راه‌اندازی یک کسب‌وکار خانوادگی: بایدها و نبایدها

عصر بانک؛کسب‌وکار خانوادگی قدیمی‌ترین و رایج‌ترین نوع کسب‌وکار است. بر اساس گزارش‌های آماری مدرسه‌ کسب‌وکار هاروارد، بیش از نیمی از شرکت‌ها در ایالات‌متحده کسب‌وکارهای خانوادگی‌اند، از فروشگاه‌های موسوم به «ماماند پاپ» گرفته تا فروشگاه‌های زنجیره‌ای عظیمی مثل «والمارت.» هرچند هنوز تعریف مشخصی برای کسب‌وکار خانوادگی وجود ندارد، اما جامع‌ترین تعریفی که می‌توان برای آن در نظر گرفت از این قرار است: کسب‌وکاری که توسط اعضای یک خانواده راه‌اندازی شده یا مدیران یا صاحبان اصلی سهام آن از اعضای یک خانواده‌اند. من از کودکی با کسب‌وکار خانوادگی آشنا شدم. ابتدا در مغازه عتیقه‌ فروشی پدر و مادرم کار می‌کردم. بعد در رستوران غذاهای مدیترانه‌ای پدربزرگم مشغول به کار شدم و پس از آن، در یکی از شعبه‌های بستنی‌ فروشی «سوانسون» استخدام شدم. 20 سال از آن روزها گذشته و حالا کسب‌وکار خانوادگی بخشی از زندگی ما شده تا جایی که من و همسرم تا به حال چندین کسب‌وکار را با یکدیگر راه‌اندازی و اداره کرده‌ایم. بسیاری از خانواده‌ها کسب‌وکار خود را با پروژه‌های جانبی و نه چندان مهم آغاز می‌کنند و چون با یکدیگر صمیمی‌اند، تشریفات اداری یا رسومات کسب‌وکار را چندان جدی نمی‌گیرند. تجربه سال‌ها فعالیت با اعضای خانواده و مشاهده آنها از نزدیک به من نشان داد که آنچه یک کسب‌وکار خانوادگی به آن نیازمند است، «ساختار» و «برنامه‌ریزی» دقیق است.

پیش از آنکه اعضای خانواده خود را دعوت کنید و با آنها درباره راه‌اندازی یک کسب‌وکار صحبت کنید بهتر است نکات زیر را در نظر داشته باشید:

1. قرارداد ببندید

مهم نیست که شریک اقتصادی شما کیست، همکار، همسر یا پدرتان. مشارکت اقتصادی را از همان ابتدا جدی بگیرید. «سم پروچازکا»، کارآفرینی که کسب‌وکار خود را با برادر دوقلویش راه‌انداخته است پیشنهاد می‌کند که پیش از آغاز کسب‌وکار همه جزئیات را مو به مو بنویسید. او می‌گوید: «برای توافق، فقط دست دادن کافی نیست. اگر جزئیات توافق خود را ننویسید، راه را برای سوء‌تفاهم‌ها و دردسرهای بعدی باز می‌کنید.» یک سند قانونی تنظیم کنید، یک قرارداد مشارکتی یا عملیاتی. اگر پیش از آغاز کار قرارداد بسته باشید، هنگام مواجهه با مسائل بحث‌انگیز دچار مشکل یا سوء‌تفاهم نخواهید شد. درباره حقوق و نحوه تقسیم سود سهام، برنامه‌کاری، مسوولیت‌ها و تعهدات صحبت کنید. تصمیم‌گیری درباره مسائل مهم چگونه خواهد بود؟ اگر یکی از شرکا تصمیم به فروش شرکت گرفت یا دیگر نتوانست به مشارکت خود ادامه دهد، تکلیف بقیه چیست؟ چون اعضای خانواده با یکدیگر تعارف دارند، معمولا هنگام صحبت درباره این مسائل معذب می‌شوند. اما بهتر است از همان ابتدا که استرس و فشار کار کمتر است درباره این موضوعات به توافق برسید.

