چالش‌ها و فرصتهای بلاکچین برای بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت
عصر بانک؛صنعت بانکی تحت تأثیر تحولات اقتصادی، توسعه اینترنت و نوآوری‌های مالی، نیازمند تغییر فوری و به دنبال راه‌های جدید پیشرفت است. در همین راستا بلاکچین می تواند فناوری زیرساخت تسویه پرداخت و سیستمهای اطلاعات اعتباری در بانک‌ها را ارتقا دهد. برنامه‌های بلاکچین باعث شکل گیری سناریوهای چند مرکزیتی و کاهش واسطه‌گری و منجر به افزایش کارایی صنعت بانکی میگردد . شایان ذکر است که مشکلات تنظیم مقررات، کارایی و امنیت همیشه در جریان هر نوآوری مالی جدید بوده است. اما وجود این مسائل باعث کاهش فراگیری تکنولوژی نمی شود؛ زیرا مشکلات فنی، نظارتی درنهایت حل خواهد شد. از این رو می‌توان گفت چشم‌انداز غلبه فناوری بلاکچین در صنعت بانکداری در آیندهای نزدیک بسیار محتمل است. نکته حائز اهمیت آنست که به دلیل گستردگی ابعاد این تکنولوژی باید رگولاتوری مشترک توسط نهادهای درگیر انجام شود. هرگونه اقدام برای سیاستگذاری کلان و یا قانون گذاری در زمینه بلاکچین باید با همکاری بانک مرکزی و سایر نهادهای مرتبط مانند شورای عالی فضای مجازی، و با درنظرگرفتن همه جوانب و اثرات این تکنولوژی صورت گیرد.
چالش‌ها و فرصتهای بلاکچین
بلاکچین نیز مانند هر فناوری دیگری علیرغم داشتن مزایای متعدد، با چالشهایی در به کارگیری و پذیرش گسترده مواجه است. و مشخص نبودن ابعاد این تکنولوژی و عدم قانون‌گذاری و نظارت صحیح بر این سیستم، مانع گسترش استفاده از آن توسط سازمان‌ها و مؤسسات مالی میگردد. عمده چالش‌های بلاکچین عبارتند از:
• عدم وضوح اصطلاحات و عدم بلوغ درک فناوری: همه منابع در پیچیدگی درک آنچه واقعا بلاکچین و دفاتر ثبت توزیع یافته انجام می‌دهند، هم نظر هستند. استفاده از اصطلاحات «Distributed Ledger Technology» و «Blockchain» اغلب با یکدیگر خلط شده است. نارسایی درک فناوری، چالشهایی را برای کسب‌وکارهایی که می‌خواهند از بلاکچین استفاده کنند،ایجاد می کند.
• ریسک پذیرش زودهنگام و احتمال اختلال در عملکرد فعلی صنعت: حتی اگر انتظار مزایای اقتصادی فراوانی از این تکنولوژی داشته باشیم، اما ممکن است در کوتاه‌مدت، هزینههای پذیرش و اجرای آن برای کسب‌وکارهای موجود قابل توجه باشد. علاوه بر این هزینههای عملیاتی مرتبط با پذیرش این تکنولوژی هنوز مشخص نیست. برخی از فرایندهای پشتیانی ممکن است در کوتاه مدت به راحتی حذف یا جایگزین راه‌حل‌های مبتنی بر بلاکچین شوند.
• عدم وجود شواهد کافی در مورد مزایا و تأثیرات گسترده اقتصادی: با توجه به چالش های پذیرش، در برخی موارد هنوز کاملا مشخص نیست که آیا یک راه حل مبتنی بر بلاکچین، واقعا میتواند بهتر عمل کند یا خیر. تا زمانی که اثبات‌های مفهوم بیشتری در این زمینه مورد آزمایش قرار نگرفته است، عدم اطمینان در مورد استفاده قابل قبول و واقعی این تکنولوژی، مبهم باقی می‌ماند. در صورت عدم پذیرش گسترده‌تر در بین کسب‌وکارها، ارزیابی تأثیر گسترده اقتصادی بلاکچین، در میان‌مدت و بلندمدت آسان نیست.
• عدم وضوح در مورد چگونگی مدیریت تکنولوژی: با توجه به ماهیت توزیع‌شدگی و تغییرناپذیری رکوردها، تعیین قوانین روشن برای مدیریت اسناد و مدارک، یک چالش کلیدی برای دفاتر کل عمومی و مجاز خواهد بود. از آنجا که در بلاکچین کاربران برای تعامل با دفتر کل و معاملات، از کلید خصوصی شخصی خود استفاده می‌کنند، مدیریت کلیدها و قوانین مناسب، بسیار حائز اهمیت است. همچنین یک چالش کلیدی برای دفاتر کل که بین چندین نهاد حقوقی به اشتراک گذاشته می‌شوند (چه عمومی و چه مجاز)، تعیین مسئولیت در میان مشارکت‌کنندگان است. به عنوان مثال، کلیدهای به خطر افتاده مسئولیت قانونی ازدست‌رفتن و سرقت اطلاعات و یا مسئولیت زیانهایی که در صورت عملیات ناموفق متحمل به وجود می‌آید.
