تفکر طراحی یک استراتژی برای نوآوری

تفکر طراحی چیست؟

تفکر طراحی یک متدولوژی طراحی است که رویکردی راه‌حل‌محور برای حل مشکلات ارائه می‏دهد. این روش برای پیگیری مشکلات پیچیده که به خوبی تعریف و شناخته نشده‏اند، مفید است که با شناخت نیازهای انسان، تغییر چارچوب مشکل، خلق ایده ‏های فراوان در جلسات توفان فکری و اتخاذ رویکرد مشارکتی در نمونه‏ سازی و آزمایش کردن، انجام می‏شود. شناخت این پنج مرحله از «تفکر طراحی» به هر کسی امکان می‏دهد روش ‏های تفکر طراحی را برای حل مشکلات پیچیده که در اطراف ما رخ می‏دهند، به‌کار گیرد. تیم براون، مدیرعامل شرکت IDEO، می‏گوید: «تفکر طراحی را می‏توان نظامی توصیف کرد که از حساسیت و متدهای طراحان استفاده می‏کند تا نیاز افراد را با آنچه از نظر تکنولوژی امکان‏پذیر است و آنچه یک استراتژی کسب‏ وکار ماندگار می‏تواند به ارزش مشتری و فرصت بازار تبدیل کند، مطابقت دهد.»

در تفاوت بین «طراحی» و «تفکر طراحی» باید به این گفته استیو جابز اشاره کرد که می‏گوید: «بیشتر افراد در تشخیص طراحی دچار اشتباه می‏شوند و فکر می‏کنند طراحی یعنی آن چیزی که به چشم می‏آید. مردم فکر می‏کنند طراحی یعنی جلا دادن؛ یعنی جعبه‏ ای را به طراحان بدهیم و به آنها بگوییم از این یک چیز خوب بساز! اما طراحانه فکر کردن این نیست. طراحی فقط ظاهر نیست، بلکه چگونه کار کردن است.» بنابراین، باید گفت تفکر طراحی چارچوبی ساختارمند برای درک و دنبال کردن نوآوری ارائه می‏دهد؛ آن هم به شیوه‏ای که در رشد ارگانیک نقش دارد و به مشتریان ارزش می ‏افزاید. چرخه تفکر طراحی، مشاهداتی را دربرمی‏گیرد که بر اساس آن باید نیازهای برآورده نشده را در فضا و محدودیت‏های یک موقعیت خاص کشف کرد، فرصت و دامنه نوآوری را چارچوب‏ بندی کرد، ایده‏های خلاقانه خلق و راه‌حل‏ها را تست و پالایش کرد.

هربرت سایمون، برنده جایزه نوبل، در یکی از مطالب اولیه‏ ای که در سال 1969 با عنوان «علوم ساختگی» راجع‏ به تفکر طراحی نوشته بود، یکی از اولین مدل‏های رسمی فرآیند تفکر طراحی را عنوان کرده بود. مدل سایمون از هفت مرحله اصلی تشکیل شده که هر مرحله شامل عناصر و فعالیت‏ هایی است که در شکل‏ دهی برخی از مدل‏های فرآیند تفکر طراحی امروز بسیار مورد استفاده قرار می‏گیرد. فرآیند تفکر طراحی امروزی متغیرهای زیادی دارد که تقریبا بر همان اصول مدل 1969 سایمون مبتنی است. در اینجا بر یک مدل پنج مرحله ‏ای که از سوی موسسه طراحی «هاسو پلاتنر» (Hasso-Plattner) استنفورد ارائه شده، متمرکز خواهیم شد.

1) همفکری

اولین مرحله از فرآیند «تفکر طراحی» این است که درکی همدلانه از مشکلی که قرار است حل کنید به دست آورید. این کار نیازمند مشورت با کارشناسان است تا با شناخت تجربیات و انگیزه ‏های افراد و نیز غرق کردن خودتان در محیط فیزیکی شناخت شخصی‏تری از مسائل داشته باشید. همفکری، در فرآیندی که انسان در آن محوریت دارد بسیار مهم و حیاتی است و به همین دلیل، در تفکر طراحی به متفکران امکان می‏دهد پیش‏فرض ‏هایی که در مورد دنیا دارند را کنار بگذارند تا در مورد افراد و نیازهایشان به بینش جدید برسند. در این مرحله، با توجه به محدودیت‏هایی که وجود دارد، حجم انبوهی از اطلاعات جمع ‏آوری می‏شود تا در مرحله بعد مورد استفاده قرار گیرد و بهترین شناخت از کاربران، نیازهای‏ آنها و مشکلاتی که در پس توسعه آن محصول وجود دارد، ایجاد شود.

