتی شریف مستفر شدند و هزینه‌های سفر، اضافه کار، ماموریت و هزینه‌های هنگفت دیگری را صرف برنامه‌هایی کردند که هیچ ارتباطی به احیای دریاچه ارومیه ندارد.
این روند در دولت دوازدهم و با پیروزی دوباره دولت قبلی به ریاست روحانی ادامه پیدا کرد، بنابراین پس از تشکیل دولت دوازدهم و تعیین نقشه راه در این حوزه، مجددا از سوی مقامات دولتی احیا این دریاچه مورد تاکید قرار گرفت. به طوری که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با تاکید بر ضرورت اجرای دقیق مصوبات این طرح گفت: همه دستگاه ها مکلف به اجرای دقیق و کامل این مصوبات هستند و اگر کسی از این مصوبات تخطی نماید باید پاسخگو باشد.
وی همچنین با اشاره به برخی گزارش‌ها درباره فعالیت برخی واحدهای تولیدی و صنعتی که در مغایرت با برنامه‌های احیاء دریاچه ارومیه بودند، افزود: سازمان حفاظت محیط زیست هم در مرحله احداث و هم در مرحله بهره برداری از واحدهای تولیدی باید نظارت داشته باشد تا عملکرد واحدهای تولیدی در مناطق غرب کشور که برخلاف مصالح دریاچه ارومیه است، از ادامه فعالیت آنها جلوگیری کند.
همچنین، جهانگیری از سازمان برنامه و بودجه کشور خواست در تخصیص اعتبارات نگاه ویژه ای به طرح ها و پروژه های مرتبط با احیاء دریاچه ارومیه داشته باشد و حتی المقدور اعتبارات این طرح ها را با اولویت تخصیص دهد.
* انتقال آب از کشورهای خارجی به دریاچه
اما ادامه روند خشکی دریاچه ارومیه پرونده جدیدی را باز کرد و بر اساس تصمیم‌های اتخاذ شده توسط دولت قرار شد تا برنامه‌های انتقال آب از کشورهای خارجی مورد مطالعه قرار گیرد که برای این کار نیز مشاور خارجی تعیین خواهد شد. موضوع انتقال آب از خارج از کشور مسئله‌ای بود که از سوی معاون اول رئیس جمهور و در جریان بازدیدش از دریاچه ارومیه مطرح شد؛ به طوریکه وی تاکید کرده بود در صورت لزوم میلیارد‌ها دلار اعتبار خارجی برای انتقال آب از خارج کشور اختصاص می‌دهیم.در پی این موضوع سیدهادی بهادری نماینده مردم ارومیه در مجلس از احتمال انتقال آب از وان ترکیه به دریاچه ارومیه خبر دادو گفت: شناخت کیفیت آب دریاچه وان و تطابق آن با دریاچه ارومیه در دانشگاه‌های مراغه، ارومیه و تهران انجام شده و فرصت مناسبی برای احیای این دریاچه فراهم شده است.
در این رابطه نادر قاضی‌پور نماینده مردم ارومیه در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره واردات آب از وان ترکیه به منظور احیای دریاچه ارومیه، اظهار کرد: در آخرین جلسه‌ای که با رئیس سازمان محیط زیست داشته‌ایم مذاکراتی انجام شد، اما هنوز کلانتری در این باره، خبری به ما نداده است.
وی ادامه داد: ارتفاع دریاچه وان بالاست و باید آب این دریاچه به صورت پمپاژ وارد ارومیه شود، این در حالی است که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده عبور این آب از اراضی کشاورزی، اقدام درستی نیست زیرا اراضی ما با آب دریاچه وان همخوانی ندارد و این امر باعث تخریب زمین‌های کشاورزی می‌شود.
قاضی‌پور افزود: آب دریاچه وان باید از طریق کانال یا لوله به دریاچه ارومیه منتقل شود، چرا که ترکیه 6 یا 7 متر آب مازاد دارد و به دنبال تخلیه آب این دریاچه است.
نماینده مردم ارومیه تصریح کرد: ترکیه باید در ازای انتقال آب دریاچه وان به ارومیه، به ایران پول بدهد و یا از این دریاچه تا نوار مرزی را لوله‌کشی کند.
وی با بیان اینکه دریاچه ارومیه زمانی خشک شده بود اما با اقداماتی که صورت گرفت مجددا احیا شد، خاطرنشان کرد: واقعیت این است که ما با ستاد احیای دریاچه ارومیه مشکل داریم، متأسفانه اعضای این ستاد در کاخ شیشه‌ای تهران نشسته‌اند، برای ما تصمیم‌گیری می‌کنند، پول‌های هنگفتی دریافت کردند، اما بیلان کاری ارائه ندادند.
نماینده مردم ارومیه تأکید کرد: ما با طرح اصلاح کاشت در کشاورزی موافق و معتقدیم باید آبیاری نوین و گلخانه‌ای مورد توجه قرار گیرد تا در مصرف آب، صرفه‌جویی و آبهای منتهی به دریاچه هم کانال‌ریزی شود.
قاضی‌پور با بیان اینکه ما مشکل آب نداریم بلکه مشکل مدیریتی داریم، یادآورشد: هزینه‌هایی که برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته می‌شود، باید برای ایجاد کانال، آب‌بندها و اتوماتیک‌سازی شیرها استفاده شود.
همچنین،در این راستا مجید خدابخش استاندار آذربایجان شرقی درباره واردات آب به منظور احیای دریاچه ارومیه، اظهار کرد: در جلسه ستاد احیاء دریاچه ارومیه این موضوع به عنوان یکی از گزینه‌ها پیشنهاد شد.
وی افزود: پیشنهاد واردات آب برای حل خشکی دریاچه ارومیه از سوی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست مطرح و مقرر شد مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام شود تا همه جوانب آن مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
خدابخش ادامه داد: این طرح براساس نوع آب، نحوه انتقال، هزینه و… بررسی می‌شود، اما فعلا در حد یک ایده مطرح است و هنوز چندان جدی نیست.
استاندار آذربایجان شرقی درباره تعیین کارشناس خارجی برای احیای دریاچه ارومیه، بیان کرد: این مسئله توسط سازمان محیط زیست پیگیری می‌شود، اما این طرح، طرحی ملی است و انتقال آب هم به صورت ملی انجام می‌شود.
وی همچنین در خصوص تخصیص سرمایه‌گذاری خارجی برای احیای دریاچه ارومیه، گفت: پس از بررسی‌های لازم، میزان و رقم دقیق اعتبارات مشخص می‌شود، سپس از طریق فاینانس این طرح تأمین اعتبار می‌شود.
در شرایط فعلی دولت دوازدهم قصد دارد با استفاده از فاینانس، کارشناسان خارجی و طرح مطالعاتی واردات آب، برای احیای دریاچه ارومیه اقدام کند. حال باید دید این طرح تا چه اندازه موفق خواهد بود و آیا به نتیجه مطلوب خواهد رسید یا خیر.
با توجه به مواردی که ذکر شد باید منتظر بود و دید که آیا امکان انتقال آب از خارج برای احیای دریاچه نیمه جان ارومیه کارساز خواهد بود و یا اصلا اعتبارات این طرح چه به صورت داخلی و چه به صورت فایناس تامین می شود؟به هر حال آنچه اهمیت دارد تلاش همه جانبه برای زنده کردن دوباره جریان آب در این حوضه آبی است و امید داریم با کارهایی که صورت می گیرد خطر ناشی از این بحران زیست محیطی به حداقل به رسد.