بررسی دستاوردهای چهارسالۀ «شاپرک» در گفتگو با محسن قادری

عصر بانک؛پرداخت الکترونیکی در کشور ما از قدمت چندانی در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا برخوردار نیست ولی با این حال در عمر نسبتا کوتاه خود که بخش قابل ملاحظه ای از آن هم مقارن با محدودیت های بین المللی شدید بوده، به پیشرفت های قابل ملاحظه ای دست پیدا کرده است تا جایی که بیراه نیست اگر شبکه پرداخت الکترونیکی ایران را بزرگترین و مجهزترین شبکه پرداخت در خاورمیانه بدانیم. کمیت و کیفیت رشد شبکه پرداخت الکترونیکی در ایران طی سال های اخیر از جهش چشمگیری برخوردار بوده است که بدون شک یکی از علل اصلی این جهش، تأسیس و فعالیت شرکتی به نام "شاپرک" یا همان شرکت"شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی" است.

شاپرک چهار سال قبل در 14 مردادماه 1390، فعالیت خود را آغاز کرد. طی سال های اخیر به عنوان بازوی نظارتی بانک مرکزی در حوزه پرداخت توانسته اقدامات مهمی در راستای نظم بخشی به تعاملات حوزه پرداخت الکترونیکی و افزایش کیفیت و مدیریت کمیت ابزارها، بازیگران و قواعد این حوزه انجام دهد. به مناسبت چهارمین سالگرد تاسیس شاپرک، در گفتگویی با مهندس محسن قادری، مدیر عامل شاپرک، به بررسی دستاوردهای چهارساله شرکت پرداخته ایم که در ادامه می خوانید:

چه ضرورت ها و نیازهایی تاسیس شرکتی به نام شاپرک را لازم کرده بود؟

از راه اندازی شاپرک به عنوان یک تجربه موفق در نظام پولی کشور می توان نام برد و به عنوان الگویی در سایر پروژه های مبتنی بر فناوری در کشور درنظر گرفت. پیش از ایجاد شاپرک، پرداخت الکترونیکی در کشور با مشکلات و معضلات بسیار و پیچیده ای مواجه بود. پایین بودن کیفیت و امنیت خدمات پرداخت از یک سو و نبود ضوابط و مقررات مشخص کسب وکار در نظام پرداخت از سوی دیگر، ضرورت ایجاد یک بازوی نظارتی و کنترلی برای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در این حوزه را به شدت نشان می داد. بر همین مبنا در دی ماه 1390 با راه اندازی شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت «شاپرک» مجموعه گسترده ای از مسئولیت ها و وظائف برای این شرکت تعریف شد.

دوستان در ابتدای کار شاپرک با سرعت به دنبال فراهم کردن نظامی کامل و جامع نظارت دقیق و همه جانبه بر عملیات پرداخت و عملکرد شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت و توسعه و تقویت زیرساخت نظام پرداخت الکترونیکی همچنین تدوین استانداردها، مقررات، قوانین و الزامات نظام پرداخت الکترونیکی حرکت کردند. نکته مهم و البته پیچیده در مورد شروع کار این بود که ما در کشور از یک بستر ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی برخودار بودیم و این گونه نبود که لازم باشد شاپرک به دنبال راه اندازی این زیرساخت برود. این شرایط از یک جنبه مثبت بود چرا که بسیاری از زیرساخت ها فراهم بود ولی از جنبه دیگر فضا را برای شاپرک دشوارتر کرده بود. در چنین فضایی تصمیمات و اقدامات شاپرک در رگولاتوری خدمات که طبیعتا با ایجاد محدودیت ها، نظارت ها و بعضا سخت گیری هایی همراه بود، با مقاومت های فراوانی مواجه شد. نمونه مشخصی از این اقدامات محدودیت را که با مقاومت های فراوانی هم مواجه شد، متوقف کردن واریز آنی وجه خرید به حساب پذیرندگان دستگاه های کارتخوان بود. در آن مقطع مدت ها بود که بانک ها در یک رقابت نادرست وجه خرید را به صورت آنی به حساب پذیرنده واریز می کردند و این اقدام تبعات منفی فراوانی برای اقتصاد کشور داشت به همین خاطر هم بانک مرکزی و شاپرک این سرویس را متوقف کردند. همان طور که پیش بینی می شد مقاومت ها و مخالفت های زیادی با این محدودیت صورت گرفت ولی خوشبختانه شاپرک در یکی از اولین تصمیمات رگولاتوری خود توانست چهره مستحکمی از خود نشان دهد.