2) تعریف

در مرحله تعریف مشکل، اطلاعاتی را که در مرحله همفکری ایجاد و جمع‏ آوری کرده‏اید، کنار هم می‏گذارید. سپس مشاهدات خود را تحلیل کرده و آنها را مرتب می‏کنید تا مشکلات اصلی را که خودتان و تیم‏تان تا این مرحله‏ شناسایی کرده‏اید، تعریف کنید. باید مشکل را به شیوه‏ای با محوریت انسانی تعریف کنید. به جای اینکه مشکل را به شکل خواسته خودتان یا نیاز شرکت تعریف کنید (مثلا بگویید باید سهم بازارمان را در محصولات غذایی در میان نوجوانان دختر تا 5 درصد افزایش دهیم)، می‏توانید از روش بهتری برای تعریف مشکل استفاده کنید؛ مثلا بگویید: «نوجوانان دختر باید مواد مغذی بخورند تا رشد خوب و سالمی داشته باشند.» مرحله تعریف به طراحان کمک می‏کند ایده ‏های خوبی جمع‏آوری کنند تا ویژگی‏ها و کارکردهایی ایجاد کنند که به آنها در حل مشکلات کمک می‏کند یا حداقل، به کاربران امکان می‏دهد خودشان مسائل را با کمترین مشکلی حل و فصل کنند. در مرحله تعریف به تدریج آماده می‏شوید که وارد مرحله سوم، یعنی «اندیشه‏ پردازی» شوید. در اینجا سوالات باید این گونه مطرح شوند: «چگونه می‏توان نوجوانان دختر را تشویق کرد اقدامی انجام دهند که هم به نفع خودشان باشد و هم محصولات یا خدمات شرکت ما را درگیر کند؟»

3) اندیشه‏ پردازی

در سومین مرحله از فرآیند تفکر طراحی، طراحان آماده شروع تولید ایده می‏شوند. آنها در مرحله همفکری یاد گرفته‏اند کاربران و نیازهای آنها را بشناسند و در مرحله تعریف مشکل یاد گرفته ‏اند مشاهدات خود را تحلیل کنند و با هم بیامیزند و در نهایت به یک گزاره از مشکل با محوریت انسانی برسند. با چنین پیش‏ زمینه ‏ای، خود و اعضای تیم‏تان می‏توانید فراتر فکر کنید تا راه‌حل‏های جدید مشکلی را که ایجاد کرده ‏اید شناسایی کنید. همچنین می‏توانید به دنبال روش‏های جایگزین برای بررسی مشکل باشید. صدها تکنیک اندیشه‏ پردازی وجود دارد که از جمله آنها می‏توان به «توفان فکری، » «افکارنویسی،» «بدترین ایده ممکن» و SCAMPER اشاره کرد. جلسات توفان فکری برای تحریک تفکر آزاد تشکیل می‏شوند. بسیار مهم است که در ابتدای فاز اندیشه‏ پردازی تا جایی که می‏توانید راه‌حل‏ های متعدد برای مشکل موجود مطرح کنید.  در پایان این مرحله باید تکنیک‏ های دیگر اندیشه ‏پردازی را نیز به ‏کار بگیرید تا بتوانید در مورد ایده ‏هایتان تحقیق کرده و آنها را تست کنید و بهترین راه حل مشکل را بیابید.

4) نمونه اولیه

تیم طراحی اکنون نسخه ‏های ارزان و ابتدایی از محصول یا ویژگی‏های یافت شده در محصول را ایجاد می‏کند تا بتوانند در مورد راه حل‏ های ایجاد شده در مرحله قبل تحقیق کنند. نمونه‏ های اولیه ممکن است داخل خود تیم تست شوند یا در واحد‏های دیگر یا در گروه کوچکی از یک تیم طراحی خارجی. این یک مرحله آزمایشی است و هدف آن شناسایی بهترین راهکار ممکن برای هر یک از مشکلات یافت شده در سه مرحله قبلی است. راه حل‏ها در این نمونه‏ های اولیه اجرا می‏شوند و یکی یکی مورد بررسی قرار می‏گیرند و اگر پذیرفته شوند، توسعه می‏یابند یا دوباره امتحان یا رد می‏شوند. در پایان این مرحله، تیم طراحی به ایده بهتری از محدودیت ‏های محصول می‏رسد، مشکلات مشخص می‏شوند و چش م‏انداز بهتری از اینکه کاربران واقعی در تعامل با محصول نهایی چگونه باید فکر و رفتار کنند، ایجاد می‏شود.

