گذر 1000 تریلیونی از پنج رئیس کل و سه دولت

این در حالی است که طی سال‌های گذشته حجم نقدینگی در اقتصاد ایران به طور محسوسی افزایش یافته و البته در دوران متفاوت به ابزاری برای به چالش کشیدن دولت‌ها و عملکرد بانک‌های مرکزی بوده است. گذری بر عملکرد بانکی در حدود 15 سال پیش گواه آن است که در در این مدت حدود 1000 هزار میلیارد تومان بر میزان نقدینگی افزوده شده و در برخی سال‌ها روند رشد به حدی افزایش یافته که تا مرز 40 درصد نیز رسیده است.

طبق آمارهای بانک مرکزی حجم نقدینگی از حدود 32 هزار میلیارد تومان در سال 1380 به بیش از 1200 هزار میلیارد تومان تا پایان سال 1395 رشد داشته است. این جهش البته در زمان‌هایی رخ داده که اغلب بر اساس قانون‌های برنامه پنج ساله توسعه، تاکید بر کنترل حجم نقدینگی و ممانعت از تورم بوده است.

از سال 1380 تا 1382 یعنی زمان ریاست مرحوم نوربخش در بانک مرکزی که از سال 1372 آغاز شده بود، نقدینگی از 32 هزار میلیارد به بیش از 52 هزار میلیارد تومان افزایش می یابد. در این سال با تغییرات مدیریتی (به دلیل فوت نوربخش) ابراهیم شیبانی در سمت ریاست بانک مرکزی قرار می‌گیرد و در طول چهار سال حضور وی که بخشی از آن در دولت هشتم و بخشی دیگر در دولت نهم بوده، حجم نقدینگی با رشد حدود 112 هزار میلیاردی طی چهار سال تا 164 هزار میلیارد تومان پیش رفت.

اما بعد از اینکه سیاست‌های شیبانی چندان با خواسته‌های محمود احمدی‌نژاد سازگار نبود، وی از ریاست بانک مرکزی استعفا داده و در اواخر تابستان 1386 بود که طهماسب مظاهری به بانک مرکزی رفت. در طول دوره حدود یک ساله حضور وی، حجم نقدینگی از 164 هزار میلیارد با رشد بیش از 25 هزار میلیاردی به 190 هزار میلیارد تومان رسید.

دوره مظاهری، نیز دوام نیاورد و احمدی نژاد حکم آمدن محمود بهمنی را به بانک مرکزی صادر کرده و وی از سال 1388 به میرداماد رفت. در حدود چهار سالی که بهمنی ریاست بانک مرکزی را در دولت دهم بر عهده داشت، رقم نقدینگی از 235 هزار میلیارد به حدود 640 هزار میلیارد تومان رسیده و تا سه برابر در این مدت افزوده شد.

ورود دولت یازدهم، پایان روزهای بهمنی در بانک مرکزی بود و از نیمه سال 1392 بود که ولی‌الله سیف به این سمت منصوب شد.  آمارهای رسمی بانک مرکزی  نشان از آن دارد که رقم نقدینگی از پایان سال 1392 تا پایان سال 1395 از حدود 640 هزار میلیارد تومان به بالغ بر 1200 هزار میلیارد تومان رسیده است. این رشد بیش از 600 هزار  میلیارد تومان و تا دو برابر بوده است. در مجموع بالاترین رصد رشد نقدینگی طی 15 سال گذشته در سال 1385 با حدود 40 درصد و در 1392 با 38.8 درصد ثبت شده است.

اما در سوی دیگر افزایش حجم نقدینگی، اثر آن بر شاخص رشد اقتصادی که باید با رونق تولید و تامین نقدینگی افزایش یابد و همچنین کنترل تورم قرار دارد. این در حالی است که در پایان سال 1392 با وجود چند برابر شدن نقدینگی اثری در رشد اقتصادی ایجاد نشده و حتی تا منفی 6.8 درصد پیش رفت. در عین حال که تورم بیش از 40 درصدی را هم به همراه داشت.

در سه سال اخیر نیز با وجود روند رو به رشدی که نقدینگی طی و حتی از مرز 1000 تریلیون عبور کرد، آمارهای تورمی معکوس بوده است. این در شرایطی است که برخی کارشناسان بر این باورند که عمده کاهش تورم در مدت گذشته تحت تاثیر عواملی همچون کاهش انتظارات تورمی، برگشت ثبات نسبی به بازار ارز و البته سیاستهای انقباضی بوده است. بنابراین  افزایش قابل توجه نقدینگی فشار درونی به اقتصاد تحمیل می‌کند که در این حالت خطر رشد تورم نیز کاهش یافته است.

با این حال رئیس کل بانک مرکزی در آخرین اظهارات خود در رابطه با انتقاداتی که نسبت به افزایش حجم نقدینگی  مطرح می‌شود، این واکنش‌ها را چندان نپذیرفته و با اشاره به کند شدن روند رشد تاکید داشته که کنترل رشد نقدینگی و تامین مالی تولید از موفقیت‌های نظام بانکی است. سیف، عنوان کرده که با وجود کاهش سرعت افزایش نقدینگی و کنترلی که در این رابطه انجام شده بازهم نظام بانکی توانسته با حفظ دستاوردهای تورمی و با وجود تنگنای اعتباری موجود،  تا بیش از 548 هزار میلیارد تومان تسهیلات به اقتصاد پرداخت کرده و البته بنگاه‌های کوچک و متوسط را مورد حمایت قرار دهد.

بررسی تغییرات نقدینگی طی 15 سال گذشته