تحلیل فضای کسب وکارهای مبتنی بر انتقال تکنولوژی در پساتحریم
عصر بانک؛هدف این نوشتار تحلیل فضای داخلی و خارجی کسب وکارهای مبتنی بر انتقال تکنولوژی در شرایط جدید است. شرکت‌ها و کسب وکارهای ایرانی به دو منظور در این حوزه فعالیت می‌کنند، این شرکت‌ها یا برای خودشان اقدام به خرید تکنولوژی خواهند کرد یا به نمایندگی از شرکتی دیگر و در قالب یک قرارداد همکاری این کار را انجام خواهند داد. در هر دو صورت تکنولوژی به منظور استفاده در صنایع و کارخانه‌ها و به منظور تاسیس و ایجاد شرکت، تولید بیشتر محصولات در شرکت در حال کار، تولید با کیفیت بهتر یا ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت خریدار وارد کشور خواهد شد. همانگونه که می‌دانیم در سال‌های گذشته دستیابی ایران به تکنولوژی روز دنیا یا امکان‌پذیر نبود یا اینکه از مسیرهای نامتعارف و پرهزینه انجام شده است و آن چیزی که هم به دست می‌آمد کامل نبود. مشخصه‌ها و ویژگی‌های دوران تحریم برای انتقال تکنولوژی عبارت بودند از:
• عدم دسترسی به تکنولوژی روز صنعتی کشورهای صاحبنام اروپا، آمریکا و ژاپن
• رقابتی نبودن بازار و نبود حق انتخاب برای شرکت‌های ایرانی
• حضور دلال‌ها در فرآیند خرید تکنولوژی
• بالا بودن هزینه تامین تجهیزات نسبت به عرف بین‌المللی
• نبود پشتیبانی مناسب بعد از خرید تکنولوژی از طرف شرکت صاحب فناوری و لایسنسور
اما حالا پس از اجرایی شدم برجام شرایط بسیار تغییر کرده است. حضور مدیران ارشد صنعتی در کنار مدیران سیاسی کشورهای مختلف دنیا در ایران نشان از علاقه‌مندی این کشورها به حضور در بازار صنعتی ایران دارد. در این میان علاوه بر نیاز ایران به تکنولوژی روز دنیا، علاقه‌مندی ذاتی ایرانی‌ها به تکنولوژی روز عامل دیگری است که می‌تواند باعث گسترش روابط در این حوزه باشد، اما در این میان نباید فراموش کرد که موضوع انتقال تکنولوژی در کنار وجود علاقه‌مندی طرفین از چند منظر دیگر نیز قابل بررسی است. این منظرها عبارتند از: شناخت اجزای تکنولوژی، شناخت چرخه عمر تکنولوژی و قابلیت سازمان در انتقال تکنولوژی
شناخت اجزای تکنولوژی : برای انتقال تکنولوژی به شکل مناسب باید آن را به درستی شناخت. در تعریف تکنولوژی گفته شده: تکنولوژی مجموعه‌ای از ابزارها، تکنیک‌ها، فرآیندها و دانش مورد نیاز برای انجام یک کار است. بر همین اساس تکنولوژی بر چهار جزء استوار است. این چهار جزء عبارتند از: سخت‌افزار، نرم‌افزار، دانش فنی (Know-How) و مغزافزار. سخت‌افزار ساختار فیزیکی و آرایش منطقی تجهیزات و ماشین‌آلات است. سخت‌افزار بخش قابل توجه و قابل رویت تکنولوژی را تشکیل می‌دهد. نرم‌افزار دانش نحوه استفاده از سخت‌افزار است. دانش فنی یا دانش چگونگی (Know How) سیستمی مبتنی بر دانش و افراد دانشی (مهندسان و محققان) است که استفاده از تکنولوژی را بلد است. فکرافزار یا مغزافزار ناظر به تسلط کامل به فناوری به منظور برنامه‌ریزی برای آینده و رقم زدن تغییرات آینده تکنولوژی است. چنانچه شرکتی می‌خواهد نسبت به انتقال تکنولوژی اقدام کند لازم است تا با شناخت درست از تکنولوژی کلیه اجزای آن را از صاحب تکنولوژی طلب کند. طبیعی است که با اتکا به لغو تحریم‌ها و شرایط رقابتی در بازار و وجود رقیبان، شرکت با استفاده از مذاکره‌کنندگان حرفه‌ای و مسلط به موضوع امکان استفاده از شرایط بازار رقابتی و چانه‌زنی درباره دریافت اجزای مختلف فناوری را خواهند داشت.