2. مدل کسب‌وکار خود را مشخص کنید

کسب‌وکار شما باید دارای یک هویت قانونی باشد. هویت قانونی یک کسب‌وکار، نشان دهنده نوع آن کسب‌وکار است، مثلا شرکت سهامی خاص یا شرکت با مسوولیت محدود (LLC). این هویت به ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که چند نفر از اعضای یک خانواده در یک کسب‌وکار دخیل باشند. مهم‌ترین مزیت انتخاب هویت این است که میان افراد (شخصیت‌های حقیقی) و کسب‌وکار (شخصیت‌ حقوقی) تمایز قائل می‌شود. هویت یک کسب‌وکار مسوولیت هر یک از سهامداران را در برابر بدهی‌ها و پیگردها یا هنگام ورشکستگی مشخص می‌کند. من به افرادی که قصد دارند با اعضای خانواده خود یک کسب‌وکار کوچک راه بیندازند، شرکت با مسوولیت محدود را توصیه می‌کنم، چرا که در این نوع شرکت‌ها، مسوولیت افراد محدود به مبلغ سرمایه‌گذاری شده توسط آنها است.

3. بده و بستان‌های شخصی را وارد حوزه کار نکنید

برای صاحبان کسب‌وکارهای کوچک، معمولا مرز مشخصی میان امور مالی شخصی و امور مالی مربوط به کار وجود ندارد. آنها بخش اعظمی از زمان و پول شخصی خود را صرف کار می‌کنند. اما بهتر است که حساب‌های شخصی خود را از حساب‌های کاری جدا کنید. میان زندگی شخصی و کاری خود حد و مرز قائل شوید. رعایت این اصل نه تنها به کسب‌وکارهای کوچک که به تمامی کسب‌وکارها توصیه می‌شود.

4. میان کارکنان فرق نگذارید

باید خیلی خوش شانس باشید که تمام اعضای خانواده و اقوام شما دارای مهارت‌های لازم برای انجام تمام مسوولیت‌های کاری باشند. در غیر این صورت بخش مهمی از کسب‌وکار شما به کارکنانی وابسته است که از اعضای خانواده و اقوام شما نیستند. فراموش نکنید که با همه کارکنان، آشنا و غریبه، یکسان رفتار کنید و برای همه افراد حقوق برابر قائل شوید (از حقوق و دستمزد گرفته تا فرصت‌های پیشرفت شغلی).

5. ساعات کاری و غیرکاری را از هم تفکیک کنید

استرس راه‌اندازی و گرداندن یک کسب‌وکار ممکن است روابط خانوادگی شما را به مخاطره بیندازد. من پس از سال‌ها تجربه در زمینه کسب‌وکار خانوادگی دریافته‌ام که بهتر است گاه از کار فاصله بگیرید. مثلا من و همسرم که سال‌ها است با یکدیگر همکاریم، قرار گذاشته‌ایم که سر میز شام یا در روزهای تعطیل یا در مسافرت‌های غیرکاری، درباره کار صحبت نکنیم. شما هم می‌توانید با اعضای خانواده یا اقوام خود برنامه‌ریزی کنید تا گاه از کار فاصله بگیرید. مسائل کاری را وارد دورهمی‌ها یا میهمانی‌ها نکنید. البته خیلی به خود سخت نگیرید. گاه ممکن است مجبور شوید برای دقایقی درباره کار صحبت کنید، اما اجازه ندهید صحبت‌های کاری، لحظات غیرکاری شما را تحت تاثیر قرار دهد. راه‌اندازی کسب‌وکار خانوادگی به همه خانواده‌ها توصیه نمی‌شود، اما به نظر من، کار با نزدیکان بسیار رضایت‌بخش است. شاید همین حالا با دوستان خود دور میز غذا نشسته‌اید و درباره راه‌اندازی یک کسب‌وکار صحبت می‌کنید. فراموش نکنید که حتی اگر کسب‌وکار شما در نتیجه این مکالمات دوستانه شکل گرفته بگیرد، نباید اصول و تشریفات حوزه کسب‌وکار را شوخی بگیرید. سلامت روابط دوستانه و کسب‌وکار شما در گرو رعایت همین اصول و مقررات است.