در بدو تأسیس و آغاز فعالیت شاپرک تقریبا تنها ارائه دهندگان خدمات پرداخت الکترونیکی در کشور بانک ها بودند آن هم در قالب زیرمجموعه ای در ساختار خود بانک و نه یک شخصیت حقوقی و سازمانی مجزا از بانک. حضور بخش خصوصی غیروابسته به شبکه بانکی در حوزه پرداخت تقریبا مشاهده نمی شد و ارائه خدمات پرداخت از جمله مسئولیت های شبکه بانکی به حساب می آمد. مقررات و ضوابط مشخص و متمایزی برای پرداخت الکترونیکی وجود نداشت و بانک ها بر اساس ضوابط ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی، سرویس های پرداخت را هم ارائه می کردند. با این وجود اما استقبال عمومی از این خدمات بسیار قابل تأمل بود. این مسیر تا کنون ادامه پیدا کرده است و شاپرک تا جایی که اقتضائات کشور، الزامات بانک مرکزی و زیرساخت های نرم افزاری، سخت افزاری و قانونی کشور اجازه داده مسئولیت های نظارتی خود را انجام داده است.

مهمترین اقدام های شما تاکنون در راستای اهداف تعیین شده شاپرک چه بوده است؟

شاپرک از بدو تاسیس تاکنون، اقدامات فراوانی در راستای تحقق اهداف خود داشته است و اکنون نیز در میانه راه، همان اهداف را دنبال می کند. به علاوه اهداف دیگری را نیز هم‌راستا با برنامه های تسریع رونق اقتصادی، دنبال می شود تا پرداخت الکترونیکی کشور به صورت مداوم در راستای بهبود حرکت کند و از نگاه دارندگان و پذیرندگان کارت های بانکی و متخصصان فنی و اقتصادی، کیفیت، امنیت و بهره وری شبکه پرداخت الکترونیکی کشور، بتواند نیازهای روزافزون اقتصاد ایران را خصوصا در دوران پساتحریم تأمین کند. البته در این مسیر با توجه به زیرساخت های ارزشمندی که طی سال های اخیر بوجود آمده است، راهبرد اصلی ما اجرای اصول اقتصاد مقاومتی و پرهیز از وابستگی به شرکت های خارجی و کاهش هزینه های کلان کشور است.
در فاز اول راه اندازی شاپرک، هر گونه اتصال مستقیم سوئیچ شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت به سوئیچ بانک ها ممنوع شد و از دی ماه 1391، پذیرش و پردازش تراکنش‌های پایانه‌های فروش صرفاً از طریق شاپرک امکان‌پذیر شد. از دیگر اقدامات انجام شده در این مرحله باید به راه‌اندازی مرکز «پاشا» به‌عنوان واسط بین سامانه اتاق پایاپای الکترونیکی و شاپرک، راه‌اندازی مرکز «برنا» به عنوان واسط بین سامانه اتاق پایاپای الکترونیکی و سیستم بانکداری متمرکز و ایجاد شبکه‌های ارتباطی و عملیاتی نمودن کامل سوئیچ شاپرک اشاره کنم.

در فاز دوم نیز، از شهریور ماه 1392 تمامی تراکنش‌های پرداخت اینترنتی از طریق شبکه شاپرک پذیرش و پردازش شده و انتقال کامل آن‌ها از شبکه شتاب به شاپرک از اواسط بهمن ماه 1392 به‌عنوان یک درگاه واحد صورت پذیرفت که از جمله مزایای پردازش و پذیرش پرداخت‌های اینترنتی از طریق شاپرک در فاز دوم، فراهم کردن زمینه اتصال مستقیم ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت مجازی به شاپرک به لحاظ فنی، امنیتی و اجرایی مطابق با سیاست‌ها بانک مرکزی و اهداف شاپرک، ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت پرداخت‌ مجازی توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت است.