5) تست کردن

طراحان یا ارزیاب‏ها محصول نهایی را با استفاده از بهترین راه حل‏های یافته شده در طول مرحله ساخت نمونه تست می‏کنند. این آخرین مرحله از این مدل 5 مرحله ‏ای، اما در یک فرآیند تکراری است. نتایجی که در طول مرحله تست کردن به دست می‏ آید اغلب برای بازتعریف یک یا چند مشکل و اطلاع ‏رسانی در مورد شناخت کاربران، شرایط استفاده و نحوه تفکر و رفتار افراد مورد استفاده قرار می‏گیرند. حتی در این مرحله هم پالایش و دگرگونی صورت می‏گیرد تا راه حل‏ های جدید پیدا شود.

ماهیت غیرخطی تفکر طراحی

تا اینجا یک فرآیند مستقیم و خطی از تفکر طراحی را ارائه داده‏ ایم که در آن یک مرحله با نتیجه‏ ای منطقی در تست کردن کاربر، به مرحله بعد منجر می‏شود، اما در عمل، این فرآیند به شکلی منعطف‏تر و غیرخطی اجرا می‏شود. به‌عنوان مثال، ممکن است در تیم طراحی چند مرحله با هم و توسط گروه ‏های مختلف اجرا شوند یا ممکن است طراحان اطلاعات را جمع‏ آوری کرده و در طول کل پروژه به نمونه ‏سازی بپردازند تا بتوانند ایده‏ هایشان را عملی کرده و راه حل‏های مشکل را تصویرسازی کنند.  همچنین، نتایج به دست آمده از مرحله تست کردن ممکن است نشان‏دهنده دیدگاه‏هایی در مورد کاربران باشد که به نوبه خود یک جلسه دیگر توفان فکری یا توسعه نمونه ‏های جدید را موجب شود. باید اشاره کرد پنج مرحله ‏ای که ذکر شد همیشه پشت سر هم اجرا نمی‏شوند و نیازی نیست از یک نظم خاص پیروی کنند و ممکن است به‌طور موازی پیش بروند یا مرتب تکرار شوند.

در نتیجه، باید این مراحل را شیوه ‏های مختلفی دانست که در پروژه نقش دارند، نه مراحلی که لزوما باید پشت سر هم تکرار شوند. به هر حال، مساله جالب در مورد این مدل آن است که 5 مرحله یا شیوه را قاعده ‏بندی و شناسایی می‏کند که انتظار می‏رود در یک پروژه طراحی و هر پروژه خلاقانه برای حل مشکل، اجرایی شوند. هر پروژ‏ه‏ای فعالیت‏ هایی را شامل می‏شود و خاص محصولی است که قرار است تولید شود، اما ایده اصلی در پس هر مرحله، یکسان باقی می‏ماند. تفکر طراحی را نباید یک رویکرد قالبی و غیرمنعطف دانست. مراحلی که در شکل مشخص شده‏اند، صرفا یک راهنما هستند. برای اینکه ناب ‏ترین و باارزش‏ترین اطلاعات را برای پروژه خودتان به دست آورید، می‏توانید این مراحل را تغییر دهید، همزمان انجام دهید یا چند بار تکرار کنید تا به بهترین راه‌حل‏ها دست یابید.

همان‏طور که در شکل دیده می‏شود، یکی از اصلی‏ ترین مزایای مدل پنج مرحله‏ای تفکر طراحی این است که روشی که در آن دانش در مراحل آخر به دست می‏آید، می‏تواند در مراحل اول منعکس شود. اطلاعات به‌طور مداوم هم برای شناخت مشکل و هم برای بازتعریف مشکلات مورد استفاده قرار می‏گیرد. این موضوع یک حلقه مستمر ایجاد می‏کند که در آن طراحان همچنان دیدگاه ‏های جدید به دست می‏ آورند، روش‏های جدید نگرش به محصول و کاربرد آن را ایجاد می‏کنند و به شناخت بهتری از کاربران و مشکلاتی که با آن مواجهند دست می‏یابند. به‌طور خلاصه، فرآیند تفکر طراحی فرآیندی تکراری، منعطف و متمرکز بر همکاری بین طراحان و کاربران است که بر حیات‏ بخشی به ایده ‏ها بر اساس تفکر، احساس و رفتار کاربران واقعی تاکید دارد.

/دنیای اقتصاد