خطر دام پونزی برای بانکهای ایران/ شارلاتانتاریسم مالی چیست؟

عصر بانک؛ داستان و ریشه این نامگذاری از زندگی یک ایتالیایی به ظاهر خالق به نام پونزی نشأت می گیرد. وی که هیچ گونه دارایی نداشت، مبلغ قابل توجهی را برای چند روز از یک مؤسسه مالی یایک صراف حرفه ای استقراض کرد، اما بلافاصه با ارایه سند این استقراض بزرگ به عنوان دلیلی براعتبار مالی بالای خودبه صراف دیگری،مبلغ کلانتری بامدت بازپرداخت بیشتر از وی قرض کرد و طبیعتا بلافاصله بدهی اول خود را پرداخت نمود. پونزی این روش را تا پایان عمر خود ادامه داد و البته هیچ یک از مؤسسات مالی یا صرافان بابت وام دادن به وی، متضرر نشدند به جز آخرین مورد که مبلغ بسیار زیادی نیز به وی قرض داده بود! روش  پونزی یا پونزی گیم، این روزها به روش مدیریت برخی از موسسات مالی و افراد تبدیل شده است.

خطر دام پونزی برای بانکهای ایران

در حوزه اعتباری هرگاه معوقات بانک از سرمایه آن بیشتر شود، بانک در معرض خطر دام پونزی قرار میگیرد. زیرا با افزایش احتمال سوخت مطالبات، سرمایه بانک سوخت شده و پس ‌از آن مرحله، بانک وارد عملیات اقتصادی بدون‌ سرمایه میشود. احتمال خطر دام پونزی برای نهادهای سپرده پذیر ایران که حجم مطالبات غیرجاری آنها بالا است، محتمل بوده و پرداخت نرخ سود بالاتر از تورم موجب شکنندگی این نهادها در بلندمدت می شود.

در نظام مالی و به ویژه بانک داری ایران نیز این موضوع بارها توسط کارشناسان گوشزد شده است، به همین دلیل شاهد اعمال مقررات سخت گیرانه تر از سوی بانک مرکزی هستیم. انضباط پولی و مهار تورم توسط بانک مرکزی باعث شده است تا برای بانکها به ویژه بانک هایی که پایبند مقررات بانک مرکزی میباشند،جذب سپرده جدید بسیاردشوارشود. وجود مؤسسات غیرمجاز در نظام مالی کشور در شرایط نامتقارن رقابتی با بانکها، نوعی بانک داری سایه ای غیرمفید پدید می آورد که نرخهای تعادلی بازار وجوه را متأثر، تخصیص بهینه سرمایه را مختل، آهنگ انباشت سرمایه در بخش رسمی اقتصاد را کند و بخش غیررسمی و نظارت نشده بازار وجوه را تقویت میکند.

تقویت حسابرسی نهادهای سپرده پذیر، نظارت قاطع توسط مقام ناظر بخش پولی، تقویت حمایت قضایی در فرآیند تجدید ساختار، استقرار نظام بیمه‌ سپرده، ساماندهی فعالیتهای بانک داری سایه به سبک ایرانی،اصلاح نهادهای سپرده پذیر در معرض دام پونزی به عنوان الزامات عمومی تجدید ساختار نظام بانکی می باشد.

طرح پونزی یک سرمایه گذاری فریبکارانه می باشد. در این ترفند سودهایی که به سرمایه گذاران برگردانده می شود، از بهره های متعارف به طرز غیر عادی بالاتر است. این طرح به جای آن که سودی که از فعالیت اقتصادی واقعی بدست آمده باشد، را به سرمایه گذاران پرداخت کند، از پول خودشان یا از پول دیگر سرمایه گذاران به آنها سود پرداخت می کند. مثل روش اولین صادره از اولین وارده در حسابداری  FIRST IN FIRST OUT  که به روش فایفو معروف است . در این روش فرض براین است که کالای خریداری شده به ترتیب ورود به انبار، از انبار خارج می گردد یعنی کالاهایی که ابتدا خریداری می شوند ابتدا مصرف یا به فروش می رسند پس کالایی که در پایان دوره در انبار باقیمانده، مربوط به خریدهای آخر است و قیمت خرید آنها را به عنوان ارزش موجودی کالای پایان دوره در نظر می گیریم. پایداری و همیشگی بودن سودهایی که در طرح های پونزی در تبلیغات خود اشاره می کنند، فقط در صورت وجود یک جریان زیاد و رو به افزایش پول که توسط سرمایه گذاران ایجادمی شود، می باشد. سرنوشت تمام این گونه شرکت ها محکوم به شکست است، به این دلیل که میزان پول پرداختی شرکت از میزان پولی که به سمت شرکت می رود، بیشتر است. این گونه طرح ها به نام Richard Ponzi نام گذاری شده است. او کسی است که اولین بار از این روش در اوایل 1920 استفاده کرد. درکشورهای آمریکایی و اروپایی اینگونه شرکتها قبل از فروپاشی شناسایی وعوامل آن توسط مأمورین قانون دستگیرمیشوند وهرچه تعداد سرمایه گذاران بیشترمی شود، آنها بیشتردرمعرض دید مأمورین قرارمی گیرند. قابل ذکراست طرح های هرمی با طرح پونزی متفاوت میباشد و طرح های  هرمی در بعضی از شیوههای بکار برده شده شبیه طرح پونزی می باشد.در اینجا به یک تفاوت اشاره میکنیم:

به گزارش عصربانک، در یک طرح پونزی، طراح مانند یک مرکز اتصال برای قربانیان عمل  می کند، بدینگونه که او  با تمام سرمایه گذاران در ارتباط مستقیما است. اما در طرح هرمی خود اعضا تشویق به جذب سرمایه گذاران  دیگر می شوند  و با سرمایه گذار جدید در ارتباط هستند و مستقیما از او سود دریافت می کنند.

بطورمثال عملیات پولی و مالی برخی صندوقها و موسسات مالی – اعتباری غیرمجاز و … فعلی را نیز در همین قالب می توان تعریف کرد مثلاً در شرایطی که بهترین بانک خصوصی حداکثر 20 الی 25 درصد سود سپرده به سپرده گذاران تخصیص میدادبرخی مؤسسات و صندوق های خاص بیش از 30 الی 35 درصد سود به سپرده گذاران میدادند اما در عرض دو الی سه سال با اصل وجوه سپردهگذاران نابود و یا ناپدید شدند. اینان مصداق سرمایه گذاری گوسفندی هستند که عقلشان را در قلبشان گذارده و قلبشان برای میلیاردر شدن میتپد و چون سرعت این تپش از سرعت تفکر تعقلی بیشتر است دل در هوای سوداگری دارند و به شدت از نصایح عقلی،گریزان و متنفرهستند. اینان در واقع همان هایی هستند که شرایط رکود اقتصادی را در روزنامه های خاص رونق اقتصادی تعریف و مردم را به قربانگاه معاملات هرمی و سفته بازی می کشانند.

منابع : دکتر حسین عبده تبریزی مشاور وزیر راه و شهرسازی در گفت و گو با سایت رویکرد
یادداشت رئیس کل بانک مرکزی- خبرگزاری تسنیم
خبرگزاری اقتصادی ایران، 1 مهر 1386 غلامحسین دوانی حسابرس رسمی
خسرو وطنی دستیار مدیرامور ناحیه چهار بانک ملت