سرمایه‌گذاری فناورانه در ایران / 5 خصوصیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC)
عصر بانک؛در سال‌های اخیر زیست‌بوم (اکوسیستم) کارآفرینی ایران تحولات جدی را پشت سر گذاشته است. شکل‌گیری شرکت‌های متعدد نوپا (استارت آپ)، مراکز رشد و کارآفرینی، شتاب‌دهنده‌ها (Accelerator) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) در کنار فضای آموزش کارآفرینی در مراکز آموزش عالی و سایر موسسات آموزشی در پنج سال اخیر به‌طور قابل توجه رشد داشته است. در فضای ترویجی هم برگزاری رویدادهای مختلف برای شناسایی کارآفرینان و فرصت‌های سرمایه‌گذاری به توسعه این فضا کمک کرده است. از سوی دیگر دولت هم با اجرایی کردن قانون تاسیس و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، گام مهمی را برای تسهیل‌گری و توسعه در این بخش برداشته است و اخیرا نیز ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در بورس کلید خورده است.
سرمایه‌گذاری فناورانه در ایران
نکته مهمی که در این بین مطرح می‌شود سرعت رشد شرکت‌های نوپا (استارت‌آپ) و علاقه روزافزون کارآفرینان جوان ایرانی به حضور در این فضا و ضرورت تامین منابع مالی و ساختارهای مناسب پشتیبانی از آنهاست. همچنین در این فضا صحبت از حضور سرمایه‌گذاری خارجی در تقویت این زیست‌بوم نیز مطرح می‌شود، اما سوالی که وجود دارد این است که این زیست‌بوم نوپا و در حال رشد، نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است و منابع داخلی توان پشتیبانی را ندارد؟ برای پاسخ به این سوال باید به چرخه رشد و فرآیند توسعه شرکت‌های نوپا در ایران نگاهی بیندازیم. در ادبیات سرمایه‌گذاری کارآفرینی نوآورانه نیازهای مالی پروژه در چند مرحله قابل تعریف است: در مرحله شکل‌گیری ایده نیاز به منابع مالی حداقلی برای شکل‌گیری تیم و انسجام در راهبری ایده و فرصت سرمایه‌گذاری داریم که این منابع در کنار ارائه مشورت‌ها و راهنمایی‌های لازم برای تعریف صحیح و دقیق ایده باید تزریق شود و طرح تجاری قابل اجرایی مشخص شود. در مرحله بعد (مرحله A) که طرح تجاری اجرایی آماده شد و انسجام تیم اجرایی تا حدودی شکل گرفت، نیاز به منابع برای عملیاتی کردن طرح، تهیه نمونه محصول قابل فروش و فرآیندهای بازاریابی در ابعاد کوچکتر و معرفی محصول به مشتریان است.
و پس از انجام موفقیت‌آمیز مرحله A، ابعاد واقعی توسعه کسب و کار و ارائه محصول یا خدمت به بازار در مقیاس واقعی انجام می‌گیرد که سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای تامین فضا و زیرساخت، امکانات تولید و تبلیغات و بازاریابی و تامین هزینه‌های تیم‌های اجرایی لازم دارد. رسیدن به این مرحله برای همه فرصت‌های سرمایه‌گذاری اولیه ممکن نیست و بسیاری از فرصت‌ها در همان مرحله قبلی شکست می‌خورند. اگر بخواهیم در مورد نحوه تامین مالی مراحل فوق به سراغ ابزار مالی سنتی مانند تسهیلات و وام از طریق بازار پول (شبکه بانکی)، یا سرمایه‌گذاری از طریق بازار بورس برویم با یک چالش جدی مواجه می‌شویم که آن هم پوشش ریسک و مدیریت هوشمندانه تزریق منابع است که تناسبی با ماموریت‌ها و مقررات آنها ندارد. لذا شکل‌گیری نهاد مالی تخصصی با عنوان سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) ضروری است. این سرمایه‌گذاری دارای پنج خصوصیت است:
1. سرمایه‌گذار خطرپذیر یک واسطه مالی است، به این معنا که سرمایه سایر سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری کرده و به‌طور مستقیم روی سبدی از بنگاه‌های اقتصادی نوپا، سرمایه‌گذاری می‌کند.
2. VC تنها در شرکت‌های خصوصی سرمایه‌گذاری می‌کند. به این معنا که تا مدتی پس از سرمایه‌گذاری، این شرکت‌های خصوصی قابلیت معامله شدن در بازار سهام را نخواهند داشت.
3. VC در نظارت و مساعدت شرکت‌های سبد سرمایه‌گذاری خود نقش فعالی ایفا می‌کند.
4. هدف اصلی VC، حداکثر کردن بازده مالی خود از طریق خروج از سرمایه‌گذاری‌ها هنگام فروش شرکت یا عرضه عمومی اولیه سهام آن است.