به مقوله تراکنش ها اشاره کردید.تعداد و مبلغ تراکنش‌ها طی یک سال گذشته چقدر رشد داشت؟

قبل از اینکه به سوال شما پاسخ دهم باید عنوان کنم که طی یک سال گذشته در شرکت شاپرک، تمامی آمار و اطلاعات مربوط به شبکه پرداخت الکترونیکی کشور به صورت کاملا تخصصی با آنالیز و تحلیل در ماهنامه بولتن اقتصادی شاپرک منتشر می شود که به صورت منظم منتشر می شود که هم از طریق وب سایت و هم به صورت چاپی در اختیار علاقمندان و متخصصان این حوزه قرار می گیرد.

طی یک سال گذشته تعداد تراکنش ها از حدود 873 میلیون تراکنش در پایان تیر ماه سال قبل به بیش از 979 میلیون تراکنش در پایان تیر ماه سال جاری رسید که رشد 25.17 درصدی را نشان می‌دهد.

اما در مبالغ تراکنش‌ها طی یکسال گذشته رشد 31.19 درصدی را شاهد بودیم. بدین معنی که سال گذشته در پایان تیرماه مبلغی بیش از 80 هزار میلیارد تومان از طریق سوییچ شاپرک تبادل شد اما در پایان تیر ماه امسال این رقم به 104 هزار میلیارد تومان رسید.

در سال 94 به نسبت سال 93، میزان افزایش نقدینگی شدیدتر از افزایش ارزش تراکنش‌های شاپرکی بوده و همین امر موجب کاهش شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرکی به نقدینگی درسال 94 نسبت به سال 93 شده است .

ارزش اسمی تراکنش‌‌ها در تیرماه سال قبل حدود 805 میلیون بود که این نسبت با 30.19 درصد رشد در پایان تیر ماه امسال به 1048 رسید. ارزش حقیقی تراکنش‌ها هم طی یک سال گذشته از حدود 3.583 به 4.317 رسید که نشان دهنده 20.48 درصد رشد است.

در مقایسه نقطه به نقطه با تیر 94 نیز صرفا تعداد ابزار پذیرش موبایلی دارای کاهش شدید بوده و دو ابزار دیگر با افزایش در تعداد همراه بوده‌اند. این موضوع با توجه به اعمال محدودیت‌‌ها برای ایمن سازی بستر ابزار پذیرش موبایلی (USSD) در مهر ماه 94 از سوی بانک مرکزی ج.ا.ا. قابل توجیه است.

همانطور که مشخص است بیشترین تعداد ابزار پذیرش در تمام دوره‌‌ها مربوط به کارتخوان فروشگاهی بوده است که در تیر ماه 95 سهم تعداد این ابزار از کل ابزار‌‌های پذیرش شبکه شاپرک 99.58 درصد بوده است.

در بخش ابزار پذیرش اینترنتی تیر سال گذشته تعداد کل 15.318 بود که با 18.05 درصد رشد در پایان تیر امسال به 18.083 رسید.

در بخش کارتخوان فروشگاهی از بیش از 3میلیون 800 هزار دستگاه در پایان تیر سال 94 در شبکه تعریف شده و فعال بودند که در پایان تیرماه امسال به حدود 4میلیون و 610 هزار دستگاه دستگاه رسید که رشد 18.89 درصدی داشت.

اما در ابزار موبایلی تیرماه سال قبل 2452 مورد پورت تعریف شد که با محدودیت های قانونی اعملا شده در پایان تیرماه امسال با کاهش 49.59 درصدی این تعداد به 1236 مورد رسید. همچنین میزان انطباق با الزامات و استانداردهای PCI در سال 1392 از 36درصد به 97درصد در سال جاری رسیده است.

/شاپرک