شناخت چرخه عمر تکنولوژی: تکنولوژی‌ها نیز مانند شرکت‌ها دارای چرخه عمر هستند. چرخه عمر تکنولوژی دارای 5 مرحله است. مرحله جنینی، رشد فزاینده، رشد کاهنده، بلوغ و افول، مراحل 5 گانه چرخه عمر هر تکنولوژی است. هنگام انتقال تکنولوژی موضوع شناخت مناسب از تکنولوژی و آگاهی از اینکه در کدام بخش چرخه عمر خود قرار دارد حائز اهمیت است. خرید تکنولوژی‌هایی که در مراحل انتهایی چرخه عمر خود هستند نوعی هدر دادن سرمایه است. در شرایط پس از رفع تحریم‌ها شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که اقدام به انتقال تکنولوژی می‌کنند باید تحلیل مناسبی از وضعیت تکنولوژی که قرار است وارد کنند داشته باشند. داشتن آگاهی و دانش کافی کمک می‌کند تا پاسخ مناسبی به سوالات زیر داده شود:
تکنولوژی مورد نظر در کدام مرحله چرخه عمر خود قرار دارد؟
روند تغییرات آینده آن چگونه است؟
آیا این تکنولوژی ظرفیت توسعه‌های بعدی را دارد؟
وضعیت تکنولوژی‌های جایگزین و رقیب چگونه است؟
شرکت صاحب تکنولوژی چقدر آماده همکاری در بومی‌سازی است؟
تصمیم‌گیری درباره خرید تکنولوژی با آگاهی از پاسخ سوالات بالا و سوالاتی از این دست بهینه تر خواهد بود. موقعیت تکنولوژی در چرخه عمرش تاثیر زیادی در جایگاه آینده شرکت خریدار آن خواهد داشت. تکنولوژی خریداری شده می‌تواند تا سال‌ها مزیت رقابتی شرکت باشد اگر هنوز تا مراحل انتهایی چرخه عمر خود فاصله داشته باشد یا در زمان کوتاهی باعث خروج شرکت خریدار از چرخه رقابت شود. میزان سرمایه‌گذاری‌های آتی روی تکنولوژی نیز تحت تاثیر چرخه عمر آن خواهد بود. در مراحل ابتدایی توسعه تکنولوژی نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری خواهد بود و در مراحل انتهایی چرخه عمر ممکن است نیازی به سرمایه‌گذاری نداشته باشد. مهم این است که در زمان خرید آن، از میزان سرمایه مورد نیاز برای ادامه حیات آن آگاهی وجود داشته باشد. قابلیت سازمان در انتقال تکنولوژی: یکی از مهمترین ارکان انتقال تکنولوژی توانایی انجام این کار توسط سازمان است. برای انجام درست این کار نیاز به وجود تیمی متخصص است. تیمی با تجربه و متشکل از متخصصان فنی، حقوقی، مدیریتی، بازاریابی و بازرگانی. ساختار سازمانی مناسب شرکت باعث تسهیل روابط درون شرکتی شده و از الزامات کار است. کار کردن در حوزه انتقال تکنولوژی جذابیت‌های زیادی برای پرسنل در همه سازمان‌ها دارد و این جذابیت باعث می‌شود که برخی از افراد تمایل به انجام کار به‌صورت تنها داشته باشند اما این جذابیت نباید مانع از سازماندهی صحیح کار شود. تیم‌سازی، انجام برنامه‌ریزی مناسب میان اعضای تیم و تقسیم صحیح فعالیت‌ها با هدف بررسی همه‌جانبه ابعاد کار و نظارت بر اجرای برنامه کمک شایانی به انتقال درست تکنولوژی خواهد کرد.
نویسنده: علی فاضلی
پژوهشگر صنعتی
fazely@ut.ac.ir
/دنیای اقتصاد