سرمایه‌گذاری یک شرکت VC با هدف تامین سرمایه لازم برای رشد داخلی شرکت‌ها صورت می‌گیرد و همراهی زیادی را متناسب با نیازهای شرکت‌های نوپا در مراحل رشد اولیه صورت می‌دهد و موفق‌ترین ابزار تجربه شده جهانی در توسعه این شرکت‌ها است. تجربه جهانی و به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکایی نشان‌دهنده ارتباط مستقیم بین صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) با پیشرفت شرکت‌های نوآور است. این تجربه نشان می‌دهد سازماندهی و دانش و مدیریت خوبی در این نهادها در جهان ایجاد شده است و کشور ما هم به بهره‌گیری از این دانش و تجربه نیاز دارد. اما سوال اساسی این است که به چه نوع سرمایه‌گذاری خارجی و در چه مرحله‌ای نیاز است؟
از آنجا که سرمایه‌گذاری خارجی با هدف رسوخ به بازارهای جدید و اقتصادهایی با قابلیت رشد بالا به منظور بهره‌برداری از ارزش افزوده اقتصادی طی این مرحله رشد وارد می‌شود و تمرکز خود را بر گرفتن سهم مالکیت از شرکت‌های موفق همچنین سهم بازار قابل توجه می‌گذارد، به نظر می‌رسد باید در قبال واگذاری بازار و مالکیت شرکت‌ها حداکثر استفاده را برد و تا جایی که ایجاد ارزش افزوده اقتصادی در شرکت‌های نوآور داخلی با استفاده از منابع داخل کشور (که عمدتا توسط نهادهای غیردولتی تامین می‌شود) امکان‌پذیر باشد، سراغ سرمایه‌گذار خارجی نرویم.
همزمان نسبت به شناسایی سرمایه‌گذاران خارجی هوشمند که تجربه موفقی در توسعه شرکت‌های نوپا در سطح بین‌المللی دارند و از دانش مدیریتی و قابلیت‌های سازمانی و نیروی انسانی در حرفه‌ای کردن شرکت‌های نوپا برخوردار هستند، اقدام شده و متناسب با بهره‌گیری از ظرفیت‌های آنها در قالب ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین طرف‌های ایرانی و خارجی با لحاظ ترکیب سهام متناسب که طرف ایرانی امکان چانه‌زنی و مدیریت آن را حفظ کند، حرکت شود. بدیهی است جذب هوشمندانه و تدریجی سرمایه‌گذاری خارجی منجر به توسعه نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) حرفه‌ای در کشور و به‌تبع آن رشد شرکت‌های نوپای ایرانی برای ورود به فضای رقابت بین‌المللی خواهد شد. نکته دیگر در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی فقدان قوانین لازم برای هدایت هدفمند این جریان است. نبود قوانین، امروز این اجازه را به یک سرمایه‌گذار خارجی می‌دهد که با منبع مالی مشخصی یک بازار خاص در کشور را هدف قرار دهد و تمام مالکیت کسب و کارهای موفق را در آن عرصه به خود اختصاص دهد.
این موضوع یکی از مهم‌ترین ریسک‌های توسعه کسب‌و‌کارهای نوپا توسط کارآفرینان محلی است که هنگام مواجهه با چنین شرایطی با سرمایه اندک مجبور به رقابت نابرابر با یک رقیب ثروتمند و قدرتمند خواهد بود. اما اگر شرایطی ایجاد شود که سمت و سوی حرکت سرمایه‌گذاری خارجی به جای تاکید بر مالکیت بر مشارکت با کارآفرینان بومی در ساختن کسب وکار موفق باشد، این مدلی برد – برد برای هر دوسوی ماجراست. نکته دیگر این است که کسب توجه سرمایه‌گذاری خارجی برای حضور در یک بازار به عوامل مختلفی بستگی دارد. شرایط سیاسی، اقتصادی، قانونی و … از یکسو مهم‌ترین دلایل انتخاب یک کشور برای سرمایه‌گذاری خارجی است و در مقابل منابع محدود مالی نیز بازار سرمایه‌گذاری خارجی را با یک رقابت تنگاتنگ مواجه کرده به شکلی که بسیاری از کشورها به رغم داشتن شرایط اولیه و تبلیغات فراوان قادر به جلب توجه سرمایه‌گذاران خارجی نیستند. کشورهایی در این رقابت برنده‌اند که مناسب‌ترین شرایط و فضا را برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌کنند و در عین حال، سمت و سوی سرمایه‌گذاری خارجی را به سمت توسعه کسب وکارهای محلی سوق می‌دهند.
فرصت بعد از برجام برای ایران باعث ایجاد شرایط ویژه‌ای شده و کشور ما می‌تواند در این مسیر بهترین استفاده را از فضای به وجود آمده ببرد. فرصتی که می‌تواند منجر به حضور سرمایه هوشمند و سرمایه‌گذاری خارجی بشود که با خود دانش فنی را به همراه دارد. در این راستا انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران (IRVC) با همکاری همه بازیگران فعال این حوزه از جمله معاونت محترم علمی و فناوری رئیس جمهوری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان سرمایه‌گذاری خارجی ایران می‌تواند محور انجام مطالعات لازم به منظور تهیه اسناد قانونی نحوه بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری خارجی در زیست‌بوم کارآفرینی نوآورانه ایران باشد.
/تجارت فردا