•حفظ امنیت و حریم خصوصی داده‌ها: سازمان‌ها باید در مورد حفظ یکپارچگی و امنیت اطلاعات ذخیره شده در یک دفتر کل و اطلاعات مربوط به تراکنش و فعالیت خود به دقت عمل کنند. سازمان‌ها باید اطمینان حاصل کنند که داده‌ها، تنها توسط افراد دارای مجوز، قابل دسترس هستند و هرگونه دسترسی، با قوانین حفاظت از داده‌ها مطابقت دارد.
• اطمینان از یکپارچگی داده‌ها و رمزنگاری قوی: اگر چه بلاک چین در زمینه رمزنگاری و امنیت، فرصت‌هایی بسیاری را ارائه می‌دهد اما این مسائل نیز چالش‌های امنیتی خاص خود را دارند. بعنوان مثال، هویت در حال حاضر برای یک عامل انسانی در نظر گرفته می شود، اما زمانی که بخواهیم از شبکه ترکیبی استفاده کنیم، باید دستگاه‌های موجود در شبکه را نیز شناسایی کنیم، بطور خاص این مسئله در فضای اینترنت اشیا چالش برانگیز است.
فرصتهای ارائه شده توسط بلاکچین
•خلق مدل‌های اقتصادی و تجاری جدید: توانایی انتقال دارایی‌ها بدون واسطه، میتواند فرصت‌هایی را برای انجام معاملات نفربه نفر ایجاد و رشد اقتصاد مشارکتی را تسهیل کند. همچنین میتواند باعث ایجاد فرصتهای گسترده‌تر برای سیستم مالی و اقتصادی، مانند افزایش شمولیت مالی و تولید پلتفرم‌های جدید مالی گردد.
• ارائه مکانیسم پایه برای قراردادهای هوشمند و قابلیت حسابرسی هوشمند: قراردادهای هوشمند را یکی از مهمترین ویژگی‌های تکنولوژی بلاکچین می‌دانند. قراردادهای هوشمند، یک نوع قرارداد دیجیتالی خودکار هستند که شرایط قرارداد کدشده و به صورت خودکار بر اساس تأیید یک ورودی خاص انجام می‌شود. در قراردادهای هوشمند، مجموعه‌ای از پروتکل‌هایی که طرفین ملزم به انجام آن هستند، در قالب دیجیتال مشخص شده‌اند. مفهوم قرارداد هوشمند ابتدا در سال 1996 بیان شده است، اما ماهیت غیرقابل تغییر و توزیع یافتگی بلاکچین باعث توجه ویژه به آن شده است. بدین‌گونه که کدهای کامپیوتری ذخیره شده در یک بلاکچین، برای اجرای بلادرنگ و امن یک معامله تجاری / قانونی، بدون دخالت واسطه استفاده می‌شود. اگرچه قرارداد هوشمند معمولا در ادبیات به عنوان یک کاربرد بالقوه بلاکچین ذکر شده است و میتواند به کسب‌وکارها و کاربران نهایی کمک کند و هزینههای اداری و ریسک در معاملات را کاهش دهد، اما از لحاظ وضعیت قانونی، برای قابل اجرا و امکان پذیر بودن چنین قراردادهایی، همچنان سؤالاتی مطرح است.
• ارائه سودآوری مؤثر برای کسب‌وکارها و کاربران نهایی: بلاکچین می تواند نیاز به هماهنگ‌سازی بین طرفین و کنترل هم زمان توسط یک شخص ثالث مورداعتماد را در یک زنجیره تامین حذف کند. بنابراین، برای بخش‌هایی که در آنها اعتماد توسط واسطه‌های شخص ثالث محقق می‌شود، فرصتهای عظیمی با حذف هزینهها و بهبود کارآیی معاملات به وجود آمده است و باعث افزایش بهره‌وری میگردد.
• فعال کردن منابع درآمد جدید: پذیرش بلاک چین میتواند منجر به جریان درآمدی جدید و ارائه محصولات و خدمات نو برای کسب‌وکار شود. فرآیندهای معاملاتی کارآمدتر می‌توانند با تسهیل و بهبود جریان نقدی و کاهش میزان وثیقه موردنیاز برای معاملات، به ایجاد فرصتهای درآمدی بیشتری منجر شوند. توانمند‌سازی کاربران نهایی و افزایش اعتماد به معاملات: بلاکچین اعتماد به معاملات را بدون واسطه بهبود میبخشد و کاربران نهایی،کنترل داده ها و معاملات خود را در اختیار دارند. همان طور که ذکر شد، زمینه‌های اصلی فرصت بلاکچین در ارتباط با امنیت سایبری، تایید اعتبار، شناسایی و تایید هویت کاربر است و انجام این کار از طریق یک مکانیسم شفاف، باعث ایجاد سیستمهای دیجیتالی مقاوم در برابر سانسور، مقاوم و قابل اعتماد میگردد.
• ضبط و گزارش داده‌ها و فعالیتها از طریق قابلیتهای غیرقابل تغییر: همان طور که ذکر شد، بلاکچین قادر به ارائه یک رکورد تغییر‌ناپذیر از تراکنش هاست. غیر قابل تغییر بودن سوابق میتواند مزایای بسیاری داشته باشد. به عنوان مثال میتواند باعث ارائه یک دنباله مالی شفاف، برای ممیزان، امکان تطابق قانونی از طریق کد هوشمند، کاهش خطا و کاهش تقلب شود.
زهرا لطیفی
پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی