مزایا و ریسک‌های رسانه‌های دیجیتال بر تعاملات ما

عصر بانک؛این روزها بیشتر وقتمان در طول یک روز را بیش از اینکه خواب باشیم، در اینترنت می‌گذرانیم. اما این مساله چگونه بر زندگی روزمره ما اثر گذاشته است؟ چه اثری بر نحوه برقراری ارتباط و تعاملات ما دارد؟ چگونه با بقیه دنیا در تعامل هستیم؟پروژه جدیدی با عنوان «شکل‌دهی اثرات آینده رسانه‌های دیجیتال» که در مشارکت مجمع جهانی اقتصاد با شرکت مشاوره مالی ویلیس تاورز واتسون (Willis Towers Watson) صورت گرفته، پاسخ‌هایی به این سوالات دارد. این نظرسنجی از مردم پنج کشور چین، برزیل، آفریقای جنوبی، آلمان و آمریکا در مورد اثر رسانه‌های دیجیتال بر ظرفیت آنها برای مشارکت در جوامع سوال کرده است. 

نتایج به دست آمده جالب است. مشارکت‌کنندگان در هر پنج کشور گفته‌اند که رسانه‌های دیجیتال، میزان و کیفیت مشارکت مدنی آنها و حس توانمندسازی شخصی آنها را ارتقا بخشیده است. البته یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در کنار عواقب منفی بالقوه، رسانه‌های دیجیتال، اثرات و پیشرفت‌های مثبت زیادی بر زندگی روزمره ما دارند. کلید کار این است که از این رسانه‌ها به شیوه مفیدی استفاده شود. بسیاری از فرصت‌هایی که رسانه‌های دیجیتال ارائه می‌دهند را بقاپید و از ریسک‌هایی که به‌دلیل استفاده بیش از حد یا نادرست ایجاد می‌شوند، پرهیز کنید. شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی 5 هزار کاربر رسانه‌های دیجیتال هستند که پاسخ‌های آنها تصویر مثبتی را نشان می‌دهد: نیمی از پاسخ‌دهندگان موافق بوده‌اند که استفاده از رسانه‌های دیجیتال کیفیت زندگی آنها را به‌طور کلی – چه از نظر اجتماعی و چه از نظر حرفه‌ای – افزایش داده است. در پاسخ به این سوال، تنها یک نفر از هفت نفر مخالف بودند. 

از شنوندگان تا گویندگان

بیش از 40 درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی گفته‌اند حداقل یک بار در هفته نسبت به پست‌های سیاسی واکنشی نشان می‌دهند (لایک کردن، پست گذاشتن، فوروارد کردن و…) و در مورد مسائل سیاسی و اجتماعی نظرات خود را در این رسانه‌ها بیان می‌کنند یا دیگران را به واکنش نشان دادن نسبت به پست‌هایی که برای آنها مهم است، تشویق می‌کنند. در عصر دیجیتال این موضوع را چگونه از فرضیات‌مان در مورد مشارکت مدنی جدا می‌کنیم؟ یوچای بنکلر در کتاب خود با عنوان «ثروت شبکه‌ها» اشاره کرده که امکان برقراری ارتباط آسان چگونه به افراد اجازه می‌دهد خود از خوانندگان و شنوندگانی (و بینندگان) غیرفعال به گویندگان و مشارکت‌کنندگان بالقوه در یک مکالمه تبدیل شوند. در سازمان حقوق بشری WITNESS، مشاهده شده که چگونه افزایش ظرفیت برای ایجاد، نظر دادن و به اشتراک‌گذاری تصاویر ویدئویی و دیگر رسانه‌های دیجیتال به مشارکت مردم در زمینه‌های مختلف کمک کرده است. 

بهترین و بدترین جنبه‌های رسانه‌های دیجیتال

مثبت‌ترین اثرات رسانه‌های دیجیتال در حوزه کار پیدا شده‌اند. تقریبا دو سوم پاسخ‌دهندگان در این نظرسنجی گفته‌اند که استفاده از رسانه‌های دیجیتال توانایی آنها را برای یادگیری و توسعه حرفه‌ای افزایش داده است. این موضوع توانایی آنها را برای انجام کارهای روزمره، تعامل با همکاران و برقراری ارتباطات موثر کاری دربرمی‌گیرد. تکنولوژی‌های دیجیتال جدید فرصت کار کردن فراتر از مرزهای مکانی و زمانی را ایجاد می‌کنند، فرصت‌های شغلی را برای نیروی کاری که در فاصله مکانی بسیار دوری قرار دارد فراهم می‌آورند و دسترسی به بهترین استعدادها را تضمین می‌کنند؛ بدون توجه به اینکه در کجای دنیا قرار گرفته‌اند. سپس بحث آموزش اینترنتی مطرح است: برنامه‌های نرم‌افزاری امکان دوره‌های آموزشی اینترنتی از دانشگاه‌های مختلف دنیا را فراهم می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای مانند لینکدین شبکه‌سازی را تسهیل کرده‌اند و پایگاه‌های استعدادیابی مانند Upwork منبعی برای یافتن بهترین استعدادها هستند. به هر حال، استفاده از رسانه‌های دیجیتال باید به خوبی مدیریت شود، به‌خصوص زمانی که بحث وسعت استفاده، نوع تعامل اجتماعی و ماهیت محتوای ارزیابی شده مطرح می‌شود. طبق نظرسنجی مذکور، کمترین اثر مثبت در حوزه شخصی افراد گزارش شده است. درحالی‌که حدود 4 نفر از هر 10 شرکت‌کننده در نظرسنجی در مورد اثرات مثبت رسانه‌های دیجیتال بر حافظه بلندمدت، تمرکز، توانایی برقراری ارتباط موثر و کنترل استرس و سلامتی گزارش داده‌اند، یک نفر از هر 10 نفر گفته‌اند رسانه‌های دیجیتال بر همین حوزه‌ها اثر منفی داشته است. 

تردیدهایی در دنیای توسعه یافته

این نظرسنجی فقط به تفاوت اثرات رسانه‌های دیجیتال بر افراد نپرداخته، بلکه کشورها هم نتایج کاملا متغیری را نشان داده‌اند. درحالی‌که نظرات در بازارهای نوظهور مانند چین و برزیل عمدتا مثبت بوده (در چین دوسوم افراد موافقند که استفاده از رسانه‌های دیجیتال کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشیده است)، آمریکایی‌ها و آلمانی‌ها اشتیاق کمتری در این باره نشان داده‌اند. به عنوان مثال، در آلمان تنها 30 درصد افراد موافقند که استفاده از رسانه‌های دیجیتال کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشیده است (و 24 درصد مخالفند). تفاوتی که مشاهده می‌شود بسیار حیرت‌انگیز است. نتایج کلی این نظرسنجی به دو فرضیه اشاره می‌کند. اول اینکه فرصت‌هایی که رسانه‌های دیجیتال ایجاد می‌کنند، در کشورهای در حال توسعه بسیار قابل توجه‌تر از بازارهای تثبیت‌ شده است. دوم، افرادی که تجربه بیشتری در استفاده از رسانه‌های دیجیتال دارند، متوجه اثرات منفی بالقوه بیشتری می‌شوند. این اثرات عبارت است از: ارتباط فیزیکی کمتر، از بین رفتن مرزهای بین زندگی کاری و زندگی شخصی و افزایش بدگویی‌ و کینه‌جویی. اگرچه در مورد دلایل اصلی این نتیجه‌گیری باید با جزئیات بیشتری تحقیق شود، اما در کل می‌توان گفت رسانه‌های دیجیتال هم مزایا و هم ریسک‌هایی به دنبال دارند که این موضوع به نحوه استفاده از آنها برمی‌گردد.